Zondag 6 september om 22.05 uur op NPO 2

Een nieuwe dag

Kunnen we ons voorstellen hoe de wereld er in 2025 uitziet? Voorbij het virus en de daarop volgende crises, wanneer door beleidsmakers en leiders de juiste beslissingen zijn genomen? Hoe ziet een dag in de ideale wereld eruit?

Het coronavirus heeft ons met de neus op de feiten gedrukt: de manier waarop we nu leven is niet langer houdbaar. Terwijl het virus zich als een vuur verspreidde door onze wereld, kregen we tijd om na te denken en fundamentele vragen te stellen. Hoe moeten we nu verder? Welke ideeën nemen we mee naar de toekomst en welke laten we achter? Nu de wereld langzamerhand weer terugvalt in oude patronen, zijn deze vragen belangrijker dan ooit. 

 

 

 

 

VPRO Tegenlicht: 'Een nieuwe dag'
6 september, 22.05 uur NPO2

over de uitzending

Deze aflevering is een terugblik op de toekomst. Hoe kunnen we het post-corona tijdperk verbeelden met behulp van de ideeën en initiatieven die er vandaag de dag liggen? Tegenlicht heeft in de afgelopen tijd een podium gegeven aan dwarse denkers, doeners en makers die bezig zijn met de dag van morgen. Hoe denken zij dat het anders moet én kan?

Benieuwd wie je allemaal hoorde in deze uitzending?

Tom Rivett-Carnac, uit ‘Duurzaam: nu of nooit’, 10 mei 2020
Het voelt alsof we het meest bepalende decennium in onze geschiedenis zijn ingegaan.

Lidewij Edelkoort, Virus Vergezichten, 5 april 2020
Dit jaar is natuurlijk het jaar geweest van een bijna bijbelse ramp. Die proportie is zo enorm en zo overweldigend dat als je dat nu nog niet wil zien, dan ben je dus verblind door geld. Misschien moeten we een virus vinden tegen geld.

Marjan Minnesma, Duurzaam: nu of nooit, 10 mei 2020
Want blijkbaar kan veranderen, zo snel, dus wel. Blijkbaar kan er ineens 90 miljard vrijgemaakt worden. Blijkbaar, als het voor onze neus staat, dan gaan we handelen. Dat laat dat corona juist zien; dat je dus ineens iets heel snel kunt als je doordrongen bent van de urgentie.

Joyeeta Gupta, uit ‘Duurzaam: nu of nooit’, 10 mei 2020
Nu we helemaal alleen thuis zitten en aan onze familie, onze ouders en dergelijke denken gaan we wellicht ook nadenken over de wereld waarin we straks willen leven.

Ian Goldin, uit ‘The bigger picture’, 3 mei 2020
We staan op een kruispunt. Dit is een test voor de mensheid. Of we wel met een geglobaliseerde wereld kunnen omgaan. Met de wereldbevolking als geheel. Of we kunnen samenwerken om grote gevaren te bestrijden.

Yuval Noah Harari, ‘Mensen, goden & technologie’, oktober 2017
In het begin waren we niet meer dan een chimpansee-soort. Je leefde in kleine groepen.
Je was afhankelijk van jezelf en je naaste vrienden en familieleden. In de Steentijd moest je, om te overleven, elke dag moeilijke problemen oplossen. Hoe vind je paddenstoelen, hoe jaag je op herten en ontsnap je aan leeuwen? Hoe zorg je voor voedsel, kleding en medicijnen? Hoe vind je je weg in de wereld? Nu zijn we eerder een soort mieren. We wonen in een enorme kolonie waarin we allemaal een kleine rol spelen  en daarbuiten kunnen we niet overleven.
De laatste tientallen jaren heeft de mensheid veel gepresteerd in het beheersbaar maken van honger, ziekte en oorlog. Voor het eerst in de geschiedenis sterven er meer mensen van te veel eten dan van te weinig.
Een ongelooflijke prestatie. Tegelijkertijd vernietigen we het ecosysteem.

Baltasar Garzón, ‘Advocaat van de aarde’, 15 nov 2015
Waarom moeten we onze planeet zo slecht behandelen? Tenslotte zijn de mensenrechten van de aarde,van de natuur, onze eigen rechten.
Als we onze planeet blijven vernietigen zoals we nu doen met een wreed en op hol geslagen kapitalistisch systeem maken we in feite onszelf kapot. Wij zijn onderdeel van de aarde. De natuur en de mensen vormen een eenheid. Laten we 't vernielen van de aarde onrendabel maken.

