Hoe helpen fertiliteitstechnieken trans en non-binaire personen met een kinderwens om deze in vervulling te laten gaan? Wat staat hen te wachten en voor welke uitdagingen staan zij?
Trans en een kinderwens: wat is er mogelijk?
Hoe helpen fertiliteitstechnieken trans en non-binaire personen met een kinderwens om deze in vervulling te laten gaan? Wat staat hen te wachten en voor welke uitdagingen staan zij?
Veerle Klok (zij, haar) - 8 oktober 2021
In 2020 maakte het kabinet excuses voor de oude Transgenderwet die van 1985 tot 2014 van kracht was in Nederland. Volgens deze wet moesten trans personen eerst een fysieke transitie en een onomkeerbare sterilisatie ondergaan, voordat zij hun geslachtsregistratie op hun geboortecertificaat mochten aanpassen. In andere woorden: je mocht vanaf 1985 wel transgender zijn, maar je mocht dan geen kinderen meer krijgen. Pas in 2014 werden deze eisen geschrapt uit de wet. Ministers Dekker en Van Engelshoven maakten vorig jaar namens de Staat excuses.
Mede door het bestaan van deze wet, zijn er weinig trans personen in Nederland die na hun transitie een gezin hebben kunnen stichten. En dat terwijl er op het gebied van vruchtbaarheid veel ontwikkelingen zijn geweest. Gelukkig staat het er nu anders voor.
Als je als trans of non-binair persoon begint aan je medische transitie, kun je ervoor kiezen om hormoonbehandelingen te nemen met oestrogeen of testosteron. De werking van je ei- of zaadcelproductie stopt dan. Als je met je transitie begint en een kinderwens hebt, of de beslissing nog even wilt uitstellen, kun je daarom je ei- of zaadcellen laten invriezen. Later in het lab, kun je door bijvoorbeeld IVF dan alsnog een kind krijgen.
Hoe ervaren trans en non-binaire personen dit proces in de praktijk? VPRO Tegenlicht spreekt vijf mensen over hoe zij omgaan met hun kinderwens.
'Denk vroeg na'
Een van hen is de 21-jarige horecamedewerker Lando van der Schee uit Enschede. Zij laat al op vijftienjarige leeftijd haar zaadcellen invriezen, voordat ze begint aan haar medische transitie. Lando heeft op die leeftijd niet eerder stilgestaan bij de vraag of ze kinderen wil of niet. Het is de psycholoog bij de genderpoli van het VUmc die meermaals aandringt op het invriezen van zaadcellen, nog voordat Lando aan hormoonremmers begint. ‘Ik wilde het liefst zo snel mogelijk een lichaam zien wat klopte,’ vertelt Lando, ‘maar de psycholoog raadde me aan om nog even te wachten en eerst wat zaadcellen in te vriezen, ongeacht of ik daar later wat mee zou doen of niet.’
Lando zou het prachtig vinden om een kindje van haarzelf te hebben, maar ze staat ook open voor opties zoals adopteren. Het hangt er mede vanaf met wie ze eindigt. Lando voelt zich aangetrokken tot mensen van alle genders, maar merkt dat haar voorkeur neigt naar mannen. ‘Met hen zou ik waarschijnlijk geen biologisch kind van ons beiden kunnen krijgen,’ zegt ze, ‘maar er zijn nog genoeg andere opties, zoals met bijvoorbeeld een draagmoeder.’
Lando hoopt dat elk (jong) trans persoon goed nadenkt over de optie. ‘Als jonge trans personen mij benaderen omdat ze twijfelen, raad ik altijd aan om het wel in te vriezen zodat ze later geen spijt krijgen. Je moet als trans persoon genoeg lastige dingen doen, dit is echt niks.’
Liever niet naar de gynaecoloog
De nu twintigjarige kunstenaar en student Sam* uit Utrecht denkt helemaal geen kinderen te willen. ‘Ik vond alleen dat mijn negentienjarige ik die beslissing niet mocht maken voor mijn latere ik,’ vertelt hij. ‘Het gaat mij niet om de zekerheid, maar om het hebben van een optie.’ Hij besluit zijn eicellen te laten invriezen voordat hij begint met zijn medische transitie.
