vanaf zaterdag online

De weerbare democratie

De polarisatie in Europa groeit, de electorale steun voor populisten is erg groot. Overal zijn grote groepen ‘ontevredenen’ te vinden. Is onze democratie sterk genoeg om deze kloof tegen te gaan?

De kloof in de samenleving lijkt groter te worden. Globalisering, migratie, groeiende ongelijkheid, minder bestaanszekerheid en de huidige coronacrisis lijken westerse maatschappijen in tweeën te splitsen. Grote groepen voelen zich niet vertegenwoordigd. Dankzij sociale media kunnen zij elkaar steeds makkelijker vinden. Tegelijkertijd weten radicaal-rechtse influencers en politici hen steeds makkelijker te bereiken én te bespelen. 

VPRO Tegenlicht onderzoekt de beste ideeën die onze democratie weerbaarder maken tegen de autoritaire verleiding.

VPRO Tegenlicht: 'De weerbare democratie'
14 maart, 22.05 uur NPO2

over de uitzending


 

De Amerikaan Caleb Cain haalde de krant als een door het Youtube-algoritme geradicaliseerde jongen. Maar ergens tussen alt-light en extreemrechts trok hij zelf aan de rem. Nu probeert hij in gesprek te gaan met mensen die in hetzelfde schuitje zitten om zo, hopelijk, de kloof in zijn land te helpen dichten.

Volgens Cain is er veel meer aan de hand dan een uit de hand gelopen algoritme.

De grauwe uitzichtloosheid van het gedeïndustrialiseerde stadje waar hij opgroeide, symboliseert de gebroken Amerikaanse droom die voor hem en vele anderen aan de basis ligt van hun onvrede. 

Mensen in industriesteden als die van Cain zagen de fabrieken sluiten, de macht van de vakbonden afbrokkelen en de partij die normaal voor ze opkwam veranderen in een partij voor professionals. De Amerikaanse schrijver Thomas Frank spreekt over het verraad van de werkende klasse door de partijen die van oudsher voor hen opkwamen. Partijen die betoverd raakten door het idee van bestuur door een professionele klasse van hoogopgeleide experts.

Mark Bovens van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid ziet de scheiding tussen lager- en hogeropgeleiden en het dramatische gebrek aan vertegenwoordiging in de politiek als oorzaak van de onvrede. Meer dan negentig procent van de Kamerleden heeft een hbo(+)-opleiding. Onder de bevolking is dat slechts dertig procent. Volgens Bovens is het van levensbelang voor onze democratie dat meer lageropgeleiden doorstromen naar posities met invloed en macht. Ooit speelden de vakbonden hierbij een belangrijke rol, maar ook daar zwaaien academici inmiddels vaak de scepter. Dat het ook anders kan, zien we in IJmuiden, één van de weinige plekken waar de vakbond nog groeit en waar staalarbeider Stanley Bostdorp deel uitmaakt van het bestuur van FNV Metaal.

De Vlaamse schrijver David Van Reybrouck ziet nog een andere hoopvolle weg naar een betere vertegenwoordiging in de politiek: een burgerraad. Ostbelgien - het Duitstalige deel van België - is de eerste plek ter wereld waar zo’n burgerraad met vierentwintig willekeurig door het lot aangewezen burgers een permanent onderdeel van het lokale bestuur is geworden. Raadslid Didier Lejeune is doordeweeks opzichter bij een bouwbedrijf, maar een aantal zaterdagen per jaar is hij de trotse voorzitter van deze burgerraad.

Met de Nederlandse verkiezingen voor de deur brengt VPRO Tegenlicht in kaart hoe kwetsbaar onze eigen democratie is en welke veelbelovende manieren er zijn om die weerbaarder te maken tegen de autoritaire verleiding.

Met o.a. Thomas Frank (schrijver en politiek analist), David van Reybrouck (schrijver en cultuurhistoricus), Mark Bovens (hoogleraar bestuurskunde / lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), Caleb Cain (voormalig alt-righter / deradicaliseringsactivist), Stanley Bostdorp (staalarbeider en bestuurslid FNV Metaal) en Didier Lejeune (deelnemer Burgerraad Ostbelgien).

Regie: Mea Dols de Jong
Research: Arnout Arens
Productie: Olivier Schuringa
Montage: Paul Delput
Eindredactie: Doke Romeijn en Geert Rozinga

over de sprekers

Thomas Frank
Journalist, schrijver

David van Reybrouck
Filosoof, historicus

Mark Bovens
Hoogleraar

Caleb Cain
Deradicaliserings-activist

Thomas Frank

Journalist, schrijver

Thomas Frank is journalist, historicus en politiek analist. Al in 2004 schreef hij een boek over de opkomst van anti-elitair populistisch conservatisme in Amerika. In zijn boek Listen, Liberal wijt hij dit aan het feit dat de Democratische partij een partij is geworden van de elite. Terwijl het een partij voor de werkende klasse had moeten zijn. Daarmee heeft ‘links’ een gat laten vallen dat makkelijk te vullen is door figuren als Trump. Hij was een van de weinigen die voorspelde dat Trump de verkiezingen van 2016 zou winnen.

