Francesca Albanese: ‘Ik zie Palestina als lakmoesproef voor het internationale systeem’

De boodschap van speciaal VN-rapporteur Francesca Albanese wordt nogal eens ondergesneeuwd door georkestreerde ophef vanuit de Israël-lobby. Ook toen ze in februari Nederland bezocht. Maar wat kwam ze nou eigenlijk vertellen, en waarom is haar boodschap zo belangrijk? ‘Ik ben gewoon een advocaat die praat over genocide en een einde wil zien aan straffeloosheid.’

Tekst Tara Vierbergen Beeld ANP/EPA, 12 maart 2025

Wat doe je als advocaat internationaal recht wanneer je ziet dat het internationaal recht afbrokkelt doordat het keer op keer met voeten wordt getreden? Of wanneer je ziet hoe het internationaal recht door het Westen selectief wordt toegepast, en het niet lijkt te bestaan als het even niet uitkomt? Wat doe je als er niemand in beweging komt naar aanleiding van de feiten en cijfers die je hebt verzameld en wijzen op genocide?

Met je vuist op tafel slaan. Hopen dat er iemand luistert, opstaat en meedoet; dat de massa volgt, en dat het recht zegeviert. En dat doet Francesca Albanese dan ook, met die vuist op tafel slaan. Als speciaal VN-rapporteur onderzoekt de Italiaanse advocaat sinds 2022 de Israëlische bezetting van Palestina. Daarvoor werkte ze tien jaar als mensenrechtendeskundige bij de VN. In beide posities zag de Italiaanse advocaat hoe het internationaal recht voortdurend wordt geschonden.

En hoewel Albanese op zulke momenten steevast opstaat om het overtredende land terug te fluiten, weten zowel Albanese als het teruggefloten land: voor overtreders van het internationaal recht zijn er pas consequenties wanneer de meerderheid van de VN-lidstaten de overtreder wil aanpakken. ‘We moeten de Verenigde Naties zien als een platform, niet als een op zichzelf staande entiteit. Dat werkt niet. De VN komen niet in actie zonder toestemming en politieke wil van lidstaten.’

Albanese ziet het als haar taak om die politieke wil te kweken en landen ertoe te bewegen het recht toe te passen. En daar is een lange adem voor nodig. ‘Mensen die zich inzetten voor mensenrechten dragen een kruis, ik wist dat het moeilijk zou worden. Het werk dat ik doe, is koersbepalend voor de internationale rechtspraak van de toekomst. Daar zal ik waarschijnlijk zelf de vruchten niet van plukken, maar mijn inspanningen zullen niet tevergeefs zijn.’

arrestatie

Albanese heeft drukke weken achter de rug waarin ze toerde door Denemarken, Nederland en tot slot Duitsland. Voor wie haar een beetje volgt, weet dat ze niet overal met open armen wordt ontvangen. De rapporteur is inmiddels wel wat gewend, want waar zij gaat, gaat de lastercampagne van de Israël lobby met haar – een geslepen campagne die Albanese steevast wegzet als omstreden en antisemiet en zo haar werk ondermijnt.

En dat resulteert dikwijls in ingetrokken uitnodigingen, geannuleerde evenementen, en ministers die weigeren vergaderingen met haar bij te wonen. ‘De Israël lobby maakt mijn werk niet per se makkelijker, maar het verbaast me niet dat ze zo actief is. Wat me veel meer verbaast, is dat mensen en de media de Israël lobby nauwelijks uitdagen.’

Haar bezoek aan Duitsland spande de kroon. Evenementen waar ze zou spreken werden er verboden, en in Berlijn werd Albanese bijna gearresteerd omdat ze volgens lokale autoriteiten uitspraken zou gaan doen die tot strafrechtelijke aanklachten zouden kunnen leiden – zoals: de Holocaust bespreken in de context van andere genocides. ‘Daarop moest de VN de autoriteiten uitleggen dat je een speciaal VN-rapporteur niet zomaar kunt oppakken.’