Marjan Minnesma
Welke economie willen we met z’n allen? Want ik snap natuurlijk dat je niet wil dat de halve beroepsbevolking thuis zit. Maar je wilt wel dat die mensen straks zonnepanelen gaan doen, en windmolens en aardwarmte en circulaire economie. Al die oplossingen die horen bij de economie van de toekomst, die wil je wel. Dus er zit heel veel te halen in klimaatmaatregelen want dat levert ook gezondheid op, het levert meer biodiversiteit op, het levert schonere lucht op. Het levert heel veel meer op dan alleen maar CO2. Dus misschien moeten we het ook niet altijd maar over CO2 hebben, want de meeste mensen interesseert dat natuurlijk geen moer. De meeste mensen vinden het prettiger om te horen dat de lucht schoon is of dat er aan hun gezondheid iets gedaan wordt of dat hun energierekening naar beneden gaat. Dus je moet het voor verschillende mensen in verschillende voordelen vertalen.

Kate Raworth, ‘De Donuteconomie’, november 2017
Hoelang kun je zonder lucht? Hoe hoog mag onze lichaamstemperatuur worden? Hoelang kunnen we zonder water?
De geneeskunde is een continue ontdekkingsreis naar hoe ons lichaam werkt en hoeveel het lichaam aankan voordat onze systemen het begeven. Daarvoor moet je eerst begrijpen hoe het planetaire lichaam werkt deze bijzondere aarde.
We moeten dezelfde vragen stellen. Welke vitale functies zorgen ervoor dat deze planeet zo stabiel is en dat al 11.000 jaar lang? En hoe werken die systemen samen?
Hoeveel kan de planeet aan voordat de systemen het begeven en een totale ineenstorting veroorzaken?

Jason Moore, ‘Hoe duur is natuur’, nov 2017
Het web of life bestaat niet alleen uit natuur: bossen en rivieren. Ook de relaties die mensen hebben met natuur behoren daartoe. Als we eenmaal inzien dat het menselijk bewustzijn, handelen en zijn onderling verbonden zijn binnen het web of life dan komt de wereld in een ander licht te staan. Dan beseffen we dat al die zogenoemde culturele politieke, economische of sociale processen binnen het web of life altijd met elkaar in verbinding staan. Dus de ecologische crisis staat niet los van de politieke crisis, de werkgelegenheidscrisis of de financiële crisis.We weten niet waar de een ophoudt en de ander begint.

David Graeber, ‘Mijn bullshitbaan’, maart 2019
Er is geen mens ter wereld die niet minstens ÈÈn idee kan hebben waar jij nooit aan zou denken om de wereld beter te maken. Het probleem is dat 99,9% van al die mensen de hele dag horen dat ze hun mond moeten houden. Na WO II had je de Keynesiaanse overeenkomst. Daarin werd gegarandeerd productiviteitsstijging gevolgd wordt door loonstijging. De productiviteit ging gestaag omhoog in de jaren 40, 50 en 60 en 70 en de lonen hielden ongeveer gelijke tred. Maar rond 1974, 1975 wordt die overeenkomst geschonden.De productiviteit bleef stijgen, zelfs scherper dan voorheen omdat bedrijven steeds efficiënter te werk gingen. Maar de lonen bleven gelijk of gingen zelfs omlaag.

Eilis Lawlor, maart 2019
We keken naar zakenbankiers in Londen. En voor elk pond die een bankier kreeg uitbetaald vernietigde hij 7 pond in de vorm van de kosten van de financiële crisis en het verlies aan bbp.
Mensen die voor onze kinderen zorgen vinden we heel waardevol. Volgens sommigen het waardevolst.
Maar ze worden erg slecht betaald. Crechemedewerkers voegen per pond ruim 9 pond toe aan de samenleving. Ze worden dus te laag gewaardeerd als je naar hun salaris kijkt.

