Wordt het bouwen, bouwen, bouwen, voor iedereen een doosje van beton, of kan de woningnood ook creatiever en duurzamer worden opgelost? VPRO Tegenlicht doorkruist Nederland op zoek naar inspirerende oplossingen voor het wonen van de toekomst, en presenteert zowel online als op TV een optimistische voorhoede van woonpioniers. Wat kunnen we van ze leren?
Zondag 21 maart, NPO2 22.05
Wonen buiten de box
We zitten middenin een wooncrisis, die vooral jonge mensen treft. De overheid heeft de regie losgelaten, maar de markt lost de woningnood niet op. Dus hoe kun je nu nog betaalbaar wonen in Nederland? En hoe komen we aan 1 miljoen nieuwe woonplekken voor 2030?
over de uitzending
Leegstand & zelfbouw
Is leegstand misschien de sleutel tot de oplossing? Nelske Thalen is een van de zelfbouwers bij Steenvlinder. In Leiden werkt ze aan haar kluswoning in een groot leegstaand schoolgebouw, waar appartementen door de nieuwe bewoners worden afgebouwd en opgeknapt. Voor veel jonge deelnemers is dit de enige manier om een woning te kunnen betalen.
Steenvlinder is een ambitieuze nieuwe vastgoedtransformeerder, opgericht door ex-wethouder Marnix Norder, die in de lokale politiek van Den Haag van dichtbij zag hoe de woningmarkt vast zit.
Brede volkshuisvesting voor de toekomst
Want dat is waar het op dit moment aan schort: de betaalbaarheid. Hoe ongelofelijk oneerlijk het woningbezit is verdeeld tussen jonge ‘insiders’ en oudere ‘outsiders’ op de woningmarkt, beschrijft Michelle Provoost, directeur van het International New Town Institute (INTI).
Door falend overheidsbeleid zitten we volgens stadsgeograaf Cody Hochstenbach middenin een gigantische woningcrisis met vooral een tekort aan betaalbare huurwoningen. Volgens hem wordt het tijd dat de regering haar grondwettelijke taak serieus neemt met een ambitieus en breed volkshuisvestingsbeleid: make volkshuisvesting great again!
Gerobotiseerde huizenfabriek
In Heerenveen bouwt de eigenzinnige Peter Hutten, CEO van ontwikkelende bouwer Van Wijnen, een gerobotiseerde huizenfabriek. Vanaf 2022 moeten daar zo’n 4000 woningen per jaar van de lopende band gaan rollen. Huizenblokken van minimaal 20 woningen zijn online samen te stellen en straks met één klik op de website te bestellen. Het hele proces is geïnspireerd op de auto-industrie om maar zo snel en goedkoop mogelijk aan de enorme vraag naar betaalbare woningen te kunnen voldoen.
Open-source zelfbouw
De krapte op de woningmarkt dwingt op veel plekken tot nieuwe experimentele manieren van bouwen en wonen. In Almere bouwt Sebastiaan Vos zijn eigen “WikiHouse” met een volledig houten, open source bouwpakket. De bouwtekeningen van het internationale WikiHouse project van Open Systems Lab in Londen staan gratis online en de onderdelen worden op maat gefreesd, zodat bewoners daarmee vervolgens zelf hun woning in elkaar kunnen zetten. Architect Vincent Muller richtte de Nederlandse tak van deze internationale open source-beweging op, en begeleidt nu de bouw van de allereerste woonwijk met 27 WikiHouse woningen in Almere.
Omarm de tijdelijkheid
Een voormalige milieustraat op de rand van Den Bosch is een voorbeeld van een van de vele braakliggende ‘pauzelandschappen’ die Nederland rijk is. Te duur om te saneren. Het perceel is door de gemeente beschikbaar gesteld voor 5 jaar tijdelijk gebruik zonder al te veel regeltjes, en nu staat er een bonte verzameling zelfgebouwde huisjes op terpen van schone aarde. Hier bouwden Wouter Corvers en Ilse Zuidinga voor 5.000 euro hun eigen plekje onder de zon. Met tientallen andere avontuurlijke zelfbouwers en woonpioniers vormen ze nu de hechte gemeenschap van MiniTopia.