Zo’n serieus arrestatie dreigement had Albanese nog niet eerder aan de hand. ‘Zelfs de Taliban hebben de speciale rapporteur van Afghanistan, die er toch al drie keer is geweest, niet gearresteerd of gedreigd te arresteren. En Duitsland praat over democratie? Ik ben geschokt.’

Het is even stil, dan vertelt ze: ‘Wat ik in Duitsland heb gezien, gaat veel verder dan ik me had kunnen voorstellen. Er is iets wijdverbreids en systemisch in de manier waarop het land pro-Palestijnse bewegingen aanvalt. En dat heeft te maken met het feit dat Duitsland zich heeft geïdentificeerd met de verdediging van Israël, koste wat kost. Daarom maakt het niet uit wat Israël doet. Duitsland heeft geen identiteit die losstaat van de Tweede Wereldoorlog; geen identiteit die losstaat van zijn verlossing door Israël.’

lakmoesproef

Hoewel Christendemocraat Friedrich Merz na zijn winst van de Duitse parlementsverkiezingen nog officieel moet worden beëdigd, pleegt hij vlak na zijn winst vast een telefoontje met Netanyahu waarin hij de Israëlische premier uitnodigt naar Duitsland te komen. ‘Het is compleet absurd dat een Israëlische premier Duitsland niet kan bezoeken,’ aldus Merz op een persconferentie een dag na de Duitse verkiezingen.

‘Het is simpel,’ zegt Albanese erover: ‘Als lid van het Internationaal Strafhof moet Duitsland Netanyahu arresteren wanneer hij Duitsland bezoekt.’ Hoe kan het dat het dan toch nog maar de vraag is of Duitsland dat ook daadwerkelijk zal doen? Want voor wie niet luistert naar het hof, lijken er niet echt consequenties te zijn. Hoe keren we dat tij?

Albanese: ‘We moeten eerst ’ns een stap terug doen en onze democratische rechtsstaat kritisch bekijken. Dan zie je dat die faalt. Er is een krachtige pro-Israëlische lobby die de publieke opinie beïnvloedt, er zijn te veel journalisten die blindelings het Israëlische narratief volgen, christelijke zionisten die Israël altijd zullen steunen en corrupte politici die toegeven aan maffia-eske technieken…

Mijn punt: er zijn momenteel veel actoren die het democratische proces negatief beïnvloeden en daardoor bijdragen aan de straffeloosheid van Israël. En dat is schokkend. Europa is niet de VS – en moeten dat ook niet willen zijn.’

Op de vraag welke rol de Verenigde Naties spelen in het ter verantwoording roepen van landen die de straffeloosheid van Israël faciliteren, antwoordt Albanese: ‘De VN had sneller strenger moeten optreden tegen Israëls handelen, en het zelfverdedigingsargument veel sneller moeten weerleggen… Ik zie Palestina als lakmoesproef voor het internationale systeem. Palestina kan en zal bestaan met of zonder de Verenigde Naties, maar het zal erg moeilijk zijn voor de VN om zich terug te trekken als ze Palestina niet redden. En dat maakt Palestina een soort ultieme test voor rechtvaardigheid, medemenselijkheid en voor de effectiviteit van multilateralisme. Maar tot nu toe heeft dat internationale systeem de Palestijnen in de steek gelaten. Nee: het heeft de Palestijnen én de Israëli’s in de steek gelaten.’

bindende verplichtingen

We schrijven 19 juli 2024. Het Internationaal Gerechtshof brengt een adviesopinie uit waarin het de Israëlische bezetting van Palestijnse gebieden onwettig verklaart. Het hof verplicht Israël vervolgens de bezetting zo snel mogelijk te beëindigen, de nederzettingen te ontmantelen, volledige herstelbetalingen te doen aan Palestijnse slachtoffers en de terugkeer van ontheemden te vergemakkelijken.

