Wie zijn de Oekraïners, wat is hun geschiedenis, en wat is hun cultuur waar ze nu zo hard voor vechten? In de zesdelige serie 'Van Moskou tot Maidan' verkent journalist Jelle Brandt Corstius Oekraïne tijdens het derde jaar van de oorlog. Hij reist van steden langs het front tot gebieden meer dan duizend kilometer daarvandaan. De strijd is overal voelbaar.

Toen Vladimir Poetin in 2022 zijn leger opdracht gaf Oekraïne binnen te vallen, nam correspondent en Ruslandkenner Jelle Brandt Corstius afscheid van Rusland. Zijn nieuwe liefde werd Oekraïne, een land groter dan Frankrijk met een bevolking van 44 miljoen mensen. Toch kennen velen het land en haar inwoners nauwelijks. Ook Jelle had, net als veel andere journalisten en correspondenten, zijn blik altijd meer op Moskou gericht dan op Kyiv. In het zesdelige Van Moskou tot Maidan maakt hij kennis met Oekraïne, het land waar inmiddels alles en iedereen door de oorlog wordt geraakt. 

Jelle spreekt bijvoorbeeld een meisje bij de onlangs gebombardeerde kunstacademie in Kyiv, ze zoekt haar eindexamenwerk in het puin. Een boer in de stad Kherson vertelt Jelle over het enorme wiel dat hij voor zijn tractor heeft hangen, dat hem beschermt tegen ontploffende landmijnen. En hij spreekt een zakenman die een celstraf van twintig jaar boven het hoofd hangt, omdat hij zou hebben samengewerkt met de Russen. 

Jelle treft een land waar iedereen meehelpt in de strijd. Overal worden in verloren uurtjes camouflagenetten geknoopt. Het hout in de bossen in de Karpaten wordt naar de loopgraven gebracht. En in het centrum voor vluchtelingen uit Marioepol worden kaarsen gemaakt. Maar het land staat ook in de pauzestand, want wie gaat er nou trouwen, of een kind krijgen?

afleveringen

Aflevering 1: Vechten of vluchten (23 februari)

Wat doe je als man als er een oorlog uitbreekt? Ga je vechten, of ga je vluchten? Jelle gaat op onderzoek uit in Oekraïne, waar het steeds lastiger wordt om mannen te vinden voor het leger. Hij loopt mee op patrouille langs de grens met Roemenië, op zoek naar deserteurs. In de Karpaten spreekt hij verstokte partizanen die bereid zijn tot de laatste man door te vechten, ook als de Russen het hele land bezetten. Zo maakt iedereen een eigen keuze.

Aflevering 2: Russische erfenis (2 maart)

Eén vijfde van Oekraïne is in handen van de Russen. Nog een groter deel is een tijd bezet geweest. Hoe is het om onder een bezetting te leven? De bezette gebieden zijn ontoegankelijk, maar in de provincie Kherson krijg je een idee. Het gebied is bezet geweest door de Russen maar werd na een half jaar bevrijd door de Oekraïners. Sommigen van hen collaboreerden, anderen gingen in verzet. Jelle bezoekt een ziekenhuis in Kherson. De stad ligt onder vuur van de Russen. Ook spreekt hij een dokter die weigerde om Russen te opereren. 

Aflevering 3: Land in oorlog (9 maart)

De oorlog zou volgens Poetin drie dagen duren, dat zijn nu al drie jaren. Hoe houdt men Oekraïne draaiende? Jelle bezoekt een net gebombardeerde elektriciteitscentrale die telkens wordt gerepareerd. Iedereen draagt zijn steentje bij; een imker levert honing aan het front en een houtzagerij maakt planken voor de loopgraven. Een belangrijke pijler van Oekraïne zijn de nationale spoorwegen. Iron people worden ze genoemd. Want zolang de trein op tijd rijdt, is Oekraïne niet verslagen. 

Aflevering 4: Leven met het verleden (16 maart)

Jelle duikt in het complexe verleden van de Oekraïners. Hij bezoekt de raketbasis waar in de jaren 90 de kernraketten stonden – een erfenis van de Sovjet-Unie. De Oekraïners hadden meer kernwapens dan Engeland, Frankrijk en China bij elkaar maar leverden die raketten vrijwillig in, in ruil voor veiligheidsgaranties van de Russen. Die bleken helaas weinig waard. Jelle spreekt met de commandant die in de Koude Oorlog op de ‘rode knop’ moest drukken. Ook onderzoekt hij de Holodomor, een kunstmatige hongersnood in de jaren 30 die miljoenen Oekraïners het leven kostte. In een buitenwijk van Lviv spreekt Jelle mannen die nog altijd vol overtuiging SS-soldaten naspelen. Het laat maar zien hoe complex geschiedenis kan zijn.Voor hen waren de Duitsers niet de bezetters, maar de bevrijders van de Sovjets.

Aflevering 5: Een nieuwe moedertaal (23 maart)

Behalve een militaire strijd woedt er in Oekraïne ook een cultuuroorlog. Standbeelden, straatbordjes en boeken: alles wat riekt naar Rusland gaat tegen de vlakte of belandt bij het oud papier. Volkomen begrijpelijk, maar voor sommigen gaat dit te ver. Jelle bezoekt een boekenmarkt in Kyiv waar een stalhouder als een van de weinigen nog Russische literatuur verkoopt. En hij gaat op stap met een fotograaf die strijdt voor het behoud van Sovjet-erfgoed. Ook de Russische taal verdwijnt. Jelle bezoekt een dorp waar de Russen een paar weken hebben huisgehouden. Nadat zij daar zijn verdreven, spreekt niemand meer een woord Russisch.

Aflevering 6: Een nieuwe generatie (30 maart)
Ondanks de verwoestende oorlog, proberen de Oekraïners toch vooruit te kijken. Misschien breekt dit jaar eindelijk de vrede aan. Of meer realistisch: een wapenstilstand. Ondertussen wordt - zelfs midden in de oorlog - gewerkt aan de toekomst. Langzaam komt een nieuwe generatie aan de macht, jonge Oekraïners die geen herinneringen hebben aan de Sovjet-tijd, toen alles in Moskou werd bepaald. Deze jongeren werken vol ongeduld aan een nieuw Oekraïne. Zij gaan niet het eind van de oorlog afwachten om hun land te veranderen. Jelle ontmoet een onderzoeksjournalist die zich richt zich op het blootleggen van corruptie bij politici en rechters. Daarnaast bezoekt hij de geboortekliniek in Ternopil in het westen van Oekraïne. In de gangen hoort hij  het gehuil van pasgeboren baby's uit alle kamers komen. Hier krijg je bijna het idee dat er buiten geen oorlog woedt, dat binnen deze muren niks kan gebeuren. Toch groeien veel baby’s op zonder vader. Die vechten aan het front. Aan beide kanten vallen elke dag honderden doden. 

over Jelle Brandt Corstius

Jelle Brandt Corstius (1978) is journalist, auteur en programmamaker. Hij woonde vijf jaar in Moskou, waar hij werkte als correspondent voor Trouw en De Standaard. Voor de VPRO presenteerde hij Zomergasten (2010/2011) en maakte hij verschillende reisseries, waaronder Van Moskou tot Magadan (2009), Grensland (2015), Robo sapiens (2017) en - samen met Ruben Terlou - Langs de nieuwe zijderoute (2023). Ook schreef hij diverse boeken, waarvan Spullen brengen (2024) het meest recent is.