Wat kan je doen als je de wereld wil veranderen?

Als je de wereld wil verbeteren, kun je veel meer doen dan alleen stemmen. We vroegen vier experts om hun protesttips.

19 augustus 2022, redactie VPRO Tegenlicht

Van boze boeren tot stakend bagagepersoneel, en van Extinction Rebellion tot de avondklok-rellen. De afgelopen jaren hebben we veel maatschappelijke onrust en protestacties gezien. Het lijkt alsof we met z’n allen steeds bozer worden. 

Terwijl de straten zich afgelopen jaar vulden met allerlei protestbewegingen, leek Den Haag soms drukker met zichzelf en de eerstvolgende verkiezingen dan met wat er in het land leeft. Zeker als het gaat over wat er op internationale schaal of op langere termijn op ons afkomt. 

Maar als Den Haag het laat afweten, biedt dat ook ruimte aan burgers zelf. Wat kun je eigenlijk doen, als je meer wil doen dan een keer in de vier jaar stemmen? VPRO Tegenlicht staat dit weekend op Lowlands en vraagt zich af op welke manieren burgers verandering teweeg kunnen brengen. 

'Zolang boeren en burgers met elkaar in de clinch liggen, wrijft de agro-industrie zich in de handen'

Tekst loopt door onder video

Cadeau in prikkeldraad

De Belgische schrijver David van Reybrouck schreef de essays ‘Pleidooi voor populisme’ (2008), ‘Tegen Verkiezingen’ (2013), en was initiatiefnemer van de G1000-burgerraad in Brussel, waarin burgers de lokale, nationale en Europese overheden adviseren. Sindsdien zet hij zich in eigen land en daarbuiten in voor het vormen van burgerberaden om burgers meer te betrekken bij de politiek. Representatief gelote burgers krijgen dan tijd en advies van experts om met elkaar oplossingen te bedenken.

Waarom is het volgens Van Reybrouck zo belangrijk om burgers meer te betrekken? We kiezen immers niet voor niets elke vier jaar experts die zich full time met beleid kunnen bezighouden.

'Democratie draait om zelfbestuur,' aldus Van Reybrouck. 'Maar nu stellen we een klein groepje mensen aan om namens ons te besturen. Onze representatieve democratie is eigenlijk niet meer zo representatief, als je naar de opkomst bij de verkiezingen kijkt bijvoorbeeld. We geven eigenlijk onze macht uit handen, maar je zou ook tussen twee verkiezingen in de kans moeten krijgen om mee te praten.'

We moeten de woede van boze burgers zien als een cadeau in prikkeldraad, meent de Vlaamse cultuurhistoricus. Neem de recente boerenprotesten. 'Zolang boeren en burgers met elkaar in de clinch liggen, wrijft de agro-industrie zich in de handen. De grote supermarktketens blijven buiten beeld. Stel dat je daar een burgerraad zou organiseren met 150 mensen waarvan minstens 40 of 50 boeren, die dan praten over stikstof en over het milieu. Ik weet zeker dat er dan een oplossing komt zonder de reeks van protesten die we nu zien.' 

Van Reybrouck: 'Grote transformaties bewerkstellig je niet op grootmoeders wijze. Dat gaat niet via Mark Rutte die in het Torentje bepaalt wat er moet gebeuren. Maak burgers deel van de oplossing.'

President van het schoonmaakparlement

Khadija Tahiri probeert op een andere manier burgers te betrekken. Ze werkt bij het FNV, de grootste vakbond van Nederland, en wordt de president van het schoonmaakparlement genoemd. Samen met vijftig andere vertegenwoordigers uit de branche vecht ze voor betere arbeidsvoorwaarden. ‘Iedereen wil een schone werkplek, maar niemand realiseert zich dat daar een schoonmaker voor aan het werk moet die slecht betaald krijgt.’

Welke rol is er volgens Tahiri nog weggelegd voor de vakbond? ‘De vakbond is vergeleken met vroeger veel minder een protestbeweging geworden, maar het is wel een plek waarin werknemers de kans krijgen om hun woord te doen. Net als in een burgerraad eigenlijk. Beslisssingen worden dan makkelijker geaccepteerd omdat mensen hebben kunnen meepraten.'