Hoewel een adviesopinie geen bindend vonnis is, is ze zeker niet vrijblijvend en neemt ze bindende verplichtingen mee waaraan niet alleen Israël zich heeft te houden, maar iedere staat ter wereld – waaronder Nederland.

Toch worden bindende verplichtingen vaak aan de laars gelapt – zoals het verbod op handel met en investeringen in Israëls illegale aanwezigheid in bezet Palestijns gebied dat Nederland in 2014 had moeten instellen maar tot het bovengenoemde adviesopinie schond.

Albanese legt op haar beurt in meerdere rapporten bloot hoe de Israëlische militaire bezetting het internationale recht al sinds 1967 schendt door het te verdraaien of simpelweg negeren om zo onwettige praktijken te rechtvaardigen. Tot op heden zijn ook daar weinig serieuze consequenties aan verbonden. In haar meest recente werk Genocide as colonial erasure schrijft ze:

‘Deze voortdurende genocide is ongetwijfeld het gevolg van de uitzonderlijke status en langdurige straffeloosheid die aan Israël is verleend. Israël heeft het internationaal recht systematisch en flagrant geschonden, inclusief resoluties van de Veiligheidsraad en bevelen van het Internationaal Gerechtshof. Dit heeft de arrogantie van Israël en zijn minachting voor het internationaal recht aangewakkerd.

Zoals de aanklager van het Internationaal Strafhof al waarschuwde: ‘Als we niet de bereidheid tonen de wet op gelijke wijze toe te passen, als het wordt gezien als iets wat selectief toegepast kan worden, creëren we de voorwaarden voor de volledige ineenstorting ervan. Dat is het risico dat we momenteel lopen.’

In haar rapport Genocide as colonial erasure doet Albanese de aanbeveling Israël te waarschuwen voor mogelijke opschorting van zijn VN-lidmaatschap. Is er een scenario mogelijk van een Verenigde Naties zonder Israël?

‘Nee. Of nou ja: er is een mogelijk scenario, maar meer in de zin van: geen enkele staat is er voor altijd. We hebben het uiteenvallen van staten gezien. De Sovjet-Unie viel bijvoorbeeld uiteen en werd een reeks staten. Andere staten hebben zich juist weer verenigd. De staat Israël kan blijven zoals-ie is, of fuseren met een andere staat. Dat maakt niet uit. Punt is dat zolang Israël bestaat, het zich moet houden aan het internationaal recht en aan de regels van de Verenigde Naties. En dat is iets wat Israël absoluut niet doet. Vervolgens ontbreekt het aan politieke wil om Israël ter verantwoording te roepen. En die politieke wil is nodig om het internationaal recht te handhaven en waarborgen.’

de prijs van ons wegkijken

Terwijl het Internationaal Gerechtshof in Den Haag bewijzen voor genocide verzamelt en er een arrestatiebevel geldt van het Internationaal Strafhof voor, onder anderen, de Israëlische premier Netanyahu, keurt de regering-Trumpkort begin maart, kort na de chaotische persconferentie met Zelensky en zonder goedkeuring van het Congres, een steunpakket van bijna drie miljard dollar aan wapens voor Israël goed.

Door onderdelen van F-35 gevechtsvliegtuigen via Amerika aan Israël te leveren, hebben we in Nederland bijgedragen aan de vernietiging in Gaza. Voor Tegenlicht-aflevering De kunst van het wegkijken ging VPRO Tegenlicht begin september op pad en filmde de F-35-rechtszaak bij de Hoge Raad, waar advocaat Liesbeth Zegveld eiste dat Nederland zou blijven stoppen met het leveren van onderdelen van F-35 gevechtsvliegtuigen aan Israël.

Volgens Zegveld is wat in Gaza gebeurt in strijd met het humanitair oorlogsrecht en daar moeten we niet met onze wapens aan willen bijdragen. Het maakt ons medeplichtig.

