Dankzij ons brein kunnen we nadenken over onze plaats in het universum. Zijn we de enige soort die dat kan, en zien we wel de echte realiteit?
Wij mensen kunnen bedenken wat anderen zullen denken. Kunnen dieren dat ook? En die werkelijkheid waarin zich dat allemaal afspeelt, bestaat die echt, of is het een soort projectie? Is wetenschappelijke kennis over de wereld te combineren met het geloof in een hogere macht?
Het werk van de drie wetenschappers in deze negende aflevering van the mind of the universe heeft alles te maken met die vragen.
Kan een kauw zich beter de gedachten van een ander voor de geest halen dan een kleuter? Die vraag is minder vreemd dan hij lijkt. Nicky Clayton (GB, 1962) is al haar hele leven gefascineerd door vogels. Het liefst zou ze er zelf één zijn. Dat kan natuurlijk niet. Maar ze werkt wel veel met vogels, want ze doet wel vergelijkend onderzoek naar de denkvermogens van kraaiachtigen en mensen, met name kinderen.
Kraaien en hun naaste verwanten zijn erg intelligent, en hebben een geheugen waar een olifant jaloers op zou zijn. Hoe denken die dieren? Clayton kan kraaien niet simpelweg vragen waarom ze doen wat ze doen en wat er in hun hoofd omgaat. Ze moet slimme vragen stellen en handige experimenten bedenken om die vragen te beantwoorden. Op nieuwe ideeën komt ze vaak spontaan, maar ze probeert ze ook op te wekken. Daarvoor moet ze ‘in de flow’ komen, oftewel tijd en ruimte creëren om gedachten te kunnen laten stromen. En dat gaat het beste door te dansen.
Donald Hoffman (VS, 1955) groeide op in het zuiden van de Amerikaanse staat Californië. Als zoon van een ‘fairly religious’ ouderpaar - zijn vader was pastoor - ging hij elke week naar de kerk. Hij zag al snel in dat het scheppingsverhaal conflicteerde met hoe de natuur werkt. Daaruit ontstond de drang om de wereld zelf te onderzoeken. Hoffman was een tiener toen het computertijdperk aanbrak. Zijn moeder, een kei in programmeren, voorzag hem van computers waar hij aan kon sleutelen en waarmee hij kon coderen. Zijn fascinatie voor computers verscherpte zijn interesse in de relatie tussen mens, machine en bewustzijn. Hij studeerde aan de University of California en deed onderzoek aan bij David Marr aan het Massaschusettes Institute of Technology naar kunstmatige intelligentie en Computational Psychology. Sinds 1990 is hij hoogleraar in Cognitive Science aan de University of California.
Hoffman doet onderzoek naar de vraag hoe wij naar de wereld om ons heen kijken. Hoe nemen we waar? Kunnen we die waarneming manipuleren? Gedrag sturen? En, zijn ultieme vraag: waarom heeft de evolutie ons gemaakt tot wezens die symbolen (auto, tomaat, huis) gebruiken? Met andere woorden: wat is realiteit, en hoe beïnvloedt de manier waarop ons brein in elkaar zit hoe we die realiteit waarnemen? Hoffman laat zien dat wat wij zien maar een realiteit is. Er zijn er meerdere. Denk aan de digitale schaduwrealiteit in de blockbuster The Matrix. Alleen dan nog radicaler.
Guy Consolmagno (VS, 1952) is een astronoom die is gespecialiseerd in meteorieten, stukken buitenaards materiaal die op aarde zijn gevallen. Maar het meest opmerkelijke aan hem is dat hij hoofd is van de Sterrenwacht van het Vaticaan. Geloven in een hogere macht en wetenschappelijk werk doen, gaat dat wel samen? Juist wel, vindt hij. 'Kennis is gevaarlijk, maar onwetendheid is dat ook. Religie heeft wetenschap nodig om uit de buurt te blijven van bijgeloof en dicht bij de werkelijkheid te blijven, om het te beschermen tegen creationisme, wat uiteindelijk een vorm van heidens geloof is,' zei hij in 2006.
Consolmagno schreef meerdere boeken waaronder Would you baptise an extraterrestrial? Hij won meerdere prijzen waaronder de Carl Sagan Medal voor de manier waarop hij sterrenkunde aan een breed publiek weet over te dragen. Er is een meteoriet naar hem vernoemd: 4597 Consolmagno, beter bekend als ‘Little Guy’. Hij is groot liefhebber van de Harry Potter-boekenreeks alsook van science fiction-boeken.