Van de extreemrechtse Viktor Orbán weten we inmiddels: omstreden man, omstreden plannen, en, als de Europese Unie even niet oplet: omstreden daden. Op de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis, en zijn kameraden (hallo, Ursula von der Leyen), wordt dat label nog niet geplakt. Toch lijkt hij aardig onderweg.

We spoelen terug naar de zomer van 2019. Mitsotakis treedt aan als premier van Griekenland. Vrijwel meteen na zijn aantreden voert hij wat dubieuze veranderingen door. Zo plaatst hij de Griekse geheime dienst (EYP) onder zijn directe toezicht, en zijn neef Grigoris Dimitriadis op het pluche van secretaris-generaal (in die rol is Dimitriadis verantwoordelijk voor het contact met de geheime dienst). Enkele maanden later oppert de premier met succes enkele controversiële bankwetten die vooral amnestie betekenen voor duizenden belastingontduikers en in een aantal gevallen – bij wijze van Bonus Multiplier – leiden tot het vrijgeven van bevroren tegoeden. Een opmerkelijke zet, daar Griekenland net door het oog van de naald en uit een ellendige staatsschuldencrisis is gekropen, deels veroorzaakt door precies dit soort vriendjeskapitalisme.

Met bovengenoemde bankwetten bewijst Mitsotakis tal van prominente belastingontduikers een geweldige dienst. Twee van die mazzelaars zijn Felix Bitzios en Yiannis Lavranos, een Grieks zakenduo met twijfelachtige staat van dienst:

• Bitzios is grootaandeelhouder van Intellexa, het surveillance-conglomeraat van Tal Dilian en bedrijf achter spionagesoftware Predator, die een telefoon met één druk op de knop omtovert tot afluisterapparaat en bewakingscamera.
• Lavranos is baas van beveiligingstechnologiebedrijf Krikel, dat toevallig de voorkeursleverancier is van het Ministerie van Burgerbescherming – de afdeling verantwoordelijk voor de Griekse openbare veiligheidsdiensten.

Bitzios en Lavranos dus, niet vergeten, komen we vaker bij terug.

Eerst maar ’ns naar de zomer van 2020. Financieel journalist Thanasis Koukakis werkt nietsvermoedend aan een serie verhalen. Over een corruptieschandaal waarbij de grootste bank van Griekenland en Bitzios betrokken waren, bijvoorbeeld. En over vermeende belastingontduiking door Lavranos. Nietsvermoedend, tot Koukakis begint op te vallen dat de batterij van zijn telefoon wel erg snel leegloopt, en de telefoon niet langer overgaat wanneer hij iemand belt, maar er steeds direct wordt opgenomen. Via een bron komt hij erachter dat hij onder surveillance staat van de Griekse geheime dienst.

Die surveillance stopt abrupt op het moment dat Koukakis een verzoek indient bij de onafhankelijke Autoriteit voor Communicatieveiligheid en Privacy (ADAE) om opheldering over de aftappraktijken. Zijn goed recht, ware het niet dat de regering Koukakis de pas afsnijdt door gauw een wet aan te passen die hem precies dat recht ontneemt: de ADAE mag burgers niet langer informeren over hun surveillance als die de nationale veiligheid betreft. Later wordt het vermoeden bevestigd dat die wetswijziging er vooral kwam om het afluisteren van Koukakis geheim te houden.

Als in 2022 bekend wordt dat niet alleen Koukakis opnieuw is bespioneerd, maar ook oppositiepoliticus en lid van het Europees Parlement, Nikos Androulakis doelwit blijkt, heeft Mitsotakis de poppen aan het dansen. Dat spioneren gebeurde ditmaal niet met klassieke en legale aftaptechnieken maar middels de illegale spionagesoftware Predator, waarmee een telefoon ongemerkt helemaal kan worden overgenomen en op afstand bestuurd. Als vervolgens de Griekse autoriteit voor gegevensbescherming dan ook nog ter tafel brengt dat naast Androulakis en Koukakis negentig andere prominente figuren doelwit van de spyware zijn, en de besmette linkjes zijn verstuurd vanaf het toestel van Mitsotakis’ neef Dimitriadis, is de chaos compleet en ‘Predatorgate’ een feit.

Griekse bevolking boos. Journalisten boos. Minister van Buitenlandse Zaken boos. Europese Unie boos. En terecht: de lange lijst prominente namen lijkt te suggereren dat het gebruik van spionagesoftware systematisch en op grote schaal plaatsvindt en onderdeel is van een politieke strategie.

