Vorig jaar moest de Ketheltunnel in de A4 bij Rotterdam een hele ochtendspits dicht. Meer dan 60.000 mensen per dag verplaatsen zich door de tunnel. Reden: de tunneloperator en ook diens vervanger hadden zich ziekgemeld. 

De Ketheltunnel was geen incident. Gebrek aan personeel, kennis en onderhoudsbudget zorgen voor meer problemen met de Nederlandse infrastructuur. Eind 2022 moest de Margriettunnel op de A7 plotseling worden gesloten vanwege een ontwerpfout. In 2016 sloot plots de Merwedebrug nadat er scheuren werden ontdekt in de constructie. Ook de Mandelabrug boven de A12 in Zoetermeer werd eind 2022 per direct gesloten vanwege scheuren in de constructie en mogelijk instortingsgevaar. De renovatie van de Afsluitdijk duurt door een ontwerpfout inmiddels langer dan de bouw ervan zelf ooit duurde. 

Rijkswaterstaat en onderzoeksbureau TNO verwachten dat het hier niet bij blijft. Veel bruggen, tunnels, sluizen en viaducten zijn gebouwd in de jaren ‘50 en ‘60, door de jaren heen steeds zwaarder belast, en inmiddels toe aan vervanging of renovatie. Dat zullen we de komende jaren gaan merken, zo waarschuwt Rijkswaterstaat.

Mobiliteit is niet het enige dossier in Nederland waar weinig beweging in zit. Door het stikstofprobleem liggen veel (woning)bouwprojecten in Nederland stil. De Belastingdienst worstelt met de trage hersteloperatie van de toeslagenaffaire. Jaarlijks moeten tienduizenden burgers nog altijd hun zorg-, huur-, of een andere toeslag terugbetalen en honderdduizenden burgers durven überhaupt geen steun meer aan te vragen. De overheid lijkt steeds minder goed te werken. Wat is er toch aan de hand, en komt het nog goed?

Waarschijnlijk wel, maar er moet een hoop beter en simpeler. Het goede nieuws: er gaat eigenlijk al een hele hoop goed. Zelfs de VVD wil inmiddels een ‘sterkere’ (geen grotere!) overheid met meer kennis en minder marktwerking en sinds een aantal jaar groeit de overheid weer. Wel worden er nog veel uit-de-wind-houders aangenomen in plaats van vakspecialisten. Oplossingen waar uitvoeringsinstanties zelf mee komen, zijn hoopvol. Politici zullen daar beter naar moeten luisteren. Het personeelstekort en de vergrijzing blijven een ding.

Daar staat het dan eind 2020 in het verkiezingsprogramma van de VVD: ‘In plaats van de rol van de overheid te verkleinen, zal de komende tijd een actieve en dienstbare overheid nodig zijn om ons te beschermen en onze economie en samenleving eerlijk en gezond te houden. Dat betekent geen grotere overheid, maar een sterkere overheid.’ En over de zorg wil de VVD: ‘Aanpakken van de problemen als gevolg van doorgeschoten marktwerking.’ 

Het aantal rijksmedewerkers is dan onder leiding van Rutte alweer een aantal jaar aan het stijgen. Bij Rijkswaterstaat stijgt zelfs de zoektocht naar vakspecialisten, civiele techniek of waterbouwkunde, even hard mee, zo blijkt uit het onderzoek van de Groene Amsterdammer. Rijksoverheidsbreed is ‘bestuurlijke sensitiviteit’ wel nog steeds de belangrijkste competentie bij de werving van personeel, zo blijkt uit ook de analyse van de ambtenaren zelf. 

Bij staatssecretaris Van Rij is de boodschap om even geen nieuw beleid te maken misschien wel het meest geland. Hij wil tot 2026 de Belastingdienst zo min mogelijk nieuwe dingen laten doen. Het aantal IT-systemen dat onderhoud nodig heeft is overigens sinds 2018 al gehalveerd, waarbij een aantal grote systemen nog wel gedaan moet worden. 

In de Staat van de Uitvoering doen de ambtenaren vijf oproepen om de belangrijkste knelpunten op te lossen. Er gebeurt bovendien al een hoop. Uitvoerders van verschillende instanties komen steeds meer bijeen om samen een maatschappelijk probleem op te lossen, in plaats van alles vanuit het eigen perspectief te bekijken. De Dienst Toeslagen denkt inmiddels samen met het UWV, DUO en de Sociale Verzekeringsbank na over hoe een nieuw stelsel voor kindertoeslag eruit zou kunnen zien. Er wordt gekeken hoe budgetneutraal alle inkomensondersteunende toeslagen afgeschaft zouden kunnen worden door het sociaal minimum te verhogen. ‘Het begint met beter en minder beleid,’ aldus de uitvoerders. 

Ook halen de ambtenaren inspirerende suggesties voor versimpeling uit het buitenland. Wat als we hen gewoon eens een tijdje hun gang zouden laten gaan? Er wordt geflirt met het idee van de one-stop-shop. Eén digitaal loket waar je als burger terecht kan voor al je levensgebeurtenissen. De burger hoeft immers niet te weten hoe de overheid met al die verschillende instanties in elkaar zit. 

Aan de achterkant van die one-stop-shop zouden instanties veel meer gegevens met elkaar kunnen delen. Andere landen zoals Portugal en België, die onder dezelfde privacywet vallen, doen het al lang. Zo worden in Vlaanderen gegevens over personen door de overheid gecombineerd om hen automatisch een toeslag te geven, waarmee 180.000 kinderen extra worden bereikt. Het Vlaams Agentschap Uitbetaling Groeipakket (VUTG) krijgt hievoor gegevens van meer dan tien andere organisaties.

Denk daarbij aan persoonlijke informatie uit het Rijksregister, inkomensgegevens van de Belastingdienst en gegevens over inschrijving en aanwezigheid op school of opvang van het Vlaamse Ministerie van Onderwijs en Vorming. Op basis van deze gegevens wordt voor ieder kind maandelijks een basisbedrag uitbetaald, automatisch aangevuld met een of meerdere van de acht toeslagen waar het kind recht op heeft. 

Wat blijkt? De Europese privacywet AVG wordt in Nederland nogal streng geïnterpreteerd. In België is er een wet waarin staat aangegeven dat het mogelijk is om gegevens te verzamelen. Die wet sluit aan op ‘het algemeen belang’ zoals omschreven in artikel 6 van de Europese privacywet GDPR. Dat artikel maakt het mogelijk om informatie van inwoners te gebruiken. Het zou een einde betekenen aan het invullen van al die eindeloze online formulieren. Ook kunnen toeslagen dan proactief uitgekeerd worden, dus zonder dat je ze zelf nog hoeft aan te vragen. In de landen waar dat al gebeurt komt terugvordering nauwelijks nog voor. 

Praktijkvoorbeelden uit het buitenland kunnen niet noodzakelijk één op één worden toegepast in Nederland, waarschuwen de ambtenaren. Maar, ze inspireren wel om ook in Nederland de burger en ondernemer weer meer centraal te zetten in plaats van de regels of de instanties.