zondag 12 april, 22.15 uur, NPO2

Kijken naar de rijken

Nederland is een belastingparadijs voor de superrijken. Tegelijkertijd hebben we te maken met schrijnende tekorten in de publieke sector, zoals het onderwijs en de zorg. Moet dit niet anders, na deze crisis?

'Belastingen, belastingen, en de rest is bullshit!', riep historicus Rutger Bregman vorig jaar op het World Economic Forum in Davos, waar de superrijken zich jaarlijks verzamelen voor hun onderonsje.

Daarmee wees hij de hele wereld op een pijnlijk feit: de superrijken betalen véél te weinig belasting en dragen daarmee bij aan de toenemende ongelijkheid en aan de armoede van de publieke dienstverlening.

Nederland is een onderdeel van dat probleem: het is een belastingparadijs voor de superrijken. Filantropen geven gul, maar ontwijken vaak de normale belastingen. Volgens de Amerikaanse schrijver en politiek analist Anand Giridharadas is deze liefdadigheid een sigaar uit eigen doos: 'Veel rijke mensen geven liever tien miljoen aan goede doelen dan vijf miljoen aan belastingen. Filantropie in de Verenigde Staten omvat meer dan 400 miljard dollar per jaar.'

Waarom belasten we de rijken niet net als gewone burgers? En wat zou het opleveren als we dat wel zouden doen?

VPRO Tegenlicht: Kijken naar de rijken
12 april 2020, 22.14 uur NPO2

Ook voor deze crisis stond onze publieke sector onder druk: scholen komen geld en leraren te kort, de politie zit klem en verpleegkundigen draaien overuren voor een karig salaris. VPRO Tegenlicht onderzocht het verband tussen belastingontwijking door de rijken en de schrijnende tekorten in de publieke sector, zoals het onderwijs en de zorg. Wie gaat er straks opdraaien voor de kosten van de coronacrisis? Hoe gaan we straks verder? Moet het niet helemaal anders, nu we zien hoe cruciaal onze publieke sector is?

over de uitzending

Aristoteles beweerde al in zijn Politica – een sleuteltekst in de geschiedenis van het westerse politieke denken – dat het noodzakelijk is dat rijkdom een grens kent. 'Want,' stelt hij, 'zodra iemand zich bezighoudt met vermogensvermeerdering, zal hij snel proberen zijn kapitaal tot in het oneindige te vergroten en dat dient geen enkel doel.' Wordt het tijd om deze stelling opnieuw serieus te bekijken?

We vroegen Anand Giridharadas welke rol Nederland speelt, als belastingparadijs. Daarop stelt hij: ‘In de Verenigde Staten, mijn land, zijn er kinderen die geen ziekenzorg krijgen, omdat Nederland als belastingparadijs optreedt voor Amerikaanse bedrijven.' 

Het geld dat bedrijven als Facebook en Google hadden moeten betalen aan winstbelasting in Amerika, lekt weg via dubieuze belastingconstructies.

Het klinkt als een dooddoener, toch is het zo: de rijken worden alsmaar rijker, terwijl de armen alsmaar armer worden. Zouden we daarom, naast een armoedegrens, niet ook een bovengrens voor vermogens moeten invoeren

Waarom belasten we de rijken niet net als gewone burgers? En wat zou het opleveren als we dat wel zouden doen?

hoe dichten we de groeiende kloof tussen arm en rijk?

Hoogleraar Ingrid Robeyns, die we ook spraken voor deze uitzending, onderzoekt het nut en de mogelijkheid van zo'n eerder gestelde bovengrens voor vermogens: 'Acht procent van de huishoudens in Nederland leeft in armoede, terwijl anderen van extreme rijkdom kunnen genieten. Dat is niet alleen triest en onrechtvaardig, maar ook een slechte besteding van de middelen.'

Regie: Britta Hosman
Research: Henneke Hagen 
Productie: Olivier Schuringa
Eindredactie: Bregtje van der Haak & Doke Romeijn

over de sprekers

Anand Giridharadas

schrijver

‘De elite en rijke bedrijven doen alsof ze de wereld willen verbeteren met donaties aan goede doelen en stichtingen, maar in werkelijkheid ontwijken ze belasting en ondermijnen ze de democratie’, zegt Amerikaans schrijver Anand Giridharadas.

