Het conservatieve gedachtegoed wordt steeds populairder onder jongeren. Hoe zal Nederland eruitzien wanneer deze trend zich doorzet?
Hoe bepaal je wat belangrijk is, als alle verhalen, ideologieën, theorieën en andere informatie slechts een muisklik van je verwijderd zijn?
Voor het eerst sinds lange tijd zijn jongeren conservatiever dan hun ouders. Zij hebben behoefte aan een overzichtelijke wereld, die orde schept in een chaotische wereld, en gericht is op het behoud van de traditionele manier van leven. Die is immers niet voor niets na eeuwenlange ontwikkeling zo ontstaan.
En dus ligt de focus nu niet zozeer op individualisme, vooruitgang of ontwikkeling, maar op waarden als structuur, regels, hierarchie, eer, erkenning, traditie en familie. En misschien wel de belangrijkste van allemaal: verbondenheid. Een grote behoefte in een sterk geglobaliseerde klik- en kluseconomie waar relaties steeds vluchtiger en oppervlakkiger worden, en zelfs de jongeren steeds eenzamer.
Dus hoe gaat Nederland eruit zien, wanneer deze trend zich doorzet? We vroegen Joke van Saane, hoogleraar Zingeving en Leiderschap aan de Universiteit voor Humanistiek, ons te schetsen hoe we Nederland voor moeten stellen onder een conservatieve wind.
'Ik denk dat de toekomstig conservatieve wereld bestaat uit kleine gemeenschappen die elkaar goed kennen', zegt van Saane. Onder een conservatieve koers worden onderlinge verbanden weer sterker, zoals het gezin, de familie, het verenigingsleven, de kerk, en het maatschappelijk middenveld. Dingen ondernemen doe je met elkaar, en de mensen met wie je dat doet, ken je goed.
Van Saane: 'Er zullen veel gezamenlijke waarden zijn. Familie en vriendschap worden heel belangrijk.'
'Hoe complexer de wereld, hoe meer het zingevingssysteem wordt teruggebracht tot een íets behapbaars,' legt Van Saane uit. 'Teruggebracht tot een kleine klomp overtuigingen die samenhangend is, die leidt tot een bepaalde levensstijl.'
Conservatisme is volgens de hoogleraar een verlangen naar veiligheid, zekerheid en verbondenheid. 'Je wil mensen ontmoeten die dezelfde waarden omarmen. Uit die zekerheid volgt voorspelbaarheid. Zeker weten wat je te doen staat, weten wat je kunt verwachten. Weten wat de volgende stap zal zijn, dat is waar mensen naar op zoek zijn.'
Hoe een conservatief Nederland er precies uit zou komen te zien, dat weet natuurlijk niemand. Maar als het aan SGP ligt, dan wordt in elk geval de zondagsrust weer ingevoerd: alle winkels op zondag gesloten. Om even op adem te komen, om de maatschappelijke stress te verwerken en natuurlijk om ruimte te bieden aan de kerkgang. Ook reclame moet flink aan banden worden gelegd, dat is vervuiling van de publieke ruimte. Reclame voor alcohol wordt in z'n geheel verboden.
Van Saane denkt dat religie een grotere rol zal gaan spelen in de toekomstige samenleving. De leegloop van de kerk stabiliseert, en kerken met een orthodox profiel, met name in de grote steden, lopen juist weer vol.
'Sommige kerken groeien echt op een ongelooflijke manier. Daar zie je vooral jonge hoogopgeleide mensen.'
'Het grijze middengebied verdwijnt een beetje. Mensen die religieus zijn omdat het zo hoort, kom je eigenlijk niet meer tegen. Mensen zijn inmiddels religieus omdat het een echte keuze voor ze is. En een echte keuze pakt vaak wat conservatiever uit dan een keuze omdat dat nu eenmaal de gewoonte is. Dat zie je ook binnen de kerk: een toename van orthodoxie.'
Ook ziet Van Saane een toename van een meer evangelische vorm van geloven, met veel ruimte voor eigen beleving en gevoelens. 'Een manier van geloven die aangepast is aan de tijd, zou je kunnen zeggen. Met veel nieuwe vormen van muziek, gebed, symbolen en rituelen. Dat is enorm hip en bijdetijds.'
Volgens Van Saane is een toekomstige conservatieve wereld nationalistisch en in zichzelf gesloten. Binnen dat systeem klopt alles, maar er is niet echt contact met de buitenwereld. 'Er zal veel aandacht zijn voor je ontwikkeling, wetenschap, voor kennis, voor literatuur, maar allemaal gericht op de eigen cultuur. Het zijn vrij gesloten gemeenschappen. Er zal weinig opening zijn naar andere culturen.'
En de mensen die daarin niet mee kunnen komen? 'Het zal ook een hardere samenleving zijn. Dus de mensen die daarin niet kunnen meekomen, die zullen wellicht buitengesloten raken.'
Van Saane denkt dat uitsluiting en religie onlosmakelijk bij elkaar horen. Hoe orthodoxer de religie, hoe sterker de uitsluiting. 'Bij orthodoxe systemen wordt veel explicieter omschreven wat de omgangsvormen zijn: hoe je moet leven, hoe je je geld verdient, met wie je wel en niet omgaat. Daar hoort per definitie uitsluiting bij. Want als je die waarheid niet omarmt, dan lig je er dus buiten.'
En wat is de positie van vrouwen in een moderne conservatieve samenleving? De laatste jaren werden er bij de SGP twee vrouwen aangesteld als lijsttrekker voor de lokale fractie; iets dat door de achterban niet met veel enthousiasme werd ontvangen.
Van Saane ziet twee ontwikkelingen. 'Op het oog wordt er veel vrijheid gegund aan vrouwen. Binnen de kerk komt er bijvoorbeeld steeds meer ruimte voor vrouwen. Maar als je iets verder kijkt, dan blijkt het toch nog steeds de bedoeling dat vrouwen vooral thuis zijn en zorgtaken op zich nemen.'
Wel ziet Van Saane een verschil met vijftig jaar geleden. 'Mensen nemen nieuwe denkbeelden en ontwikkelingen wel mee in dat nieuwe conservatieve ideaal.'
Ook binnen de universiteit ziet Van Saane dat studenten, vooral binnen de opleidingen theologie, een stuk conservatiever zijn dan pakweg tien jaar geleden. Daarnaast is een veelgehoorde klacht, vooral bij de sociale wetenschappen, zo zegt de hoogleraar, dat het onderwijs te links is.
Terecht of niet (volgens Van Saane is er juist in de wetenschap altijd veel ruimte voor kritische tegengeluiden), feit is dat deze studenten zich organiseren, zowel binnen als buiten de universiteit en de kerk.
'Over tien jaar zullen deze jongeren onze wereld behoorlijk anders hebben ingericht. Zij hebben zich georganiseerd in allerlei groepen, zowel binnen als buiten de kerk. Die organisaties kunnen behoorlijk samenhangend zijn en elkaar veel steun geven. Zij kunnen nieuwe inzichten, in de kerk, de politiek en in de verdere samenleving verder vormgeven. Je zult zien dat het politieke landschap behoorlijk gaat veranderen.'