David Graeber, ‘Mijn bullshitbaan’, maart 2019
Sommige van de stomste en meest onaangename mensen ter wereld worden behandeld als toonbeelden van deugd en de meest fatsoenlijke en zorgzame krijgen het gevoel. Ze doen al het werk en krijgen ook nog het gevoel dat ze niet meetellen en dat hun leven en gevoelens er niet toe doen.
Dit systeem is ongelooflijk gewelddadig. Kijk naar bezorgdiensten. Die zijn altijd aan het reorganiseren, inkrimpen en sneller maken zodat de efficiëntie van de feitelijke bezorgers steeds groter wordt.
Zij worden uitgeknepen. Maar de mensen op kantoor zeven, acht lagen middenkader, die eigenlijk niets doen houden vooral toezicht op elkaar.

Jos de Blok, Transitie NL april 2013
Mijn beleving is, is dat we eigenlijk twee werelden gecreëerd hebben. De wereld van managers en bestuurders en de wereld van zeg maar het gewone werk, of het echte werk.
Als je kijkt naar wat dat voor effect heeft op de ontwikkelingen in de processen van bijvoorbeeld leraren, verpleegkundigen, politieagenten, dan zie je dat die daar eigenlijk helemaal geen baat bij hebben. Eerder hebben ze er steeds meer last van gekregen.
Wij zien dat vakmensen heel goed hun eigen organisatie kunnen runnen en sterker nog een hele buurt kunnen runnen en alle netwerken die daarbij nodig zijn zelf kunnen onderhouden. Dus eigenlijk is daarmee het management in de rol van een aparte functie overbodig geworden.

David Graeber, ‘Mijn bullshitbaan’, maart 2019
Ik noem het managers-feodalisme.Want het grote verschil tussen deze vorm van feodalisme en de oude is dat men onder het klassieke feodalisme zijn eigen werk kon managen.Geen managers. Alleen glasblazers konden anderen leren glasblazen. Tegenwoordig hebben alleen mensen die het zelf niet kunnen het voor het zeggen. En dat kom je overal tegen. Het is in onze hele samenleving doorgedrongen.

Rutger Bregman, Ons basisinkomen, november 2018
Het verhaal dat wij altijd vertellen is dat aan de bovenkant zitten de mensen die het geld verdienen. Het zijn de sterkste schouders die de zwaarste lasten dragen. En rechts zegt dan van ‘ja luister, het zijn hartstikke productieve mensen. Die moet je de ruimte geven, niet te veel belasting laten betalen en dan komt het goed.’ Wat links dan zegt is van ‘ja oke, dat is misschien wel zo, maar het is toch niet helemaal eerlijk en we moeten ook solidair zijn met die onderklasse. Laten we gewoon die belasting ietsjes hoger maken.’ Dat is wat we noemen het politiek debat zo’n beetje. Maar de aanname is daar hetzelfde, namelijk dat de welvaart van boven komt, dat daar de welvaart geproduceerd wordt.

Rutger Bregman, Ons basisinkomen, november 2018
Als je kijkt naar de reële economie, de mensen waar we echt afhankelijk van zijn, de mensen dat als zij gaan staken dat wij in de shit zitten, dan is dat juist eerder wat we normaliter de lagere middenklasse noemen. De leraar, de vuilnisman, de verpleger, de schoonmakers. Als die stoppen dan zijn we echt in de shit. Dus zij zijn in werkelijkheid die sterkste schouders die de zwaarste lasten dragen. En waar ik voor pleit is dat we naar een economie toe bewegen waarin zij hogere lonen krijgen, waardoor zij ook meer belasting moeten gaan betalen en dat dan duidelijk wordt van ‘wie is er nou eigenlijk solidair met wie?’