Noodgedwongen experimenteren veel ondernemende jongeren inmiddels zelf met verrassende nieuwe oplossingen. Wat kunnen we leren van deze twintigers en dertigers, die leegstand, tijdelijkheid, massaproductie en zelfbouw opnieuw uitvinden, omdat ze zelf moeten zorgen voor een dak boven hun hoofd? En kunnen deze ideeën ook duurzaam worden opgeschaald? Tegenlicht doorkruist Nederland op zoek naar inspirerende out-of-the-box oplossingen van creatieve woonpioniers.
Regie: Bregtje van der Haak
Research: Arnout Arens en William de Bruijn
Productie: Marie Schutgens
Eindredactie: Geert Rozinga en Doke Romeijn
over de sprekers
Cody Hochstenbach
Stadsgeograaf
Michelle Provoost
Architectuurs- historicus
Marnix Norder
Oprichter Steenvlinder
Nelske Thalens
Ondernemer / zelfbouwer bij Steenvlinder, Leiden
Peter Hutten
CEO Van Wijnen
Vincent Muller
Architect / oprichter WikiHouse Nederland
Wouter Corvers & Ilse Zuidinga
Zelfbouwers bij MiniTopia, Den Bosch
Cody Hochstenbach
Stadsgeograaf
Cody Hochstenbach is stadsgeograaf. Aan de Universiteit van Amsterdam doet hij onderzoek naar de invloed van woningmarktbeleggers op sociale ongelijkheid. Daarnaast schrijft hij bij RTL Nieuws columns over wonen.
Hochstenbach strijdt tegen het overheidsbeleid dat al jaren steeds meer Nederlanders dakloos maakt. Daar sprak hij al eerder met Tegenlicht over. De snel groeiende dakloosheid is het resultaat van decennialang overheidsbeleid, waarbij de sociale huurvoorraad plaats heeft moeten maken voor een meer commerciële woningmarkt.
'Hoe kun je verder in je leven, een baan zoeken, als je geen dak boven je hoofd hebt?'
Michelle Provoost
Architectuurhistoricus
Als architectuurhistoricus specialiseert Michelle Provoost zich in de geschiedenis van stadsplanning, onder andere. Sinds 2009 is ze directeur van het International New Town Institute (INTI) in Almere. Dat is een platform voor onderzoek en kennisuitwisseling over nieuwbouwsteden. Veel nieuwbouwsteden in verschillende provincies hebben namelijk soortgelijke problemen, met imago bijvoorbeeld. Of een homogene populatie.
Daarnaast is Provoost ook mede-oprichter van de Independent School for the City in Rotterdam, dat op een praktische en creatieve manier onderzoek doet naar het wonen in de stad.
Marnix Norder
Oprichter Steenvlinder
Tien jaar lang was Marnix Norder namens de PvdA wethouder van Stadsontwikkeling, Volkshuisvesting en Integratie in Den Haag. Daarna werd hij in opdracht van de gemeente ambassadeur van het Expertteam Eigenbouw.
In 2015 begon hij samen met Hans Sparreboom Steenvlinder. Dit initiatief maakt van bestaande leegstaande gebouwen ‘kluswoningen’. Bewoners mogen vervolgens zelf aan de slag om het stukje pand om te bouwen tot een woning.
'Met minitopia laten we zien dat het kan'
Nelske Thalens
Ondernemer / Zelfbouwer bij Steenvlinder, Leiden
Nelske Thalen is een van de zelfbouwers bij Steenvlinder. Als zelfstandig ondernemer heeft ze een plantenwinkel in Leiden, Salie, maar kan lastig een huis vinden. Nu is ze bezig met haar kluswoning bij De Nijverheid, een van de locaties van Steenvlinder in Leiden.
Peter Hutten
CEO Van Wijnen
Peter Hutten is de CEO van Van Wijnen. Dit bouwconcern bouwt, renoveert, ontwikkelt en transformeert woningen en woongebieden. Ze maken bijvoorbeeld prefabwoningen. Nu is Hutten bezig met de bouw van een gerobotiseerde huizenfabriek in Heerenveen. Het proces, geïnspireerd op de auto-industrie, moet 4000 woningen per jaar opleveren. Met zijn ideeën won Hutten in 2020 de titel Bouwpersoon van het Jaar.