Sam moet zich twee weken lang injecteren met vrouwelijke hormonen om zo een groot aantal eicellen aan te maken. Niet fijn voor iemand die het liefst zo snel mogelijk met zijn transitie begint. De eicellen worden later door middel van een punctie verzameld. ‘Gelukkig kon ik een roesje krijgen tijdens de eicelafname,’ vertelt Sam, ‘anders had ik dat door dysforie echt niet kunnen doen.’
Genderdysforie wordt in de medische wereld uitgelegd als een sterk gevoel van onvrede bij het geslacht wat is toegewezen bij de geboorte. Sommigen voelen zich vervreemd van hun eigen lichaam, anderen ervaren grote gevoelens van angst of depressiviteit. Voor Sam zijn de gevoelens van dysforie tijdens de behandeling enorm groot. ‘Het hele lichamelijke proces is naar,’ vertelt hij. ‘Als trans man een echo krijgen bij de gynaecoloog is iets wat je echt niet wilt.’
Uiteindelijk is Sam in ongeveer een maand klaar en liggen er 21 eicellen in de vriezer. Hij is blij dat hij het gedaan heeft en raadt iedereen aan om het in ieder geval te overwegen. ‘Het lichamelijke aspect en de dysforie kunnen zeker vervelend zijn. Maar je kunt altijd een afspraak maken om je te laten inlichten. Het lijkt mij nog vervelender om het niet te doen en een paar jaar later te beseffen dat je het wel had gewild.’
Meedoen met medische trials
De 31-jarige Stefan Zon uit Rheden, die gemeenten en zorgprofessionals adviseert over onder andere transgenderzorg, begint aan zijn medische transitie wanneer hij eind twintig is. Stefan laat geen eicellen invriezen voordat hij begint met testosteron, maar tijdens de transitie wordt hij zich bewust van zijn kinderwens.
Eicellen invriezen kan dan nog, maar dan moet de testostoronbehandeling op pauze. Dat is voor hem geen optie. ‘Mijn lichaam was na een tijdje eindelijk gewend aan de testosteron. Ik was heel bang dat ik een mentale klap zou krijgen als de oestrogeen het weer zou overnemen.’ Stefan en zijn partner informeren daarom bij de gynaecoloog naar andere opties. Die wijst het stel op een nieuwe wetenschappelijke trial, waarbij niet eicellen, maar een gehele eierstok wordt ingevroren.
Dat gaat als volgt: bij de hysterectomie, een operatie die veel trans mannen ondergaan waarbij de baarmoeder wordt verwijderd, wordt één eierstok ingevroren. ‘Ze kunnen er nu nog helemaal niks mee,’ vertelt Stefan, ‘maar ze gaan er vanuit dat binnen vijf jaar de wetenschap zo ver is, dat ze eicellen kunnen opwekken uit een eierstok die niet meer in een lichaam is.’ Voor Stefan een interessante optie. 'Wat heb ik te verliezen?,' denkt hij. Als alles gaat zoals gepland, wordt Stefan’s eierstok in januari ingevroren.
Idealiter krijgt Stefan een kindje van zijn eigen eicel, met een draagmoeder. Levert dat nog problemen op? ‘Wat krom is, is dat degene die bevalt wettelijk gezien de moeder is. Ook al is het mijn eicel.’ Stefan zou het kindje dan moeten adopteren. ‘Ach,’ zegt hij, ‘ik ben blij dat het kan.’
Ingevroren: en dan?
Hoe lastig het kan zijn om je kinderwens in vervulling te laten gaan, weet ook Sophie Schers, raadslid in Utrecht en beleidsadviseur bij Transgender Netwerk Nederland. Eind vorig jaar worden Sophie en haar partner samen moeder van een kindje dat biologisch gezien van hen beiden is. Sophie’s partner, een cis vrouw, raakt via IVF in verwachting van de zaadcellen die Sophie dertien jaar eerder laat invriezen.