Nick Hanauer, ‘De macht aan de stad’, september 2014
Al sinds de mensheid het kapitalisme kent en iemand probeerde het leven van de arbeiders te verbeteren kwamen kapitalisten daartegen in verzet. Ze zeggen altijd hetzelfde, en dat komt neer op: Als we de lonen verhogen, gaan we allemaal failliet.
Of: dan moeten we iedereen ontslaan. Of: dan gaan we ergens anders heen. En dat komt omdat zelfs kapitalisten die 't goed bedoelen meteen de kosten en risico's van hogere lonen kunnen berekenen maar niet de voordelen. Hoewel die de kosten ruim kunnen overstijgen.
Je moet 't mensen uitleggen en zorgen dat ze hun angst laten varen dat stijgende lonen slecht voor hun bedrijf zijn. Iedereen is gewoon beter af.
Je hoeft niet ver te zoeken om iemand te vinden die 9,32 per uur verdient. Maar daar kun je niet van leven.
Dat kan gewoon niet. 15 of 20% van de inwoners van deze stad kunnen niet rond komen. Dus betaalt de rest van de maatschappij belasting zodat die persoon voedselbonnen en medische zorg van de overheid krijgt.
Dat slaat nergens op. Waarom kan dat zeer winstgevende bedrijf waarvoor die werknemer werkt, hem niet wat meer betalen zodat hij geen overheidssteunnodig heeft en ook producten van andere bedrijven kan kopen. Dat is veel logischer. Wie gaat je spullen kopen? Als werknemers niets verdienen, aan wie kan ik mijn spullen dan verkopen? Je moet 'n evenwicht zoeken tussen de waarde die je creëert en de hoogte van de lonen. Dat daar 'n redelijke verdeling tussen bestaat. Als je dat doet, werkt 't kapitalisme fantastisch. Zo niet, dan wordt het 'n ramp.
Het is niet zo ingewikkeld.

Anand Giridharadas, ‘Kijken naar de rijken’, april 2020
Een succesvolle maatschappij is een vooruitgangsmotor die de levens van mensen beter maakt.
Dat gaat niet vanzelf. Maar de motor is kapot. Je zegt tegen mensen dat je een goede maatschappij krijgt als je zakenmensen aanmoedigt om, ten eerste, zoveel mogelijk te verdienen op welke manier dan ook.
Al onderbetaal je mensen of verkies je onderaannemers boven personeel. 'Leef je uit, als je maar veel geld verdient door mensen zo min mogelijk te betalen.'
Welke taal gebruiken ze? Die van vrijheid. 'Bepaal je eigen rooster,je eigen uren.' Ze hebben een idealistisch klinkend concept verzonnen. Ze gebruiken het begrip 'vrijheid' om een van de grote verworvenheden van de 20ste eeuw te ondermijnen: Vakbonden en cao’s die de vrijheid beschermden. Vrijheid afbreken met vrijheid.

Andrew McAfee, ‘Werken van morgen’ maart 2015
Een van de nieuwe groepen heel rijke mensen zijn de vernieuwers en de bouwers van de technologie van het Tweede Machinetijdperk. Maar er zit veel afstand tussen de banen hier en die aan de onderkant.
En dat tussengebied wordt uitgehold. De technologische vooruitgang is daar een van de belangrijkste oorzaken van.
Met andere woorden, als je kapitaal, als technologie steeds meer kan hoeven mensen steeds minder te doen. Als we 't goed aanpakken, is dat goed nieuws. Meer welvaart met minder moeite. Als we het verkeerd doen krijgen we een enge sciencefiction-toekomst waarin maar heel weinig mensen in grote weelde leven en heel veel mensen het moeilijk hebben.

Paul Mason, ‘Vakbond van Morgen’, maart 2016
Veel mensen zijn doodsbang voor automatisering. Dat hoeven we niet te zijn. Als het op basis van het neoliberale kapitalisme plaatsvindt maakt het de samenleving kapot. Maar onder het postkapitalisme zorgen we dat iedereen ervan profiteert. De planeet, omdat we energie besparen onze lichaam en geest, omdat die geen onnodig werk doen en dan automatiseren we radicaal met als uitgangspunt dat werk en loon ontkoppeld worden maar je moet eerst de basis leggen.
Je moet iedereen een basisinkomen geven en dan zeggen: Het is de taak van de samenleving om te bepalen wie het overgebleven werk krijgt.

Niek Stam uit ‘Vakbond van Morgen’, maart 2016
De economie draait gewoon op het kopen en verkopen van spullen. Maar als je nou geen inkomen meer hebt, dan kun je ook niks meer kopen en kan die anders niks meer verkopen. Dus volgens mij pleurt het dan gewoon in elkaar. Dus wij hebben op een of andere manier, moeten wij een antwoord weten te verzinnen op het punt van ‘hoe komen mensen zometeen aan inkomen als de automatisering echt die banenvernietings-machine gaat worden?’ Als de werkgever zegt van joh, ik wil gewoon die werknemers niet meer, maar ik ga het op die manier doen en daarmee spaar ik uit 800 mensen. Da’s mooi. Dan laat je die machines, die sla je aan voor sociale verzekeringspremies en loonbelasting voor 800 man. En dan gaan we dat geld gebruiken om mensen aan het vissen te zetten, of oma te gaan helpen in het bejaardentehuis.
Onze werkweek bestaat nog maar uit 24 uur werken want dan kunnen we iedereen aan het werk houden en die overige 12 uur worden dus gewoon betaald, dus zal er link of rechtsom zal er dus zegmaar een compensatie moeten komen. En die compensatie zou basisinkomen kunnen zijn .

