TESSA In mijn vorige reportage legde ik uit wat de hormonen in de anticonceptiepil precies doen in je lichaam en wie er aan de wieg stonden van de ontdekking van deze zogenaamde ‘miracle pill’. Maar, is de pil wel een miracle pill? Tik anticonceptiepil in op internet en je krijgt een enorme lijst aan artikelen en video’s waarin vrouwen vertellen over hun weerstand om de pil nog langer te slikken. En vooral, waarom.

YOUTUBE Ik ben al de helft van mijn leeftijd aan de pil want er zijn allerlei verschillende meningen of die hormonen nou slecht voor je zijn. Ik ben gestopt met de pil en dat komt eigenlijk door verschillende redenen… Op het moment dat ik begon te denken om te stoppen met de pil gingen er veel verhalen de ronde dat de pil niet een hele positieve invloed op je heeft, of kan hebben… op je mood, op alles eigenlijk. Toen ging ik er pas bij stilstaan dat ik elke avond best wel een hoop hormonen binnen slikte. Omdat er zoveel hormonen zitten in de pil, zoveel zooi. KNIP Je stopt zoveel hormonen in je lichaam, waarom doen we dat eigenlijk?

TESSA Hormonen. Die hormonen blokkeren je eisprong zodat je niet zwanger kunt worden, maar kunnen voor bijwerkingen zorgen. Dat kan je ook lezen in de bijsluiter, als ik die van mijn eigen pil erbij pak, de veel voorgeschreven microgynon 30, dan lees ik dat bijwerkingen die vaak voorkomen stemmingsveranderingen, hoofdpijn en misselijkheid zijn. Maar onder het kopje ernstige bijwerkingen is ook te lezen dat het risico op het ontwikkelen van bepaalde soorten kanker toe kan nemen. Dat wil ik in deze reportage onder de loep nemen…

Ik ga het internet op en kom bij de NHG Standaard Anticonceptie uit. Dit is de handleiding van het Nederlands Huisartsen Genootschap over hoe anticonceptie voorgeschreven moet worden door huisartsen.

TESSA OP REDACTIE Oke, het NHG haalt meerdere studies aan waarin wordt gekeken naar de verhoogde kans op borstkanker door het slikken van de anticonceptiepil. In 1 grote analyse van heel veel verschillende onderzoeken, staat dat ‘Vrouwen die de anticonceptiepil slikken een verhoogde relatieve kans van 24 procent op het ontwikkelen van borstkanker’ hebben. Dat klinkt best wel heftig. Verder staat hier dat het risico op het ontwikkelen van baarmoederhalskanker ‘statistisch significant toeneemt naarmate de pil langer wordt gebruikt’. In een van de onderzoeken die ze aanhalen staat zelfs dat vrouwen die de pil langer dan 5 jaar gebruikten 90 procent meer kans hebben op het ontwikkelen van baarmoederhalskanker. Maar direct hierachter staat dan weer: ‘Echter na correctie voor leeftijd van het eerste seksueel contact en voor het aantal seksuele partners was het relatieve risico 1,05.’ Oftewel, vijf procent. Hier word ik niet veel wijzer van.

TESSA En het gaat nog even door. Maar wat dit nou allemaal precies betekent vind ik best wel lastig. Wat is een licht verhoogd risico bijvoorbeeld? Tijd om hier met een expert over te spreken. Ik heb me ingelezen in de vele onderzoeken die er zijn en ik ga naar het Nederlands Kanker Instituut, het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam.

MATTI ROOKUS Heb jij zelf de pil geslikt? Ja ja natuurlijk ja haha. Ik was de generatie die er ontzettend veel plezier van heeft gehad.

TESSA Dit is Matti Rookus. Epidemioloog. Matti doet sinds de jaren tachtig onderzoek naar de pil en borstkanker.

