Het Duitse parlement, ofwel: de Bondsdag, is in rep en roer, want de komende weken worden de belangrijke functies verdeeld. Alternative für Deutschland (AfD) heeft inmiddels 125 zetels. De extreemrechtse partij boezemt veel Duitsers angst in. De ‘brandmuur’, de afspraak dat niemand in het parlement met de AfD samenwerkt, houdt nog min of meer stand. Maar voor hoelang? De AfD compleet verbannen is een serieus voorstel. Coalitiepartners SPD en CDU/CSU zijn het hier echter nog niet over eens. 

In VPRO Tegenlicht-aflevering Wat als fascisme wint? vertelt Philipp Ruch, activistisch kunstenaar en oprichter van het Duitse kunstcollectief Das Zentrum für Politische Schönheit, waarom de AfD volgens hem verboden moet worden. ‘Je kunt niet praten met fascisme.’

Waarom zou je een politieke partij verbieden? Philipp Ruch houdt de AfD al jaren in de gaten. ‘De AfD verklaart het partijsysteem te willen opheffen en andere partijen verbieden. 'In een democratie is er geen duidelijker manier dan deze om ervoor uit te komen dat je eigenlijk een dictatuur wil,’ vertelt hij.

Duitsland heeft na de Tweede Wereldoorlog gelukkig rekening gehouden met het gegeven dat er in de toekomst weleens een nieuwe NSDAP (de Nazi-partij, red.) zou kunnen opstaan, die dan een soortgelijke situatie als die van 1933, toen Hitler aan de macht kwam, zou kunnen optuigen. Ruch: ‘Daarom is de mogelijkheid tot een partijverbod in de Duitse grondwet opgenomen, voor wanneer een fascistische partij aan de macht dreigt te komen.’

Het is heftig om met de NSDAP vergeleken te worden. Tegelijk wordt steeds duidelijker dat de AfD een risico vormt voor de democratie. Zo deed een bont gezelschap enkele jaren terug nog een serieuze poging tot een staatsgreep. Met z’n vijftigen wilden ze een gewapende overval plegen op de Bondsdag. Het doel: het rehabiliteren van het oude Duitse keizerrijk van 1871. Er zijn rond de dertig verdachte terroristen opgepakt, waaronder AfD’er Birgit Malsack-Winkemann. Deze oud-parlementariër was een essentiële schakel en zou de deur van het parlement openen voor de coupplegers. Nu wacht ze in de gevangenis haar proces af.

Ruch: ‘Duitsers lachen om deze zaak en zien het als een hilarische toestand, maar de rechterlijke macht in Duitsland neemt dit wel serieus. Het is de grootste anti-terreuroperatie in het land sinds de operatie tegen de RAF (naoorlogse links-extremistische terreurgroep, red.), en niemand praat er echt over. Volgens het plan had de machtsovername een maand na de dag van arrestaties plaatsgevonden, en als je naar de ideeën kijkt, leken ze kansrijk.’ 

In dezelfde lijn was er twee jaar terug een bijeenkomst in Potsdam, waar onder anderen vooraanstaande AfD-leden in het uiterst geheim hun wens bespraken miljoenen immigranten te deporteren. ‘Remigratie’ is überhaupt een centraal thema van AfD-leider Alice Weidel en ‘Alice für Deutschland’ is een partijleus waarvan elke Duitser snapt dat het verwijst naar de nazi-leus ‘alles für Deutschland’.

Het is een worsteling voor Duitsland. Wanneer het land de AfD verbiedt, sluit het een groeiende groep kiezers uit. Werkt zo’n verbod polarisatie niet juist verder in de hand? In 2018 vertelde de jonge AfD-aanhanger Simon Kaupert VPRO Tegenlicht over de reacties op zijn politieke transformatie. Zijn familie had beelden gezien van hem als spreker op een politieke demonstratie van de extreemrechtse identitaire beweging. Kaupert: ‘Ze belden me geschokt op. Toen heb ik rustig uitgelegd waarom ik dat deed. Mijn broer werkt in de vluchtelingenhulp, dat is wel een verschil. De kloof loopt niet alleen door het land, maar ook door families heen.’ 

De toename van het aantal AfD-stemmers wordt mede toegedicht aan verschillende aanslagen waarmee Duitsland de afgelopen jaren werd geplaagd. Zo was er vorig jaar een steekincident in de stad Mannheim en een aanrijding op de kerstmarkt in Maagdenburg. Afgelopen februari reed er een automobilist in op een vakbondsdemonstratie in München. Hoewel alleen het incident in Mannheim mógelijk uit pro-Islamitische hoek kwam, maakte de AfD handig gebruik van de aanslagen om hun anti-Islam uitgangspunt van stal te halen om mensen voor zich te winnen.

Het gedachtegoed van de AfD rukt ook binnen de Bondsdag steeds verder op richting de gevestigde partijen: in januari werd er een motie van CDU/CSU aangenomen voor permanente grenscontroles en een inreisverbod voor ongedocumenteerde asielzoekers.

Over asielzoekers en migratie sprak Tegenlicht in 2018 tevens met identitair Mario Müller, één van de initiatiefnemers van de bijeenkomst in Potsdam. Müller sprak toen al van zogenaamde ‘remigratie’, terwijl het nog verre van mainstream gedachtegoed was. ‘We willen onze cultuur, identiteit, traditie en levenswijze niet opgeven. We willen niet zomaar miljoenen vreemdelingen binnenlaten die ons land wezenlijk veranderen.’ 

Met het sentiment dat AfD’ers mensen zijn die uitgesloten worden of veel te kort komen, is Philipp Ruch het niet eens. ‘De AfD is begonnen als een professorenpartij van de middenklasse. Ik zie vooral dat AfD’ers enthousiast zijn over fascisme: fascisme is sexy voor hen.’ 

De nieuwe coalitie – bestaande uit het conservatieve christendemocratische blok (CDU/CSU) en de centrumlinkse sociaaldemocratische partij (SPD) – moet niet alleen de AfD kloek tegenwicht bieden, maar Duitsland economisch en militair wederom op de kaart zetten. 

Ruch: ‘Als we nu de militaire herbewapening uitvoeren en de ‘Bundeswehr’ weer aan de praat krijgen, betekent dat dat als de AfD de macht krijgt, zij het leger voor heel andere doeleinden kan gebruiken dan om ons te verdedigen tegen de dictatuur van Rusland. Het probleem is dat je met vuur speelt: als democratische partij moet je elke vier jaar de verkiezing winnen, fascisme hoeft dat maar één keer.’ Dan: ‘Stel je voor dat de Weimarrepubliek in 1932 een vergelijkbare procedure tegen de NSDAP was begonnen en dat de NSDAP verboden was. Dan hadden we geen Tweede Wereldoorlog of Holocaust gehad.’