Carlijn Kingma is cartograaf en brengt met kaarten en illustraties complexe systemen in de maatschappij in beeld. Samen met onderzoeksjournalist Thomas Bollen van het platform ‘Follow the Money’ maakte ze een kaart van ons geldstelsel, waarbij ze geld vergelijkt met water. 'Water als metafoor voor geld werkt heel goed, omdat het al ingebakken zit in ons taalgebruik,' zegt Kingma. Geld kan stromen, bevriezen. Het is het irrigatiesysteem van de maatschappij.'

Kingma tekende een maatschappij waarbij het water van boven naar beneden zou moeten stromen, zoals bij een piramide van champagneglazen. Trickle down dus, althans dat was het idee. Maar in de praktijk staan grote delen van de maatschappij droog. In werkelijkheid blijft het geld rondklotsen in de rijke bovenlaag.

Hoe kan dat? Volgens Bollen is een van de redenen dat commerciële banken de mogelijkheid hebben om geld te scheppen. Dat zorgt ervoor dat niet iedereen evenveel toegang heeft tot geld. 'Rijke spelers, zoals Jeff Bezos kunnen veel makkelijker en goedkoper geld lenen dan iemand die financieel krapper bij kas zit. Iemand met een laag inkomen krijgt misschien helemaal geen lening. Voor een commerciële bank is het logisch om zo te werken. Geld uitlenen aan rijke mensen is immers minder risicovol dan lenen aan mensen met lage inkomens.'

Veel van die rijke-mensen-leningen en grote-bedrijven-leningen komen vervolgens ook niet terecht in de reële economie, zegt Bollen. Er worden bijvoorbeeld geen nieuwe fabrieken van gebouwd, die weer zorgen voor nieuwe banen. Het geleende geld van rijke mensen en grote bedrijven sijpelt dus niet door naar beneden. Waar gaat dat geld dan naartoe?

Het blijft vooral hangen in de financiële wereld zelf, zegt Bollen. Op zoek naar snelle en makkelijke manieren om te groeien. 'Dat noemen we de lazy river of investment. Maar dat geld hadden we dus ook kunnen gebruiken om er iets nuttigers mee te doen.'

Ook pensioenfondsen drijven soms vrolijk mee op die lazy river of investment. In Nederland beheren zij maar liefst 1800 miljard euro. Zij investeren bijvoorbeeld in fondsen die vastgoed opkopen en vervolgens de huren verhogen, zegt Kingma. Zo kan het gebeuren dat je via je werk verplicht spaart voor je oude dag, maar daardoor nu geen huis kan kopen of een hogere huur betaalt.

Kingma: 'Pensioenfondsen investeren maar tien procent van hun geld in de reële economie. Toen wij met hen daarover in gesprek gingen, waren ze daar zelf eigenlijk ook verbaasd over. In deze wereld raak je al snel het overzicht kwijt. Soms ziet niemand meer waar het geld eigenlijk naartoe stroomt.'