George Monbiot, ‘Compassie als oplossing, volgens George Monbiot’, april 2018
Een paar decennia geleden waren de fundamentele waarden: Verbinding, vriendschap, gemeenschapsleven, gezinsleven. De laatste paar jaar is dat ingrijpend veranderd. Nu draait het allemaal om roem, bekendheid, zelf rijk worden. We hebben de kiem gezaaid van extreem individualisme of liever gezegd atomisering.
De verwijdering van elkaar. Dan wordt het heel moeilijk om het gevoel te houden dat je een band hebt met jezelf of met de gemeenschap om je heen. Ons sociaal engagement bepaalt voor een groot deel onze geestestoestand en onze rol in de wereld en ons gevoel van zingeving.
De hersenen interpreteren deze sociale signalen voortdurend en hebben veel invloed op de manier waarop ons lichaam reageert. Er zijn chemische boodschappers, cytokinen geheten die een essentieel onderdeel vormen van het immuunsysteem. Als we ziek worden, zorgen ze voor een ontsteking maar ze geven ook de hersenen het signaal: Trek je terug uit de samenleving. Interessant genoeg werkt het ook de andere kant op. Als je sociaal geïsoleerd bent, reageer je daarop met een ontsteking. De hersenen pikken de signalen op en zeggen: Je hebt geen sterke band met de gemeenschap, je bent niet beschermd. Je bent vatbaarder voor verwondingen en ziektes. Daarom krijg je een ontstekingsreactie zodat je je kunt verdedigen tegen verwonding of ziekte.

Dirk de Wachter uit ‘Virusvergezichten’, april 2020
Als een groep mensen de druk verhoogt, dan zijn er twee mechanismen die geactiveerd worden. Dat is enerzijds in een soort overleving, een verikking en  een op zichzelf terug plooien en een psychopatisering van ‘ik eerst en de ander kan stikken’ om het zo cru te zeggen. Maar anderzijds ook een samenwerken, een zorgzaamheid, een samen zoeken naar oplossingen, een solidariteit, die ook nodig is om te overleven. We zijn allemaal graag gelukkig en prettig en genietend en leuk en feestelijk enzo. Maar daaronder zit nog een veel meer fundamentele menselijke drive en dat is ‘hoe kan ik van betekenis zijn?’
Ik denk het wederzijds en respectvol, op een goede manier mekaar lijfelijk kunnen ontmoeten dat dat wezenlijk is voor de mens. Ik ben blij dat er wat solidariteit ontstaat tussen mensen en ik vind dat goed en dat bewijst ook dat dat een heel diep menselijke waarde is, maar ik vrees wel een beetje dat we heel snel terug in onze consumptionistische, hedonistische, heel erg doordrammende samenleving terecht komen hoor. En dat dat ook door de economie zal gevraagd worden. We zullen moeten consumeren om terug de productie aan te vatten en onze wegwerpcultuur vorm te geven.

Orsola de Castro, ‘Future Fashion’, december 2018
Maak het jezelf moeilijker en wacht. Als je een briefje van tien in je zak hebt, hoef je nog niet meteen kleren te kopen. Wacht wat langer totdat je echt heel graag dat ene perfecte kledingstuk wilt kopen. Als je het dan eenmaal hebt gekocht, verstel het, deel het, geef het door. We kunnen de levensduur van kleren verlengen. Zo vertragen we hun reis naar de vuilnisbelt aanzienlijk. Dat is wat consumenten kunnen doen om een verschil te maken.