Vincent Muller
Architect / oprichter WikiHouse Nederland
De Leidse architect Vincent Muller richtte WikiHouse Nederland op. Deze Nederlandse tak van het internationale platform biedt een open-source bouwpakket, waarmee iedereen zelf zijn huis kan ontwerpen en bouwen van hout. Gebruikers kunnen hun bouwplannen en ideeën uitwisselen. Zo digitaliseert en democratiseert WikiHouse het bouwproces. Momenteel begeleidt Muller de bouw van de allereerste woonwijk met 27 WikiHouses, in Almere.
Wouter Corvers & Ilse Zuidinga
Zelfbouwers bij MiniTopia, Den Bosch
Met hun zelfbouwproject A House in One Month, laten architect Wouter Corvers en Ilse Zuidinga zien hoe je met slechts 5.000 euro een huis kunt bouwen. Dit bouwden ze in MiniTopia Den Bosch, een woongebied voor zelfbouwers. Voor het huis gebruikten Wouter en Ilse bijna alleen maar tweedehands, tweede keus materiaal. Door zelf te bouwen, konden ze het huis ook aanpassen aan de uitzonderlijke lengte van Wouter.
meer lezen & luisteren
Houtbouwers
Deze uitzending deed nogal wat stof opwaaien. Of eerder zand: het steeds schaarser wordende basisingrediënt voor beton. Want als het aan deze bouwers ligt is het exit met beton en in met CLT: cross laminated timber. Sneller en duurzamer bouwen, tot in de wolken. Kijk de aflevering hier.
'paradoxaal, maar waar: meer bouwen met hout levert uiteindelijk meer bos op'
Hoe is het om in minitopia te wonen?
Dertig totaal verschillende woningen staan er op Minitopia, al hebben ze ook enkele belangrijke overeenkomsten. Ze zijn licht en makkelijk te demonteren, zodat ze na een verhuizing weer elders zijn op te bouwen. Bovendien zijn ze geselecteerd op duurzaam materiaalgebruik. Sommige bewoners hebben hun stulp zelf gebouwd, andere kozen deels voor het gemak van prefab. Huizen luisteren naar namen als Sterrenwacht, Stropaleis of Razzle Dazzle en de ruime staplaatsen kosten 300 euro per maand. De ruimte tussen de woningen is royaal en blijkt gebaseerd op brandweervoorschriften. De onderlinge afstand voorkomt dat iedereen zelf schuttingen optrekt. Een Gammakwaal die elke nieuwbouwwijk treft en haaks staat op het bevorderen van gemeenschapszin.
De toegenomen dakloosheid is geen toeval
Zijn vader werd op straat gezet toen hij een kind was. Nu strijdt stadsgeograaf Cody Hochstenbach tegen het overheidsbeleid dat al jaren steeds meer Nederlanders dakloos maakt.
Hoe zou jij elke dag naar je werk gaan, je sociale leven onderhouden en tot rust komen als je geen dak boven je hoofd hebt?
Hoe belangrijk het is om een fijn thuis te hebben, dat bleek de afgelopen maanden wel tijdens de coronacrisis. Toch gaat die vlieger voor steeds meer mensen niet op. De afgelopen jaren verdubbelde het aantal daklozen tot zo'n 40.000 Nederlanders (een conservatieve schatting). Ook steeds meer Nederlanders met een baan lukt het niet om een betaalbare woning te vinden, en eindigen op straat.
Hoe betaalbare huizen langzaam veranderen in caravans en containers
Het was eigenlijk een grote wisseltruc: Noud Manders (30) raakte afgelopen jaar zijn Amsterdamse appartement kwijt, was even dakloos, en belandde uiteindelijk in een Brabantse caravan. Een nieuwe woning? Onmogelijk.
Nederland heeft er een term bij: zelfstandige daklozen. Mensen die goed voor zichzelf zorgen, maar geen huis kunnen betalen. Wat voor soort woningen willen wij voor hen bouwen de komende jaren?
Bekijk het verhaal van Noud hier.
Hoe de boer een spil kan zijn in de woningmarkt
In 2030 moeten er één miljoen woningen zijn gebouwd om de woningnood op te lossen. Nieuwbouwprojecten liggen momenteel stil door de stikstofregeling, dezelfde regeling die Nederlandse boeren dwarszit. De uitweg: hennep.
Lees het artikel hier.