Wordt het niet tijd dat de vakbond wat minder braaf wordt, nu de inflatie stijgt en mensen steeds armer worden? 'De vakbond zou zeker ongehoorzamer kunnen worden,' denkt Tahiri. 'Maar het kan alleen als we samen een vuist maken. Ook de middenklasse, die straks ook in de penarie zit door de stijgende energieprijzen, moet meedoen. Als we het met z'n allen doen, beloof ik je, dan wordt het een hete herst.'

'We hoeven eigenlijk alleen een opsomming te geven van de feiten en die te vertalen naar een groot publiek'

Van student naar leider van een beweging 

Sander van der Kraan (21), zwaar gefrustreerd over het Nederlandse woonbeleid, was geen die hard activist. Toch besloot hij als student actie te ondernemen. Hij is een van de initiatiefnemers van het landelijke Woonprotest, een serie van succesvolle demonstraties met massale opkomst in meerdere steden. Wat dreef hem?

'Er speelde een aantal dingen. In Rotterdam werd op dat moment net de Tweebosbuurt, een wijk met veel sociale huur, platgegooid zodat er dure projecten voor in de plaats konden komen. Vervolgens zag ik een Tegenlicht-video op Twitter waaruit bleek dat minister Stef Blok doelbewust onze volkshuisvesting verkocht aan buitenlandse investeerders. Daar werd ik heel boos van. Het bevestigde dat de wooncrisis bewust gecreëerd is, en niet een natuurverschijnsel. Dat was voor mij de reden om het Woonprotest te organiseren.'

Van der Kraan: 'We dachten: het is zo overduidelijk fout, we hoeven eigenlijk alleen een opsomming te geven van de feiten en die te vertalen naar een groot publiek. We lanceerden een blufcampagne. We zijn gaan rondbellen naar allerlei organisaties om te vragen of ze ons manifest wilden publiceren. Iedereen deed dat, waardoor het online ineens overal aanwezig was. Zo ontstond al heel snel een beweging.'

Alle knoppen tegelijk

De protestgroep Extinction Rebellion trekt het protesteren nog een stap verder. Zo bezetten de demonstranten van de groep gebouwen, en blokkeren ze straten en olietransporten. Pippi van Ommen is al jaren een actief bij de protestgroep. Ze noemt zichzelf overigens liever geen activist, maar een bezorgde burger die doet wat ze kan.

Van Ommen groeide op tegenover het Shell-gebouw. Haar opa werkte bij het bedrijf. Door het keukenraam keek ze uit op het logo. Wat is volgens haar de beste manier om te protesteren? ‘Protest kan op heel veel manieren, maar ik geloof dat we alle knoppen tegelijk in moeten drukken. Dat betekent: ook die van burgerlijke ongehoorzaamheid. Met petities is het klimaat tot nu toe weinig opgeschoten.’

Van Ommen is om die reden al meerdere keren opgepakt. ‘De eerste keer was het nog wel grappig, maar je hebt al snel door dat je wordt gecriminaliseerd. Dat voelt vreselijk. De Staat houdt zich niet aan allerlei regels en uitspraken van de rechter, en jij wordt in de bak gezet.'

'Het is belangrijk te onthouden dat we het recht hebben om burgerlijk ongehoorzaam te protesteren. Ik ben opgepakt, maar heb nog nooit een boete hoeven te betalen.’ En burgerlijke ongehoorzaamheid blijkt vaak effectief. ‘Extinction Rebellion zet belangrijke onderwerpen op de agenda, zonder Extinction had de klimaatcrisis misschien nog wel gewoon klimaatverandering geheten.’

Kun jij 's nachts goed slapen?

Het belangrijkste advies van de vier sprekers? Organiseer je. Sluit je ergens bij aan, en praat met elkaar. En, zegt Van Reybrouck, luister ook. 'Begrijp waarom sommige mensen anders denken dan jij denkt.' Van Ommen besluit de middag met een laatste advies: 'je protest of verzet is geslaagd als je 's nachts goed kan slapen, omdat je weet dat je hebt gedaan wat je kon.'

©

Pippi van Ommen