China en de Tibetanen

Aan het eind van de jaren negentig konden Hollywoodsterren niet genoeg krijgen van de Free Tibet-beweging. De Beastie Boys organiseerden een reeks van acht benefietconcerten onder de naam Tibetan Freedom Concert, Richard Gere gebruikte zijn speech bij de Oscars om te praten over Tibet en in de film Seven Years in Tibet was China de grote slechterik. Iets waar China trouwens niet blij mee was: hoofdrolspeler Brad Pitt mocht jarenlang niet in China komen.

Waar de Free Tibet-beweging en haar aanhangers zich zo tegen uitspreken, is de jarenlange onderdrukking van Tibetanen in hun eigen land door China. Op papier is Tibet een autonome regio van China, maar in de praktijk komt er van die autonomie weinig terecht. Elke uiting van de Tibetaanse cultuur wordt gezien als een aanval op de Chinese Communistische Partij. Zo zijn het Tibetaanse Volkslied en de vlag verboden, mag de taal niet meer geleerd worden en is het vereren van de dalai lama niet toegestaan. In 2016 kregen negen Tibetanen gevangenisstraf voor het vieren van de tachtigste verjaardag van de dalai lama.

Het is ondertussen al meer dan 60 jaar geleden dat de dalai lama zijn geboorteland moest verlaten. In 1950 viel het Chinese Communistische leger Tibet binnen. Van veroveren was trouwens niet echt sprake volgens de Chinezen: zij zagen Tibet altijd al als onderdeel van China. De dalai lama had geen andere optie dan het 17 puntenakkoord ondertekenen. Daarin stond dat hij leider mocht blijven, maar wel onder gezag van China. Die samenwerking mislukte en in 1959 brak er een opstand uit. De dalai lama vluchtte naar India. Daar verwierp hij het 17 puntenakkoord en zette hij alles op alles om de situatie internationaal bekend te maken.

De spiritueel leider van Tibet is nog altijd mateloos populair, en niet alleen onder de Tibetanen. Ook in de Westerse wereld is hij een icoon van compassie en verdraagzaamheid. In 1989 kreeg hij de Nobelprijs voor de Vrede ‘voor het bepleiten van vreedzame oplossingen gebaseerd op tolerantie en wederzijds respect om het historische en culturele erfgoed van zijn volk te behouden’. Vanuit India streed hij voor een onafhankelijk Tibet, geheel met eigen vlag, grondwet en regering.

Maar het mocht tot op de dag van vandaag niet baten, de invloed van China wordt alleen maar groter. Sinds 2006 loopt er een spoorlijn van Peking naar hoofdstad Lhasa, dwars door de bergen. Dit zorgde voor een explosie aan Chinese toeristen en immigranten. Meer dan 90 procent van de toeristen is Chinees. Niet gek, aangezien het voor de rest van de wereld enorm moeilijk is om Tibet in te komen. De Tibetanen zelf hebben weinig baat bij dit toerisme. De Chinezen maken graag gebruik van Chinese horeca, reizen met Chinese maatschappijen en worden rondgeleid door Chinese gidsen en chauffeurs.

De Chinezen hebben nog een troef in handen om meer macht te krijgen in Tibet: ze willen zelf de volgende Dalai Lama aanwijzen. Het aanstellen van de Dalai Lama is een eeuwenoud proces waarbij wordt gezocht naar de reïncarnatie van de overleden leider. De huidige Dalai Lama maakt het ze echter niet makkelijk. Hij deed al eens uit de doeken dat hij in een vrij land zou reïncarneren, zoals India. Ook heeft hij gezegd dat hij net zo goed kan terugkomen als vrouw.

Maar in 2015 kreeg hij de Chinese regering pas écht boos. Toen suggereerde hij dat hij misschien wel helemaal niet herboren zou worden. De Chinese gouverneur in Tibet ging hier niet zomaar mee akkoord. ‘Hij kan helemaal niet zeggen dat hij niet reïncarneert. We moeten de geschiedenis en dit geloof respecteren,’ zei hij. Nogal een vreemde uitspraak, voor iemand van het regime dat het Boeddhisme al jaren onderdrukt.

De greep van China op Tibet lijkt steviger dan ooit. Wel lijken de Amerikanen meer de confrontatie te kiezen nu ze de Tibet Policy and Support Act op de valreep van trumps presidentschap hebben aangenomen. Deze wet legt Chinese ambtenaren sancties op als ze zich bemoeien met het kiezen van de volgende dalai lama. Tot veel meer dan wrevel bij de Chinezen zal die wet waarschijnlijk niet leiden, laat staan tot het einde van de Chinese bemoeienis.