Het invriezen verloopt al niet geheel soepel, echt beginnen met IVF nog minder. Een gesprek met een maatschappelijk werker is voor het UMC Utrecht in 2019 noodzakelijk om te beoordelen of het proces überhaupt van start mag gaan, vanwege het feit dat Sophie transgender is. Het ziekenhuis volgt sinds 2016 het advies op van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Daarin staat dat “de werkgroep adviseert terughoudend te zijn bij geassisteerde voortplanting bij transgenders”.
Sophie en haar partner schrikken. ‘Mijn werk is het opkomen voor trans personen en het strijden tegen discriminatie,’ vertelt ze. ‘Ineens werd ik daar zelf slachtoffer van.’ Gelukkig volgt niet ieder ziekenhuis dit advies op en na drie pogingen in twee ziekenhuizen slaagt de IVF-behandeling. Sophie’s partner is in verwachting.
Het ouderschap regelen is ook lastig. Ouderschapswetten blijken niet gemaakt voor mensen die trans of non-binair zijn. De wet gaat er bij getrouwde vrouwen vanuit dat er een zaaddonor moet zijn, maar in dit geval zijn beide vrouwen de ouder van het kind. Sophie moet haar biologische kind erkennen, terwijl een getrouwde cis man dat niet hoeft. ‘Eigenlijk wordt onze situatie gewoon niet erkend,’ zegt Sophie. ‘Dat is pijnlijk.'
Wishful thinking
Dennis Bijleveld uit Rotterdam, bij velen bekend als de dragqueen Ma’Ma Queen, heeft een grote kinderwens. ‘Al sinds mijn kindertijd heb ik een grote fascinatie voor zwangerschappen,’ vertelt Dennis, die tijdens drag shows wel eens optreedt met een zwangere nepbuik. Dennis is non-binair en identificeert zich dus niet binnen de tweedeling van man en vrouw. In de toekomst hoopt die de eerste assigned-male-at-birth zwangerschap te mogen volbrengen.
Klinkt als science fiction? Volgens Petra De Sutter, fertiliteitsarts van het UZ Gent, zou iemand die geboren is in een mannelijk lichaam na een baarmoedertransplantatie prima zwanger kunnen worden. ‘Geen ziekenhuis of ethische commissie zou dit nu toestaan,’ zegt de Sutter tegen de HLN.be, ‘maar misschien vinden we dit over een aantal jaar wel heel normaal.’
Volgens Dennis is het een kwestie van het herevalueren van ethische richtlijnen en wetgevingen, waardoor dingen niet meer als raar worden gezien, maar als een mogelijkheid. ‘De mogelijkheid om zwanger te worden, wordt altijd gezien als een van de grootste verschillen tussen man en vrouw,’ zegt die. ‘Als een lichaam dat we mannelijk noemen zwanger zou kunnen worden, zouden veel van die verschillen aan relevantie verliezen.’ Tot die tijd doet Dennis aan wishful thinking, maar laat die ook diens zaadcellen invriezen. Voor de zekerheid.
Recht op je kinderwens
Er is al veel mogelijk, maar er kan ook nog veel beter. Voor de toekomst hoopt Dennis op meer autonomie voor trans en non-binaire personen, met behulp van de medische wetenschap. Zodat niet alleen cis personen, maar ook trans en non-binaire personen zelf keuzes over hun lichaam en kinderwens kunnen maken.
Sophie hoopt op veel inclusieve geboortewerkers en gynaecologen, die trans en non-binaire personen niet discrimineren. Passende, niet discriminerende en inclusieve wetgeving zijn tevens essentieel: denk aan de meerouderschapswet of een wet die het mogelijk maakt om “ouder” te worden, in plaats van vader of moeder. Het moet als trans of non-binair persoon niet moeilijker zijn om in aanmerking te komen voor IVF, draagmoederschap of adoptie, dan voor een cis persoon.
Ook zijn alle mensen die we spreken het eens: de voorlichting moet beter. Zo wordt de mogelijkheid om zwanger te worden voor iedereen toegankelijker. Het is nodig dat trans en non-binaire personen als gelijkwaardige mensen worden gezien, met evenveel recht op hun kinderwens als cis personen. Een gezin stichten, zo zeggen ze, is immers een recht voor iedereen.
*De volledige naam van Sam is bekend bij de redactie.