Kate Raworth, ‘De Donuteconomie’, november 2017
Het idee van succes is een lijn die almaar stijgt. Meer is altijd beter. We zitten gevangen. Daarom moet we af van dat idee van oneindige groei. Maar kijk naar het beste voorbeeld waar we van kunnen leren: de natuur. Niets in de natuur groeit oneindig door.
Iets dat oneindig groeit, vernietigt z'n gastheer. Bij mensen noemen we dat kanker. Kunnen we economieënn creeeren die niet oneindig doorgroeien maar groeien tot ze floreren. Zonder dat ze per se nog verder moeten doorgroeien. Dat is de omslag die we deze eeuw moeten maken.

Anna Pollock, ‘Reizen is het nieuwe roken’, mei 2018
De essentie van het probleem is dat we een industrie hebben ontwikkeld die op groei gebaseerd is. Succes wordt in het toerisme afgemeten aan het vergroten van het aantal bezoekers per bestemming. Wat daarin niet besloten ligt is dat toerisme grondstoffen verbruikt. Hier zien we de Maladiven. Best mooi. En dan hebben we hier Vuilniseiland. Waar ze hun afval dumpen. Toerisme neemt veel grond in beslag. Het exploiteert landschappen. Toeristen verbruiken veel water. Ze eten, en verbruiken dus voedingsmiddelen. Wij produceren afval en verbruiken grondstoffen. Het toerisme groeit momenteel met een jaarlijks percentage van 4%. Dat houdt in dat we over een jaar of twaalf, vijftien twee keer zo groot zijn als nu. Dat betekent dus ook twee keer zo veel vliegvelden bijbehorende parkeerplekken, twee keer zo veel hotels. Er zit een voetafdruk aan vast. De vraag is: Kunnen we dat aan? Is dat mogelijk? Is het wenselijk?

Paul Peeters uit ‘Groene Vliegtuigpioniers’, december 2017
De groei van de luchtvaart die is iets van 4 a 5 procent per jaar en die groei betekent dat we dus aan het eind van deze eeuw ongeveer 9 keer zoveel zullen vliegen met z’n allen als dat we nu doen. Stel je dat even voor, we horen nu eigenlijk al continu vliegtuigen waar je ook maar bent. Als je nou het temperatuureffect van alle CO2 die de luchtvaart sinds 1940 heeft uitgestoten tot nu, als je dat als uitgangspunt neemt en je kijkt dan wat er nu door de huidige luchtvaart gewoon in een jaar tijd wordt geproduceerd, dan blijkt die hoeveelheid ergens tussen de 2 en de 6 keer zo groot als de hele geschiedenis veroorzaakt van die CO2.
Dat echte punt waar het over gaat is dat die luchtvaart emissies, dat we eigenlijk nog steeds niet weten hoe we die omlaag krijgen en wel weten dat die luchtvaart enorm groeit en dus ook die emissies. 

Anna Pollock, ‘Reizen is het nieuwe roken’, mei 2018
Het probleem met toerisme is dat we niet in omvang en consumptie kunnen blijven groeien. Voor altijd. Er zijn natuurlijke grenzen. Het is een groot probleem, dat zich uit in het zogenaamde 'overtoerisme'. De bewoners van een bepaald gebied laten zich dan horen: 'Er zijn te veel toeristen. Dat trek ik niet.' Dronken toeristen, wegwezen. Stop, wij wonen hier Het gaat er niet om dat het toerisme niet mag groeien in omzet, in waarde. En in de positieve gevolgen voor de gemeenschap voor iedereen die in het toerisme werkt of er de gevolgen van ondervindt. We moeten alleen de definitie van succes veranderen. Van meer naar beter. Van kwantiteit naar kwaliteit. De fundamentele verandering is de noodzaak te begrijpen dat we deel uitmaken van een levend systeem. De aarde leeft en reguleert zichzelf. Levende systemen leren ons dingen anders te doen.
Zoals de levenscyclus: Iets wordt geboren en is in eerste instantie onvolwassen,onvolgroeid. Maar het groeit en ontwikkelt zich. En dan wordt het efficiënter, of sterker, tot het punt dat het verzwakt. Daarom plant het zich voort en leeft 't in harmonie met andere levensvormen. Zo werkt het leven. Dat heet 'regenererend zijn'. Het ideaal dat we zouden moeten nastreven.

