Trump en JD Vance die Zelensky tijdens zijn bezoek aan het Witte Huis blijven onderbreken met de eis hen te bedanken: zelfs een sketch van SNL kan het niet gekker maken dan het is. Intussen ligt Trump in een viral filmpje naast Netanyahu op een AI-gegenereerd ethnisch gezuiverd strand in Gaza. Eerder doorkliefde Elon Musk de lucht met een kettingzaag in een bijna slapstickgebaar tegen de bureaucratie. Ook in ons eigen land gaat het van absurd naar absurder met figuren zoals Faber die borden willen neerzetten om asielzoekers ‘niet welkom’ te heten. Hoe kunnen we de groeiende luchtbubbel van onzin nog doorprikken en de macht bespotten, als de realiteit satire overtreft?

De Amerikaanse actiegroep The Yes Men houdt al sinds de jaren ‘90 commerciële en politieke grootmachten een satirische spiegel voor door vermomd als invloedrijke individuen conferenties  binnen te dringen of bizarre statements uit te brengen in de media. In de aflevering ‘New rules for radicals’ spreekt VPRO Tegenlicht met The Yes Men frontman Mike Bonanno, tijdens een poging om een LNG-gasbeurs van binnenuit te ontregelen. Invloedrijke partijen in de  aardgasindustrie lopen nietsvermoedend en strak in pak door conferentieruimtes, waar The Yes Men zich ondertussen succesvol voordoen als afgevaardigden van cruisegigant Royal Caribbean.

Cruiseschepen zijn welbeschouwd drijvende reservaten voor degenen die zorgeloos willen blijven consumeren. Vertoeven op zo’n pretpark op zee is de ultieme metafoor voor kapitalisme: passagiers genieten van luxe die grenzeloos en afgesneden van enige maatschappelijke gevolgen lijkt. De impact van je eigen gedrag is maar een vaag concept als je met een cocktail in je hand probeert te herinneren wanneer je voor het laatst voet aan wal hebt gezet.

Misschien heeft die behoefte aan escapisme bijgedragen aan het feit dat de cruisebranche zoveel groter is geworden sinds corona. Op dit moment zijn er 28 cruiseschepen in aanbouw, waarvan sommige minstens vijf keer zo groot als de Titanic (ook wel cruisezillas genoemd). De cruisebusiness is hiermee de snelst groeiende business binnen de transportsector en een van de vervuilendste. 

Om zonder schuldgevoel aan boord te kunnen stappen, is dus wat extra marketing nodig. Zo geschiedde: cruisemaatschappij MSC Cruises beweerde in reclamespotjes dat ze met hun LNG (Liquified Natural Gas) een van de schoonste brandstoffen gebruiken. Eind 2024 is MSC door verschillende klimaatorganisaties (waaronder Fossielvrij Nederland) aangeklaagd voor ‘greenwashing’. De Reclame Code Commissie verklaarde deze duurzaamheidsclaims inderdaad ongefundeerd.

Royal Caribbean, die ook gebruik maakt van LNG, vaart ondertussen vrolijk verder op dezelfde claim. Met trots hebben ze de grootste cruiseliner van de wereld uitgebracht: ‘Icon of the Seas’, een monstercruise van twintig verdiepingen met een waterpark op het bovenste dek. Omdat het schip vaart op LNG doopte Royal Caribbean het tot ‘het duurzaamste schip tot nu toe’. Een interessante interpretatie van de feiten: LNG brandt wel schoner dan andere fossiele brandstoffen maar onderzoek heeft aangetoond dat het gehele productieproces juist meer vervuiling veroorzaakt.

Waar Extinction Rebellion in de zomer van 2024 de sluizen van IJmuiden blokkeerde om de varende vervuilers tegen te houden, organiseert Yes Men op hun eigen manier verzet van binnenuit de gasindustrie-bijeenkomst. Tegenlicht is erbij terwijl The Yes Men-actievoerder Natalie Wightman in een hotelkamer haar speech alvast oefent als zogenaamde ‘vicepresident van transitieprocessen’ bij Royal Caribbean.

