Volgens politicus Maximilian Krah is zijn partij, Alternative für Deutschland (AfD), als enige tegen het inperken van de vrijheid van meningsuiting. ‘Alleen wij willen geen ‘ministerie van Waarheid’’, vertelt hij in de Tegenlicht-aflevering Van DDR-nostalgie naar AfD-Sympathie. Maar deze instelling houdt ook in dat de AfD haatzaaiende uitlatingen en desinformatie onbeperkt en onbestraft wil toelaten. 

Over de gevaren van desinformatie zegt Krah: ‘Wat is waarheid? Wie bepaalt wat verkeerde informatie is?’ Volgens hem mag de overheid niet bepalen wat desinformatie is en moet het publieke, vrije debat de waarheid bepalen. Tegelijkertijd ziet Krah een politiek voorbeeld in Trump, die wetenschappers en journalisten regelmatig onderuit haalt in de waarheidsbevinding. 

Je zou denken dat de levendige herinneringen aan de dictatuur van de Duitse Democratische Republiek (DDR), een vrije democratie voor Oost-Duitsers tot de hoogste prioriteit zou maken. Maar op de verkiezingsavond van 23 februari kijkt Maximilian Krah, samen met juichende aanhangers in de oostelijke stad Chemnitz toe hoe heel Oost-Duitsland AfD-blauw kleurt. Het is een opvallende tegenstelling dat juist in deze regio velen op de AfD hebben gestemd, de partij die notabene flirt met DDR-nostalgie. 

Toen dertig jaar geleden de DDR werd opgeheven en in 1989 alle Oost-Duitsers werden bevrijd, stortte niet alleen de Berlijnse Muur ter aarde, maar ook de DDR-economie. Nog steeds verdienen de mensen in Oost-Duitsland gemiddeld minder dan in het Westen. Veel Oost-Duitsers, en zeker AfD-stemmers, zijn teleurgesteld over de effecten van de hereniging met West-Duitsland. 

Tobias Wolf, journalist van de Freie Presse-krant, is zelf geboren in de DDR en volgde als journalist de opkomst van de AfD en de anti-Islamdemonstraties van de Duitse protestbeweging Pegida. Hij legt uit: ‘De druk om helemaal opnieuw te beginnen, voelde voor veel mensen als een vernedering.’ De economische en mentale schade maakte de regio juist vatbaarder voor politiek extremisme.

Wolf: ‘Democratie is hier nog niet zo diep geworteld als in het Westen. Veel AfD-aanhangers verlangen naar de vrede en duidelijkheid die de DDR gaf.’ Volgens Wolf had een deel van de Oost-Duitsers liever geen democratie gewild, als ze hadden geweten dat die zoveel uitputtende compromissen behoeft. ‘Als we naar enquêtes kijken, zoals bijvoorbeeld de Duitsland Monitor, is het duidelijk dat steeds meer mensen graag een ander soort systeem willen, of een sterke hand die alles regelt.’

De Berlijnse Muur begrensde ooit het land waar werk, gezondheidszorg en onderwijs voorhanden waren en ieder in Trabantjes reed. De ‘sterke hand’ van de DDR bood hiermee ook een vorm van bescherming. Maar ondertussen werkte één op de vijftig burgers voor de geheime dienst en zat één op de vijftig burgers gevangen. In totaal waren dat driehonderdduizend politieke gevangenen. Deze ‘criminelen’ werden vastgezet om hun mening, of omdat ze simpelweg Cola wilden drinken, een boek wilden lezen of vrij naar het buitenland wilden reizen. Oost-Duitsers werden onderdrukt door de houdgreep van censuur.

Trumps Amerika begint in die zin inmiddels steeds meer op de DDR te lijken. Trump noemt de media corrupt en fake news. Vrij je mening verkondigen begint gevaarlijk te worden als Amerikaans burger. Vorig jaar zorgde pro-Palestijnse vredesprotesten door het hele land al voor spanningen. Studenten en hoogleraren werden veelvuldig en gewelddadig opgepakt. Afgelopen maart werd student Mahmoud Khalil gearresteerd na een vredig protest tegen de oorlog van Israel in Gaza. Studenten zonder verblijfsvergunning worden daarnaast steeds vaker wegens politieke meningen uit het land gezet. 

Net als in Amerika zijn er ook in Duitsland twee werkelijkheden ontstaan en is er wantrouwen tegenover wetenschappers en de pers. Maximilian Krah ontkent, net als zijn grote voorbeeld Trump, de klimaatcrisis en vindt vaccinaties flauwekul. 

Krah spreekt zijn aanhangers tijdens een AfD-bijeenkomst toe: ‘Wat we weten is dat experts het altijd fout hebben. Ze hebben het mis over het klimaat, ze hebben het mis over corona en ze hebben het al helemaal mis over Oekraïne.’ 

De Oost-Duitse Journalist Tobias Wolf voelt bij de Freie Presse-krant, mede hierdoor, dat zijn werk online steeds meer in twijfel wordt getrokken. Krah ziet Musks socialmedia-platform X als het ideale podium voor vrij publiek debat. Wolf kijkt daar anders naar: ‘Als je Musk bekritiseert wordt de post meteen verwijderd en daarnaast worden de algoritmen zo ingesteld dat alleen bepaalde meningen gezien worden. Als dat vrijheid van meningsuiting is, weet ik het ook niet meer.’ 

In de woorden van activistisch kunstenaar en oprichter van Duits kunstcollectief Das Zentrum für Politische Schönheit, Philipp Ruch: ‘Rechts-extremistische politiek creëert een hallucinatie van wat fictie en realiteit zou zijn. Zo overtuigen deze politieke krachten de wereld dat dé waarheid niet langer bestaat.’ 

De vraag die Maximilian Krah zichzelf stelt, wordt ironisch genoeg steeds relevanter: wie bepaalt wat verkeerde informatie is?