In hoeverre ben je als wegkijkend burger eigenlijk medeplichtig aan wat er in Gaza en de West Bank gebeurt? Albanese: ‘Laten we beginnen bij wegkijkende Israëliërs, die in een zeer gemilitariseerde samenleving leven waarin het leger een cruciaal onderdeel is van de infrastructuur en ziel van de staat. Een staat waarin Palestijnen volkomen ontmenselijkt zijn. Israëli’s kunnen eigenlijk niet om die apartheidsstaat heen. Toch kijkt het gros ervan weg.

Tegelijk kon de Israëlische bevolking het geweld en de brutaliteit van de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 niet zien aankomen, omdat de bezette Palestijnse gebieden letterlijk aan haar oog worden onttrokken, afgesneden van de Israëlische maatschappij door metershoge muren en honderden Israëlische checkpoints.’

Zijn de Israëliërs dus gestopt met kijken, omdat velen van hen de Palestijnen letterlijk niet zien, waardoor de Palestijnen makkelijker ontmenselijkt kunnen worden en het voor Israëliërs op hun beurt makkelijker wordt daarvan weg te kijken?

Albanese: ‘Daarin staan Israëliërs niet alleen. Ook in het Westen kijkt men massaal weg en ook in het Westen heeft men er moeite mee Palestijnen te zien als mensen. Politieke leiders hebben daarin een extra verantwoordelijkheid omdat zij hun staat vertegenwoordigen en zich aan het internationaal recht moeten houden.

Door dat recht te negeren en weg te kijken, verraden ze niet alleen de Palestijnen, maar ook de Israëliërs, omdat deze genocide de Israëliërs niet veiliger zal maken – tenzij de toekomst is als een stalen plafond boven Palestina en totale repressie.

Maar door weg te kijken hebben politici ook het internationaal recht verraden. En dat is wat mij als advocaat het meest steekt, dat we een internationaal juridisch kader hebben dat steeds opnieuw met voeten wordt getreden, omdat het leiders simpelweg ontbreekt aan politieke wil om de wet te handhaven. En dus is het nu aan ons, burgers, om het systeem te beschermen. Want we zullen het allemaal erg missen als het er niet meer is.’

the hague group

Om op te staan tegen de willekeur waarmee het Westen het internationaal recht toepast, namen negen landen uit het Globale Zuiden onlangs het initiatief om de internationale rechtsorde te beschermen, verdere uitholling van het recht te voorkomen en maatregelen te nemen tegen Israëls straffeloosheid. Geen land staat boven de wet, aldus de nieuwe formatie The Hague Group, bestaande uit Belize, Bolivia, Chili, Colombia, Honduras, Maleisië, Namibië, Senegal en Zuid-Afrika.

Kenniscentrum The Rights Forum schrijft over de groep: ‘Het feit dat negen landen bijeenkomen om de sloop van de internationale rechtsorde – en in het kielzog daarvan die van de Palestijnse samenleving – een halt toe te roepen, verdient massale bijval. Ten eerste vanwege de urgentie om de ondergang van beide met concrete maatregelen te voorkomen. Ten tweede als final call aan het Westen om zijn ondermijning en hypocrisie te staken voordat de schade onherstelbaar is.’

Albanese juicht deze ontwikkelingen toe: ‘The Hague Group heeft drie concrete dingen toegezegd waarop ook direct actie is ondernomen: geen straffeloosheid, geen wapens, geen haven.

‘Dit betekent dat de groep de VN-resolutie wil handhaven die eist dat Israël binnen een jaar stopt met zijn onrechtmatige bezetting van Palestijnse gebieden. Ze wil de overdracht van militaire hulp en wapens aan Israël stoppen. En ze wil alle schepen, waarvan wordt vermoed dat ze militaire hulp aan Israël vervoeren, verbieden aan te meren in hun havens.

‘Hoe meer landen zich aansluiten, hoe effectiever The Hague Group zal zijn,’ vertelt Albanese. ‘Ik moedig andere staten aan zich aan te sluiten, en serieus te overwegen de banden met Israël te verbreken en zich krachtig te verzetten tegen ondermijning van het internationaal recht.’