Uitdrukkingsloos kondigt ze aan dat Royal Caribbean een nieuwe cruiseervaring wil introduceren genaamd ‘Amnesia Cruise’, waarbij klanten oneindig kunnen rondvaren. Ook zeer voordelig noemt ze het compleet afgesloten informatie-ecosysteem aan boord, waarmee passagiers nooit in aanraking hoeven te komen met ongemakkelijke informatie van buitenaf. 

Dit klinkt als overduidelijke satire, maar Mike Bonnano vertelt dat de satirische acties verbazingwekkend lang serieus worden genomen binnen professionele contexten. Zo heeft The Yes Men tijdens een presentatie een keer een grote gouden lul onthuld, gemaakt om ‘werknemers van een afstand schokken te geven ter motivatie’. Niemand in het publiek gaf een kick of zelfs een teken van wantrouwen bij het zien van de gigantische gouden erectie. Bonnano krabt aan zijn kin. ‘Je bedenkt iets, maar de realiteit overtreft het elke keer.’

De Duitse kunstenaarsactiegroep Zentrum für Politische Schönheit (ZfPS) merkt ook dat protesteerders vermoeid raken, specifiek van het bijhouden van de bizarre ontwikkelingen van extreemrechts in Duitsland. ZfPS maakt creatief gebruik van satire als alternatieve verzetsvorm, die ze ‘acts of political beauty’ noemen. ‘We glippen onze overheidsorganisaties binnen en kondigen prachtige dingen aan, zoals het definitief afkeuren van alle vormen van fascisme,’ vertelt satirisch-activist Philip Ruch in de New rules for radicals-aflevering. 

The Yes Men paste dezelfde aanpak toe toen ze een AI-video publiceerde, zogenaamd namens het beruchte bedrijf Dow Chemical, met de belofte om eindelijk de lokale slachtoffers van hun vervuiling te gaan compenseren. Of wat dacht je van hun nepnieuwsbericht dat Barbie een duurzame omslag maakt en al hun poppen van mycelium zullen worden gemaakt?

Ook construeerden ze een verrassende aankondiging vanuit Starbucks, dat zogenaamd beweerde te stoppen met extra kosten voor plantaardige melk omdat dat dieetdiscriminatie zou zijn. Hoewel Starbucks dat statement meteen weer ontkende, werden in het Verendige Koninkrijk drie weken later de Starbucks-melkprijzen daadwerkelijk gelijkgetrokken. Zo bevraagt deze alsof-strategie bestaande systemen en structuren door op een ludieke manier geloofwaardigheid te creëren voor een mooier alternatief.

Als Royal Caribbean een waanzinnig dikke, dampende, uitpuilende, drijvende tijdverdrijver durft neer te zetten met het statement ‘dit is duurzaam’, is het aanlokkelijk om neer te kijken op de mensen die daarvoor vallen. Maar ergens staan we allemaal mentaal met één been op de fictieve ‘Amnesia Cruise’ om ons dagelijks leven zonder verandering voort te zetten. En al die kleine leugentjes die we onszelf vertellen om onze favoriete hamburger te blijven eten, of die handige Amazon bestelling te plaatsen, worden in stand gehouden door de indrukwekkend koppige cognitieve-dissonantie van de commerciele grootmachten. 

Voeg daarbovenop het politieke fake news spektakel toe en je hebt een shitshow waarop de gewaagde tegenleugens van de Zentrum für Politische Schönheit en The Yes Men bijna een rationele reactie beginnen te lijken. Misschien zelfs een nodige, omdat het de neerwaarste spiraal voor een moment onderbreekt. Ookal lijkt het maar alsof.

Bonanno glimlacht. Volgens hem is actie niet alleen maar schokkend of grappig. ‘Soms is het poëtisch: wat als je een zaal vol mensen eventjes laat geloven dat hun dromen zijn uitgekomen?’