De sociale zekerheid van een groot deel van de werkende mens staat onder druk. Vast werk wordt flexibeler. Automatisering en robotisering zullen menselijk werk steeds meer verdringen. Hoe moet de werkende mens zich de komende jaren organiseren en wat is de nieuwe onderhandelingspositie?
 

Vakbonden hebben een cruciale rol gespeeld bij de opbouw van ons stelsel van sociale zekerheid. Maar diezelfde vakbonden verzetten zich nu tegen het beschikbaar stellen van sociale voorzieningen aan de snel groeiende groep ZZP’ers. Kunnen zij de nieuwe generatie werkenden nog wel vertegenwoordigen of zijn er nieuwe vormen van collectiviteit nodig? Bescherming van lonen en arbeidsrechten zijn cruciaal voor economische groei en het tegengaan van toenemende ongelijkheid. 

Hoog tijd voor een ander soort vakbeweging, in een nieuwe toonzetting. De jongerenafdeling van de FNV Young & United besloot tot een flashmob tijdens de aandeelhoudersvergadering van Ahold. Daar trok vakkenvuller Soufian de helft van zijn nette pak uit en vroeg de totaal verbouwereerde CEO waarom vakkenvullers voor een minimum van 3,60 euro de schappen van de Albert Heijn-winkels moeten vullen.

In Londen zette de jonge dertiger Nia Hughes, die met haar collega’s tot voor kort voor een hongerloontje in een winstgevende arthouse-bioscoop werkte, een actie op touw die opviel om zijn nieuwe, positieve en vrolijke toon en kreeg hulp van Monty Python-acteur Terry Jones, voetballer Eric Cantona en regisseur Ken Loach. Hughes wist binnen een paar maanden bijna alle personeelsleden lid van een vakbond te maken. 

In veel landen hebben vakbonden nooit een voet aan de grond weten te krijgen in de game-industrie. In Zweden gooide de vakbond de antikapitalistische retoriek overboord en koos voor een meer open dialoog. Daarmee lukte het bij gamebedrijven vakbondsvertegenwoordiging te installeren en daarmee veel betere sociale voorwaarden te krijgen. En in plaats van zichzelf daarmee uit de markt te prijzen floreert de Zweedse game-industrie. Vakbondsbestuurder Per Karlberg: ‘Het is ook in ons belang is dat een werkgever winst maakt, als hij die maar deelt.’

Om relevant te blijven moeten vakbonden volgens Paul Mason, schrijver van het boek Postcapitalism en veelgeprezen economie-correspondent van Channel 4, meebouwen aan wat hij het ‘postkapitalisme’ noemt: een economie die is gebaseerd op coöperaties, zelfmanagement, lokale valuta, een werkelijke deeleconomie en een basisinkomen. 
 
Een concrete stap in de richting van Paul Mason’s postkapitalisme, waarin voor het coöperatieve model een sleutelrol lijkt te zijn weggelegd, wordt nu gezet door voormalig uitgever van de Groene Amsterdammer Teun Gautier. Binnen vijf jaar bestaat mogelijk een derde van de Nederlandse arbeidsmarkt al uit freelancers. Zij worstelen vaak met een zwakke onderhandelingspositie, bouwen geen pensioen op en zijn niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. De allergrootste uitdaging is hoe ook freelancers zich kunnen organiseren.

Tijd om de touwtjes in eigen handen te nemen en freelancers zichzelf te laten organiseren, was  Gautiers gedachte. Hij richt met een grote groep freelance-journalisten een coöperatie op waarvan de leden gezamenlijk eigenaar worden. Tot voor kort individueel opererende journalisten bundelen daarmee niet alleen inhoudelijk hun krachten, maar ook sociaal. Het model kan door freelancers in andere sectoren, van loodgieters tot thuishulpen worden overgenomen. 

Regie Kasper Verkaik
Research Henneke Hagen
Productie Marie Schutgens
Eindredactie Marije Meerman Doke Romeijn