'Falen is een gevoel dat je aankan, net als woede of verdriet. Maar verloren potentieel, hoe kom je daar ooit overheen?’

David van Reybrouck

Filosoof, historicus

De Vlaamse cultuurfilosoof David van Reybrouck studeerde archeologie en filosofie aan de universiteiten van Leuven en Cambridge en promoveerde in Leiden. Zijn interesse in politiek werd relatief laat gewekt. Pas toen hij door Zuid-Afrika reisde voor research van zijn debuutroman De plaag werd hij gegrepen door de verhalen van Nelson Mandela en Desmond Tutu.

In het voorjaar van 2010 richtte Van Reybrouck de G1000 op, waarmee hij in 2011 een openbare overlegvergadering belegde tussen duizend gewone burgers over politieke thema's. Deze 'burgertop' moest de burger weer in het middelpunt van de democratie plaatsen. Nog altijd maakt hij zich hard voor een meer participatieve democratie, onder meer in zijn boek uit 2014, Tegen verkiezingen.

Datzelfde jaar was hij te gast bij VPRO Zomergasten. In 2018 werd hij geïnterviewd door Bas Heijne voor de reeks Onbehagen, waarin hij uit de doeken doet waarom referenda volgens hem geen goed idee zijn en burgerraden wél.

Mark Bovens

Hoogleraar

Hoogleraar Mark Bovens doceert bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht. Ook zit hij in de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in Den Haag. In 2010 bracht hij samen met Anchrit Wille de studie Diplomademocratie: over de spanning tussen meritocratie en democratie uit. Volgens de studie is de politiek steeds meer het domein geworden van hoogopgeleide professionals. Deze politici, die vaak een globalistische houding hebben, moeten volgens de auteurs meer rekening houden met de wensen van vaak nationalistisch ingestelde niet-hoger opgeleiden. Want als je dat niet doet, wint het populisme.

‘Stel je voor dat 70 procent van de kiezers vrouw zou zijn en maar 7 procent van de Tweede Kamerleden. Dan zou het huis te klein zijn. Maar dat is wel wat we nu hebben met opleidingsgroepen.’

Caleb Cain

Deradicaliseringsactivist

In ‘The Making of a YouTube Radical’ beschreef de Amerikaanse krant The New York Times in 2019 hoe de destijds 26-jarige college dropout Caleb Cain via de algoritmes van het internet was verworden tot een bittere alt-righter. Vijf jaar lang radicaliseerde hij steeds verder, met als triomfantelijke climax de overwinning van Donald Trump. Toch kreeg hij het voor elkaar om eruit te komen. Dat gebeurde onder meer via video's van linkse makers als Steven Bonnell en Natalie Wynn - YouTubers die met humor het rechtse geluid onderuit halen. Nu is Cain een uitgesproken criticus van de beweging. Met zijn YouTube-kanaal Faraday Speaks wil hij jongemannen zoals hijzelf een uitweg laten zien uit de alt-right rabbit hole - het konijnenhol waaruit het moeilijk ontsnappen is. 

meer lezen & luisteren

Stem een MBO'er de Kamer in!

Bijna alle Kamerleden hebben een HBO of WO-diploma. Het is tijd voor meer praktisch opgeleiden in de Tweede Kamer. Want: academici zijn helemaal niet automatisch beter in regeren.

Next generation democratie

Populistische bestuurders veranderen haast ongezien in autoritaire leiders, die zagen aan de stoelpoten van de democratie. Een nieuwe generatie denkers en doeners komt in verzet en springt in de bres voor democratie en vrijheid. 

Economische ongelijkheid: dit willen politieke partijen doen met onze belastingen

De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Belastingen spelen daarbij een grote rol. Wat willen de politieke partijen voor de komende jaren?

‘Links heeft de frustraties van de arbeider cadeau gedaan aan populistisch en extreemrechts.’

Wat gebeurt er als burgers echt mee kunnen beslissen?

Wij vroegen aan de 'onmisbaren' in de samenleving welke kant het op moet met Nederland. En daarop gaven ze uitgebreid antwoord. 

Ben je ooit te jong voor de politiek?

Bibi Wielinga was op haar 17e al klaar voor het Europees Parlement. Nu helpt ze de nieuwe partij Volt misschien wel aan 2 tot 3 zetels.