Verhalen geven structuur, richting en zin aan ons leven. Nu religieuze verhalen voor een steeds grotere groep naar de achtergrond verdwijnen, gaan steeds meer mensen op zoek naar een ander verhaal om zich mee te identificeren. Volgens narratief psycholoog Gerben Westerhof maakt de manier waarop je dat verhaal vertelt het grote verschil, merkte ook Tommy, een oud-militair die worstelde met PTSS. 

Wie ben ik? En waarom ben ik hier? Waar antwoorden op die vragen voorheen vaak gevonden werden in religieuze verhalen, interpreteren we ons leven steeds vaker zonder goddelijk narratief. In plaats daarvan geven we ons eigen levensverhaal vorm, en baseren we een groot deel van onze identiteit en plannen op dat verhaal. 

Maar hoe vertel je een verhaal over je leven dat je daadwerkelijk wil volgen? En hoe kan het delen van persoonlijke verhalen verbindend werken? 

Tegenlicht gaat langs bij Gerben Westerhof, hoogleraar narratieve psychologie en medeoprichter van het terugspeeltheater ResonanZie: een verhalenavond waar het publiek hun eigen levensverhaal op het podium teruggespeeld ziet worden. 

Glas half vol

Volgens de narratieve psychologie construeren mensen hun identiteit door het vertellen van verhalen over zichzelf. Zo’n verhaal  is als een rode draad in de wirwar van herinneringen en gebeurtenissen. En zo’n verhaal geeft richting, een stip aan de horizon: ‘Hiervandaan ben ik gekomen, en daarom wil ik daarheen.’ 

Voor wie ook aan de schrijftafel van z’n eigen levensverhaal zit, is het alvast goed te weten dat het perspectief op gebeurtenissen een cruciale rol speelt. Is jouw perspectief van het genre glas half vol, of eerder glas half leeg? Door welk filter bekijk en beoordeel jij de dingen die je meemaakt? ‘Er is geen objectieve waarheid over verhalen. Een verhaal dat motiverend werkt, is met een ander perspectief juist ontmoedigend,’ vertelt Gerben. 

Met andere woorden: omdat je jezelf aan die schrijftafel hoe dan ook deels voor de gek houdt, kun je maar beter een inspirerend narratief optekenen. "Het zijn niet de dingen zelf die de mensen in verwarring brengen, maar hun meningen omtrent die dingen", schrijft de stoïcijn Epictetus in zijn zakboekje. Goed. Om handvatten tot zo’n constructief perspectief te bieden, richtte Gerben onder andere het terugspeeltheater in Enschede op. ‘Mensen zien hun verhaal fysiek teruggespeeld, op een theatrale, soms abstracte wijze. Dat kan iemands perspectief positief veranderen en helend werken.’ 

Voorbij het vooroordeel

Het terugspeeltheater brengt de mensen naast een perspectiefwisseling nog iets waardevols: de uitwisseling van verhalen brengt vaak een nieuw soort herkenning en verbintenis teweeg, soms tussen groepen die op het eerste gezicht weinig gemeen hebben. Zo bracht het theatercollectief eerder mensen in een wijk samen met allerlei achtergronden maar met herkenbare verhalen over verbinding tijdens de corona pandemie.

‘Als je deze mensen dan bij elkaar brengt en persoonlijke verhalen aan elkaar laat vertellen, dan komen ze er vaak achter dat ze toch meer op elkaar lijken dan ze dachten, dezelfde waarden hebben en dezelfde lessen hebben geleerd.’ Gerben ziet de hoopgevende impact van zijn avonden, ook bij hemzelf: ‘Ik kijk nu met meer vertrouwen naar mensen en hun veerkracht.’