Yuval Noah Harari, ‘Mensen, goden & technologie’, oktober 2017
Hoe neem je beslissingen in je leven? Het advies luidt: Luister naar wat je hart je ingeeft. Over 20 jaar is het advies: Vergeet je hart, wat weet dat ervan? Vraag Google, die kent je beter. In de 21ste eeuw zijn data het belangrijkste bezit. Als je voldoende data hebt over een persoon vooral biometrische data en als je genoeg  rekenvermogen hebt je die persoon beter kunt begrijpen dan de persoon zelf. Dan kun je zo iemand beheersen manipuleren en beslissingen voor hem of haar nemen. We komen erg dicht bij het punt waarop Facebook, Google en de Chinese overheid mensen veel beter kennen dan die mensen zichzelf kennen.

Shoshana Zuboff, ‘De Grote Dataroof’, oktober 2019
Simpel gezegd zouden ze kunnen voorspellen in welk eten je op dit moment zin hebt. En dan kunnen ze die voorspelling meteen verkopen aan de hoogst biedende zakelijke klant in de restaurantbranche. Die stuurt je dan een flitsadvertentie zo van: we weten dat u zin hebt in een lekkere pasta vanavond. 'Kom naar ons restaurant, dan krijgt u korting.'
Wat ze kunnen voorspellen, is onze persoonlijkheid, onze gevoelens, onze seksuele geaardheid, onze politieke voorkeur. Allemaal dingen die we nooit openbaar zouden willen maken.
De datastromen met voorspellende elementen worden in computermodellen ingevoerd en geanalyseerd om menselijk gedrag te voorspellen. En die voorspellingen worden verkocht. Data die wij niet zelf hebben gegeven. Althans niet bewust. Die data halen ze uit onze uitroeptekens, ons ommetje in het park uit de cadans en toon van onze stem.
Dus hoeveel eigendom van data je ook claimt de meeste data worden in het geheim verwerkt.
En daar krijgen wij nooit vat op. Die data krijgen wij nooit. Ze hebben die uit ons leven gehaald, uit onze privé-ervaringen, zonder toestemming. Ze analyseren die data, maken er producten van verkopen die en strijken de winsten op. Onwettige winsten. Ze doen dingen die nog nooit eerder gedaan zijn.
Er is dus nog geen wet tegen. We hebben nog niet eens geprobeerd het te stoppen. Als we ons verzetten tegen het surveillancekapitalisme nu het zich nog bevindt in het domein van de vrije markt komen we ook op voor onze democratie. En voor de waarborgen die noodzakelijk zijn in een informatiebeschaving willen we vrijheid en democratie veiligstellen voor volgende generaties.

Marleen Stikker uit ‘De Rijdende Robot’, april 2019
Als je nu nog naïef bent, dan heb je niks geleerd van de afgelopen 25 jaar. Je kan nu niet naïef zijn als burger, als beleidsmaker, als politicus. Het is een soort cowboy omgeving waar er al heel veel dingen plaatsvinden en dan later denken van ‘dat kan toch niet de bedoeling zijn? Hoe is dit gebeurd? Hoe kan het nou dat we in deze positie terecht zijn gekomen?’
Hoe voorkomen we dat nu? Door technologie te zien als een uitdrukking van cultuur en van macht en dus iets minder te zien als iets wat gewoon over ons heen komt. Het wordt gebracht als ‘het is vanzelf, het is een soort natuurkracht’, maar technologie is nog steeds iets wat we ontwerpen, wat in handen is, wat eigenaarschap heeft. Dus door dat politieke, maatschappelijke machtsvraagstuk voortdurend te stellen als het gaat over technologie, en mensen ook in staat te stellen daar aan deel te nemen, aan dat debat, denk ik dat we die naïviteit er uit kunnen halen.
Het moet uit die discussie dat je voor of tegen bent. Ik ben tegen de macht van bedrijven en voor wat technologie voor ons kan betekenen. Zolang het maar in de handen van een gemeenschap is met democratisch toezicht.

George Monbiot, ‘Compassie als oplossing, volgens George Monbiot’, april 2018
Mensen denken in verhalen. Zo interpreteren we de wereld. Feiten en cijfers kunnen niet tegen een verhaal op. En als iemand een pakkend verhaal vertelt, luisteren we. We willen altijd een verhaal horen. En wat we hoognodig moeten doen, is een nieuw verhaal vertellen.