En Mitsotakis? Die weet van niets. Of nou ja… in een 7-minutendurende videoverklaring bevestigt hij weliswaar dat er afluisterpraktijken zijn geweest, maar deze legaal waren en hij er bovendien zelf niet bij betrokken noch van op de hoogte was: ‘Ik was me er niet van bewust en zou het nooit hebben toegestaan.’ Best gek, voor een premier die de geheime dienst eigenhandig onder zijn directe toezicht plaatste.

Hoewel de Griekse overheid het gebruik van Predator tot op de dag van vandaag stellig ontkent, gebeuren er vlak na de onthulling een paar opmerkelijke dingen:

• Het hoofd van de geheime dienst, Panagiotis Kontoleon, stapt op;
• Bitzios besluit daags na de onthullingen zijn Intellexa-aandelen elders te registreren – bij Thalestris welteverstaan, moedermaatschappij van Intellexa (gevestigd in Ierland en met distributierechten voor de Predator-spyware);
• De dossiers met informatie over het toezicht op Androulakis en Koukakis blijken ‘per ongeluk’ vernietigd;
• En tot slot wordt neef Grigoris Dimitriadis gedwongen ontslag te nemen. Een dag voor vertrek besluit hij nog wat stampij te maken: hij spant zogenaamde SLAPP’s aan tegen journalistencollectief Reporters United, nieuwskanaal Efsyn…

…En tegen financieel journalist Koukakis vanwege het delen van een artikel op X over het afluisterschandaal: ‘Ik kreeg een SLAPP van honderdvijftigduizend euro omdat ik een verhaal had geretweet – net als negenduizend andere mensen trouwens. In januari hebben we hier een rechtszitting over gehad; waarschijnlijk wordt deze zaak ingetrokken en gearchiveerd,’ vertelt Koukakis. ‘Het bleef niet bij die ene SLAPP. Er volgde er nog een om dezelfde reden: ik had nog een verhaal over het afluisterschandaal geretweet. Ditmaal wil Dimitriadis 350.000 euro. Da’s vijf ton voor twee retweets.’

Tussenstand: gebruik van Predator wordt ontkend, prominenten stappen op of worden ontslagen, dossiers verdwijnen, er worden SLAPP’s uitgedeeld… en Europees onderzoek naar het schandaal wordt op alle gebied gedwarsboomd, ondervond Europarlementariër Sophie in ’t Veld als prominent lid van Commissie Pegasus, een onderzoekscommissie opgetuigd door het Europees Parlement met als schone taak de handel en inzet van spionagesoftware in de EU in kaart te brengen. Dat ging uiterst moeizaam. Een bezoek aan Griekenland leverde alvast geen informatie op. Op een toegestuurde vragenlijst werd nooit gereageerd. Goed speurwerk resulteerde toch in een gedetailleerd rapport van 159 pagina’s dat leest als een labyrintische spionagethriller. In een interview met NRC vertelt In ’t Veld over haar bevindingen: ‘Europa is een soort eldorado voor de spyware-industrie.’

In een gesprek dat Tegenlicht eerder met In ’t Veld had over het gedulde stilzwijgen van Griekenland, vertelde ze: ‘Het heeft me verbaasd hoe sterk de EVP-fractie (de Europese Volkspartij, de grootste fractie in het Europees Parlement, red.) Mitsotakis beschermt. Toen Orbán nog in de EVP zat, werd hij ook beschermd, maar je zag dat dat tandenknarsend ging. Mitsotakis is net zo erg als Orbán, alleen heeft hij betere tafelmanieren. Hij studeerde aan Harvard, is gelikt… en wat hem erg helpt: hij heeft overal een mannetje zitten. De secretaris-generaal van de EVP is een Griek uit de stal van Mitsotakis. Von der Leyen is van diezelfde EVP-fractie en dikke maatjes met de Griekse premier.’ Tel daarbij op dat Von der Leyen een tweede termijn als voorzitter van de Europese Commissie ambieert en ze daarvoor een meerderheid van het Europees Parlement nodig heeft en je snapt het gedulde zwijgen.

Lang niet het hele verhaal trouwens. Wat Intellexa zo grillig en ongrijpbaar maakt, is dat het zich gedraagt als individueel bedrijf, maar onder een consortiummodel opereert en (deels) eigenaar is van andere spionagesoftwarebedrijven. Daardoor ontstaat een schimmige handel en complex web van tussenpersonen en bemiddelaars die nauwe banden met politici onderhouden en elkaar zorgvuldig afdekken.