MATTI ROOKUS En dat kan je met terugwerkende kracht doen, of je kan het vooruitkijkende blik doen. En met terugkijkende kracht ga je uit van de ziekte, dus je vergelijkt twee groepen met en zonder kanker en je vraagt terug naar pilgebruik. Vooruitkijkend begin je met het pilgebruik en kijk je wie er kanker krijgen. Wat hebben jullie gevonden? Dat het gebruik van de pil tot een 20 tot 28 procent hoger risico op borstkanker leidt. Tijdens het gebruik. En als je er weer mee stopt, dat het over de tien jaar daarna wegebt [Tessa vat meta-analyse uit 1996 en Deens onderzoek uit 2017samen, concludeert dat ze 38 procent meer kans heeft op de diagnose kanker omdat ze de pil langer dan 10 jaar slikt]. Dus ik heb 38 procent meer kans op het ontwikkelen van borstkanker? Ja daar schrik je misschien van ehm maar als je dat in het licht stelt van een pakje sigaretten roken en longkanker, dan heb je het niet over 38 procent, maar 21 keer, dus 2100 procent hoger risico.

TESSA Ja als je een pakje per dag rookt heb je echt een kans op het ontwikkelen van longkanker, dat weten we. Maar dit stelt me nog niet helemaal gerust. Maar eerst de vraag: hoe kunnen hormonen in de pil überhaupt invloed hebben op het ontwikkelen van borstkanker?

TESSA Ik verplaats me een verdieping naar boven en ga op bezoek bij Wilbert Zwart, fundamenteel onderzoeker, gespecialiseerd in hormonale tumoren. Hij laat mij bij binnenkomst een vergrote 3D print zien van een oestrogeen-receptor. Kijk in de app als je die wilt zien.

SETNOISE GESPREK WILBERT ZWART EN TESSA

TESSA Wilbert legt uit dat hormonale tumoren gevoelig zijn voor bepaalde hormonen, je weet wel: post via het bloed zoals de gynaecoloog het in mijn vorige reportage noemde. Van de 100 patiënten die een tumor in de borst hebben, zijn er ongeveer 75 gevoelig voor het hormoon oestrogeen.

WILBERT ZWART Zover we op dit moment weten, want blijft natuurlijk zo dat we heel veel niet weten, is het niet zo dat oestrogeen een gezonde cel omzet naar een tumorcel. Wat we eigenlijk hebben is dat we binnen het lichaam van een patiënt er op een gegeven moment een cel kan ontstaan die uiteindelijk een tumor kan gaan worden. En dat die cel kan worden gestimuleerd tot groei door een oestrogeen. En dat daardoor dus een groei voordeel kan krijgen en dat er steeds meer cellen ontstaan, steeds meer vanuit dochters van die ce waardoor een tumor ontstaat. Maar dat gebeurt dus ook, kan ook gebeuren zonder dat je de pil slikt. Kan gebeuren door de hormonen die je sowieso in je lichaam hebt, want die hormonen zijn er nu eenmaal.

TESSA Oke, oestrogeen heb je dus ook zonder je pil in je bloed. Maar wat zou dan de oorzaak kunnen zijn van die verhoogde kans?

WILBERT ZWART Maar het is wel zo dat die hormoonlevels wat anders zijn op het moment dat je een natuurlijke cyclus hebt in vergelijking met als je de pil slikt. En daarmee zijn die relatieve niveaus wel ietsie pietsie anders wat uiteindelijk wel een effect kan hebben. Maar het is niet zo dat je oestrogeen niet in je lichaam hebt als je niet de pil slikt. Het zit er sowieso. Het is exact hetzelfde chemische goedje, exact hetzelfde molecuul die zo'n rol kan hebben in je lichaam, maar die levels de niveaus zijn een beetje anders...

TESSA En dat zou er dus voor kunnen zorgen dat vrouwen die de anticonceptiepil slikken gemiddeld 20 procent meer kans op borstkanker hebben, zoals het gerenommeerde Deense onderzoek uit 2017 aantoonde. Terug naar Matti Rookus, de epidemioloog die hier onderzoek naar doet. Wat betekent die enorme verhoging?

MATTI ROOKUS Gelukkig is het zo dat die risicoverhoging zich voordoet op het moment dat het risico op borstkanker nog heel laag is. Dus een lichte verhoging van weinig is nog steeds weinig.