Nick Bostrom, ‘Techmens’, oktober 2013
Op de oever, aan het eind van wat ooit voor ons lag staren we naar de overkant naar wat we kunnen worden gehuld in de nevelen van naïeve speculatie en we bouwen vlotten om de oversteek te wagen voordat het licht uitgaat en wij verdwijnen in de eeuwige nacht van wat had kunnen zijn.
Ik denk wel dat wij momenteel op die oever staan en in de verte door de nevel slechts vage mogelijkheden kunnen ontwaren. Sommige heel goed, andere heel slecht. En er is weinig tijd om 't uit te zoeken.

Kari Norgaard, ‘Overleven in de chaos’, september 2019
Ik was aan het kajakken in een stroomversnelling en ik dreigde om te slaan door een grote golf. Het was een gevaarlijke plek om te water te raken. Een vriend zei tegen me: Kijk naar het kalme water en zorg dat je daar komt. Daarvan heb ik geleerd. Je moet je doel voor ogen zien en daar gewoon heen gaan.
Je moet het voor je zien.
Verbeelding is dus essentieel. We moeten ons voorstellen welke toekomst we willen hoe we daar kunnen komen en zelfs wat er al allemaal om ons heen gebeurt. Het is bijna alsof we de mogelijkheden niet zien.

Tom Rivett-Carnac, ‘Duurzaam: nu of nooit’, 10 mei 2020
We moeten niet nostalgisch worden, maar naar de toekomst kijken. We moeten niet nostalgisch worden, maar naar de toekomst kijken. Die ligt nog open. Het wordt anders. Het lijkt nu alsof we de grip op het leven kwijt zijn. Maar dat betekent niet dat een duurzame wereld gedoemd is te mislukken.
Als je met mensen praat over deze transitie kun je vaak wijzen op een betere wereld.

Regie: Kasper Verkaik
Research: William de Bruijn
Productie: Olivier Schuringa
Montage: JP Luijsterburg
Eindredactie: Bregtje van der Haak, Doke Romeijn en Geert Rozinga

dit zijn de sprekers

deze dwarse visionairs bieden een terugblik op de toekomst

verdieping

Een basisinkomen voor arme landen? Dit is er nodig

Volgens een recent advies van de Verenigde Naties heeft maar liefst een derde van de wereldbevolking zo snel mogelijk een basisinkomen nodig. Maar geen enkel arm land kan dit betalen. Hoe voorkomen we een hongerpandemie?

10 ideeën uit de samenleving voor een betere postcorona-wereld

Hoe snel Nederland van koers kan veranderen, bleek de afgelopen maanden uit alle rigoureuze corona-maatregelen. Maar welke kant willen we op?

5 redenen voor een wereldwijde schuldenschoonmaak

De échte coronacrisis bestaat uit acute hongersnood en vindt plaats in het globale zuiden. Kwijtschelding van schulden is daarom nu nodig. Waarom beginnen we niet met een schone lei?

6 economische voorstellen voor een betere wereld na corona

De coronacrisis heeft de weeffouten in ons economische systeem pijnlijk zichtbaar gemaakt. Hoe kan het dat de mensen die we het hardst nodig hebben het minst verdienen, terwijl de vervuilende luchtvaartindustrie miljarden aan overheidssteun krijgt? Tegelijkertijd biedt de huidige crisis een kans om juist nu de economie eerlijker en duurzamer in te richten. Dit zijn onze 6 economische voorstellen voor een betere wereld na corona.

een wereld zonder bullshitbanen?

Heb je door de coronacrisis het gevoel gekregen een bullshitbaan te hebben? Je bent niet de enige. Meer dan twintig procent van de mensen in het Westen heeft het idee dat het werk wat ze doen totaal geen zin heeft. Toch worden bullshitbanen nog altijd meer beloond dan de vitale beroepen die onze wereld draaiende houden. Wordt het geen tijd om afscheid te nemen van deze bullshitbanen?

willen we wel terug naar het toerisme vóór corona?

De wereld kon even ademhalen. Door de lockdown werd het ineens lastig om het vliegtuig te pakken voor een vakantie over de grens, iets waar we zo gewend aan zijn geraakt. Niet alleen voor de natuur, maar ook voor veel bewoners van wereldsteden als Venetië, Parijs en Amsterdam was het een verademing dat de massa's wegbleven. Willen we wel terug naar het toerisme van vóór corona? Of grijpen we de crisis aan om het toerisme definitief anders te organiseren?