In zijn boek Winners Take All: The Elite Charade of Changing the World (2018) betoogt hij dat de superrijken van de wereld geld en invloed gebruiken om systemen te behouden die hun eigen rijkdom in stand houden, ten koste van maatschappelijke vooruitgang. De rijken betalen geen belasting, maar bepalen met hun filantropie wél de koers van de wereld.

'Nederland is een exporteur van oligarchie'

Giridharadas: ‘Rijken betalen liever tien miljoen dollar aan een stichting, dan vijf miljoen dollar aan belasting. Het gaat niet om het uitgeven van deze enorme bedragen. Het gaat om erkenning en controle. Als je belasting betaalt, krijg je geen erkenning, je gehoorzaamt slechts de wet. Als je aan filantropie doet, helpt het je reputatie. Je naam komt op een gebouw, iedereen weet dat jíj geld hebt geschonken.'

Giridharadas neemt ons in zijn boek mee in een tijdperk waar de rijke elite strijdt voor rechtvaardigheid en gelijkheid op elke mogelijke manier, behalve op een manier die de sociale orde en hun positie daarin bedreigen. 

Ingrid Robeyns

hoogleraar

Veel wereldproblemen worden in verband gebracht met armoede, terwijl rijkdom in een positief daglicht staat. Maar zou rijkdom ook een oorzaak kunnen zijn van dezelfde wereldproblemen?

Hoogleraar Ingrid Robeyns zegt van wel. Want, stelt ze: extreme rijkdom ondermijnt de democratie, gaat gepaard met een scheve verdeling van geld en is bijna altijd onverdiend.

Mensen en bedrijven verwerven vaak enorme rijkdom door zich niet aan de regels te houden. Hun rijkdom is de vrucht van illegale praktijken als het niet betalen van belasting of het creëren van slechte arbeidsomstandigheden, zegt Robeyns.

Ook stelt ze dat bedrijven als Google en Facebook het wettelijk kader waarbinnen ze opereren door lobbypraktijken aanpassen in hun voordeel. Zo worden ze op politiek gebied zo machtig dat ze de democratie ondermijnen.

Ik haar boek Rijkdom. Hoeveel ongelijkheid is nog verantwoord (2019) noemt ze maatregelen om deze supervermogens aan te pakken. De van oorsprong Vlaamse Robeyns pleit onder andere voor hogere inkomstenbelasting en internationale afspraken over de winsten en belastingen van multinationals. 

'hoeveel ongelijkheid is nog verantwoord?'

leesvoer

Let's talk about taxes

VPRO Tegenlicht belastingspecial

De armen worden genadeloos hard geraakt door de coronacrisis. In deze special zie je hoe we dat drama kunnen stoppen. Jawel, we gaan het over belastingen hebben. Met o.a. Thomas Piketty.

 

 

 

 

 

Wel filantropie, geen belasting

kijk het hele interview

Amerikaans schrijver Anand Giridharadas hekelt de manier waarop de superrijken onze wereld – vaak naar hun hand – beïnvloeden door middel van liefdadigheid, in plaats van simpelweg belastingen te betalen. Bekijk het hele interview met Giridharadas hier.

Miljonairs: laat ons belasting betalen

nu in de VPRO Gids

Miljonair Morris Pearl wil dolgraag meer belasting betalen. Pearl is voorzitter van Patriotic Millionaires, een club rijke Amerikanen die strijdt voor een rechtvaardiger verdeling van geld en macht. ‘Ik wil dat mijn kinderen en kleinkinderen opgroeien in een land vol mogelijkheden.’ Lees het hele interview hier. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Voor wie zijn de kosten van de coronacrisis?

lees het artikel

Het is een ontzettende kostenpost, de damage control van de pandemie. Waar moet al dat geld vandaan komen? En hoe maken we ons belastingstelsel corona-proof? We maakten een rondgang langs economische experts.

Ongelijkheid aan de hand van 3 grafieken

lees het artikel

Hoe ongelijk is de wereld eigenlijk? En hoe komt dat? We tonen ongelijkheid in drie grafieken uit de recente werken van drie Franse top-economen.

 

 

 

 

 

meer economie