TESSA Dit vereist een voorbeeld. Ik reken het voor mezelf uit want wat betekent dit precies? Ik ben 32 jaar en slik de pil. Volgens de cijfers van het Integraal Kankercentrum Nederland is mijn kans om op dit moment gediagnosticeerd te worden met borstkanker pakweg 0,18 procent. Dat is dus superlaag. Gemiddeld gezien heb ik 20 procent meer kans op de diagnose borstkanker, omdat ik de pil slik. Dus dat is 0,18 x 1,20 = 0,21 procent. Dat is dus nog steeds superlaag. Maar ik slik al tien jaar de pil. En volgens dat gerenommeerde Deens onderzoek uit 2017 heb ik 38 procent meer kans. Maar ook dan wordt mijn kans niet hoger dan 0,25 procent. Het is dus een flink vergrote kans, maar van een heel klein risico. En daardoor blijft dat risico heel laag. Plus: het verhoogde risico ebt weg als je stopt met de pil.

MATTI ROOKUS Dus ja dan heb je het echt nergens over. De kans dat je van je fiets valt en iemand over je heen valt is dan waarschijnlijk groter. Het zijn nu niet risico's waar je rekening mee moet houden. En dat is ook totaal anders met roken en longkanker. Helaas kan je dat zeggen. Als je begint te roken duurt het nog een eeuwigheid voordat je denkt aan de risico, het is gewoon een ver van m’n bed show. Dus als je doorgaat en doorgaat en uiteindelijk heb je dan een enorm risico op longkanker opgebouwd waardoor 9 op de 10 longkanker verklaard worden. 9 van de 10 longkankers worden verklaard door roken? Ja.

TESSA En dat is nog een verschil met borstkanker. Want daar is het slikken van de pil slechts een van de vele risicofactoren. Het drinken van alcohol is bijvoorbeeld ook een risicofactor, net als het laat krijgen van kinderen, overgewicht …

MATTI ROOKUS En kanker komt op oudere leeftijd duidelijk heel veel vaker voor dan op jonge leeftijd, omdat het ook met een verouderingsproces van je lichaam samenhangt.

TESSA En daarom moet je de pil dus ook niet te lang blijven slikken.

MATTI ROOKUS Als jij nog dertien jaar doorgaat dan neemt niet alleen die twintig procent toe, maar ook jouw basisrisico op borstkanker neemt toe. In absolute zin begin je dan over hogere getallen te praten. Kortom: als je jong bent en je gebruikt de pil, niks aan de hand, maar als je ouder wordt en je gaat eindeloos door, dan begint het misschien wel aan te tikken. En ouder worden, waar moet ik dan aan denken? Welke leeftijd? Ja het is een glijdende schaal. Ik zou zeggen boven de 35.

TESSA Ga op een gegeven moment dus een keer langs bij je huisarts. Ik heb nu trouwens vooral over borstkanker, maar zoals ik al in het begin vertelde: de pil verhoogt ook de licht kans op baarmoederhalskanker. Maar ook hier geldt: je basisrisico in de periode dat je de pil slikt is laag en zelfs met een fiks verhoogde kans blijft dit laag.

En dan nog iets. Het slikken van de pil beschermt weer tegen eierstok- en baarmoederkanker. Dat komt omdat in je eierstokken en baarmoeder ook hormoongevoelig zijn. In het i-tje rechts bovenin de app zet ik wat artikelen die hier dieper op ingaan. Duizelt het je nu ook? Het is wat kort door de bocht, maar zegt Matti…

MATTI ROOKUS … het komt erop neer als het effect op de pil op die vier tumoren bij elkaar optelt, dat het uiteindelijk een beetje op 0 belandt: geen verhoogd en geen verlaagd. Dus je hebt eigenlijk geen voordeel, maar je hoeft ook niet bang te zijn dat je er kanker van krijgt.

TESSA Concluderend: je kan de pil dus met een gerust hart blijven slikken, zegt Matti. Want het risico dat je hier borst- of baarmoederhalskanker van krijgt zijn extreem laag. Maar, vanaf je 35ste is het slim om te kijken naar niet hormonale alternatieven.

Pfff, dat was me nog eens een uitzoekklus. Best ingewikkelde allemaal. De volgende keer duik ik in nog zo’n hersenkraker: libido.