zondag 30 augustus, 22.05 uur, NPO2

Mijn DNA

Ieder mens kan tegenwoordig zijn wangslijm op de post doen en voor een paar tientjes zijn eigen DNA laten analyseren. Maar willen wij wel weten wat een DNA-test ons allemaal kan vertellen?

Makers
Regio's

Van hartziektes tot depressie: het wordt steeds duidelijker welke genen een rol spelen bij veelvoorkomende aandoeningen. Maar wat zit er in je genen en in hoeverre word je gevormd door je omgeving?

Tegenlicht-regisseur Roland Duong had een moeder met schizofrenie en is nieuwsgierig of hij een erfelijk risico met zich meedraagt. Hij laat zijn eigen DNA testen, wat iedereen tegenwoordig kan doen via grote techbedrijven als 23andMe en Ancestry.com, en gaat langs bij vermaarde DNA-wetenschappers om erachter te komen wat een DNA-test je kan vertellen.

‘DNA beïnvloedt ons leven meer dan we doorhebben,’ zegt vooraanstaand DNA-wetenschapper Robert Plomin. ‘Opvoeding is ook belangrijk, maar doet er niet zóveel toe, want je DNA bepaalt hoe je met je omgeving omgaat’, stelt Plomin. Duong test deze stelling op zijn drie broers: gedeeld DNA en alle drie dezelfde schizofrene moeder, maar in hoeverre heeft dat hun levens beïnvloed? Wat blijft er over van het nature versus nurture-debat in de DNA-revolutie?

over de uitzending

Roland Duong besluit bij het Nederlandse bedrijf Igene zijn DNA te laten testen. Hij praat met Jaap Goudsmit en Fransje van der Waals, een wetenschappelijk artsenkoppel dat onderzoek verricht naar de betrouwbaarheid van DNA-testen.

Duong krijgt de resultaten van zijn test te horen bij de Vrij Universiteit Amsterdam (VU), die beschikt over een gezaghebbend DNA-onderzoeksteam onder leiding van geneticus Danielle Posthuma. Zijn genetisch risicoprofiel onthult veel, maar wat zegt het precíes?

Tijdens zijn zoektocht loopt Duong tegen allerlei persoonlijke en ethische dilemma’s aan: wat gebeurt er met je DNA als je dat opstuurt naar een Silicon Valley-bedrijf als 23andMe? Gaat Big Pharma of een verzekeringsbedrijf er met je DNA-informatie vandoor? En wat heb je eraan als je een verhoogde kans hebt op een ziekte waar geen medicijnen voor bestaan? Of als blijkt dat je een verhoogde kans hebt op depressie of schizofrenie?

Met o.a. Robert Plomin (geneticus en psycholoog), Jaap Goudsmit (medisch onderzoeker, epidemioloog), Fransje van der Waals (medisch specialist en oprichter Health [E] Foundation), Danielle Posthuma (statisch geneticus VU Amsterdam) en Philip R. Jansen (epidimiologist Amsterdam UMC). 

Regie: Roland Duong
Research: Tom Reijner
Productie: Sharon Yosef & Marie Schutgens
Eindredactie: Bregtje van der Haak, Geert Rozinga & Doke Romeijn
over de sprekers

Robert Plomin

geneticus

Amerikaans psycholoog en geneticus Robert Plomin (1948) staat vooral bekend om zijn tweelingonderzoek en zijn onderzoeken naar genen en gedrag. Hij schreef 'Blueprint: How DNA Makes Us Who We Are' (2018) waarin hij beschrijft hoe de DNA-revolutie de wetenschap, de wereld en de manier waarop we onszelf zien beïnvloedt.

Wat hij ontdekte? Wie we zijn – ons gedrag en onze intelligentie – wordt grotendeels bepaald door onze genen; nature. Níet door omgeving, zoals vaak gezegd wordt. ‘Ouders en opvoeding zijn belangrijk, maar naarmate je ouder wordt, ga je steeds meer leven naar jouw DNA en vallen omgevingsfactoren steeds meer weg’, aldus Plomin.

'wie we zijn – ons gedrag en onze intelligentie – wordt grotendeels bepaald door DNA'

Jaap Goudsmit

medisch onderzoeker

Jaap Goudsmit (1951) is onderzoeker, hoogleraar epidemiologie en infectieziekten en directeur van het Human Vaccines Project. Hij werd onder andere bekend met zijn onderzoek naar AIDS, veroudering en Alzheimer en was werkzaam bij verschillende universiteiten. Als geen ander kent hij de waarde van DNA bij medisch onderzoek.

Goudsmit:  'Het grote thema is: wie bezit uiteindelijk jouw DNA-informatie? Misschien gaan we naar een nieuw model waarbij bedríjven moeten betalen voor jouw DNA.'

Danielle Posthuma

geneticus

Danielle Posthuma (1972) is een Nederlandse gedragsneurologe en
geneticus. Ze specialiseert zich in statistische genetica en onderzoekt 
onder andere het verband tussen genen en mentale ziekten als schizofrenie, neurose, Alzheimer en insomnia. Ook bestudeert zij het verband tussen genen en intelligentie. 

'wie bezit uiteindelijk jouw DNA-informatie?'

Fransje van der Waals

medisch specialist

Fransje van der Waals (1950) is medisch specialist en mede-oprichter van Health[e]Foundation. De stichting werd in 2003 opgericht om artsen en verpleegkundigen kennis te bieden op het gebied van armoede gerelateerde ziekten in ontwikkelingslanden. Het is een succesvolle organisatie die e-learning programma’s ontwikkelt. Ze was tussen 1987 en 1999 hoofd van de afdeling Vrouwenstudies Geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en is tijdens al haar onderzoeken, werkzaamheden en publicaties huisarts gebleven. 

Philip R. Jansen

geneticus

Philip R. Jansen is epidemiologist en postdoctoraal genetisch onderzoeker. Hij is werkzaam in de Complex Trait Genetics Group aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Daarnaast werkt hij als resident-in-training (AIOS) bij de afdeling Klinische Genetica van het Amsterdam UMC – VU Medisch Centrum. In 2019 was hij betrokken bij een groot genetisch onderzoek over slapeloosheid.
meer kijken + lezen

de gevaren van dna-tests

Ruim 26 miljoen mensen wereldwijd gingen je voor: je DNA laten testen was nog nooit zo goedkoop en makkelijk. Maar waar moet je op letten voordat je je kostbare gegevens deelt met een commercieel bedrijf?

het eeuwige leven

Silicon Valley is in de ban van het overwinnen van de dood: miljarden worden geïnvesteerd in het hacken van onze sterfelijkheid. De gedachte is dat wanneer ouder worden een ziekte is, dat we dan ook een middel tegen sterven kunnen ontwikkelen. De kennis groeit, maar niet iedereen kan hiervan profiteren. Is het eeuwige leven alleen weggelegd voor de rijken der aarde?

verovering van ons DNA

Estland wil met een DNA-biobank een preventieve en gepersonaliseerde gezondheidszorg opzetten op basis van DNA. Beter voorkomen dan genezen, is het motto. Het is duidelijk: DNA-analyse heeft de toekomst. Maar hoe beschermen wij ondertussen onze data?

bescherm jezelf tegen dataroof

Van onze live-locatie tot ons DNA: we zetten meer online dan ooit. Handig en snel, maar voer voor datarovers. Zij willen namelijk aan de haal gaan met jouw data. Hoe bescherm je je daartegen? Zeven tips tegen dataroof.