waar zijn alle heroïnegebruikers gebleven?

De afgelopen jaren is de aanpak van overlast door heroïnegebruikers gierend succesvol gebleken. Alleen, de oplossing mag niet te hard van de daken worden geschreeuwd.

 6 december 2023

Wanneer heb jij voor het laatst overlast gehad van een heroinegebruiker? Je kan het je waarschijnlijk niet herinneren. De reden? Pakweg de afgelopen vijftien jaar heeft Nederland heroïneverstrekkingen gelegaliseerd. Gebruikers gebruiken tegenwoordig zonder in de straatscène te belanden. In plaats daarvan is er begeleiding en zorg gekomen.

Dennis Lahey, directeur van de belangenvereniging voor drugsgebruikers, schreeuwt het liever niet te hard van de daken. Voor je het weet gaat de politiek er zich weer mee bemoeien en roepen dat het de eigen schuld is van mensen. 'Wat nodig is, is een pragmatische aanpak,' zo zegt Lahey.

Een aanpak door mensen die begrijpen hoe de wereld van verslaving werkt. Die begrijpen dat drugsmisbruik eigenlijk bijna altijd achterliggende oorzaken heeft, heel vaak seksueel misbruik, in Lahey’s een onderbelicht probleem. Mensen moeten volgens hem begrijpen dat verslavende middelen vaak een medicijn zijn tegen een kleurloos leven zonder veel menselijke verbinding. En dat het vaak juist de criminalisering is van drugs die overlast en problemen veroorzaakt.

Saillant detail: het was minister Dries van Agt, een CDA'er, die ooit zorgde voor een scheiding tussen de zogenaamde hard- en softdrugs. Het was het begin van het ontstaan van de coffeeshops zoals we ze nog kennen, en daarmee mag Van Agt een groot deel van het progressieve drugsbeleid op zijn naam schrijven, aldus Lahey.

eigen schuld of niet?

Is een drugsverslaving eigenlijk je eigen schuld? Om die vraag te beantwoorden is het aardig om te kijken naar een experiment op ratten uitgevoerd in de jaren zeventig. Tot die tijd werden onderzoeken naar drugsafhankelijkheid altijd uitgevoerd op ratten in kleine metalen kooien. Maar wat nu als juist die kooien invloed hebben op het welzijn van de ratten?, dacht de Canadese psycholoog Bruce Alexander.

Hij ontwierp Rat Park, een kooi veel groter dan de oude met daarin een overvloed aan voedsel, speelgoed en - niet onbelangrijk - andere ratten om gezellig mee te paren. Die ratten gaf hij de keuze tussen twee soorten drinkwater: eentje met, en eentje zonder morfine erin. Diezelfde keuze gaf Alexander aan een aantal ratten in die kale ongezellige kootjes. Wat bleek? In de gezellige kooi kozen de ratten voor het gewone water. In de kale kooi kozen ze voor de morfine. Een leuk leven hebben blijkt dus een verrassend goed medicijn tegen verslaving. Of omgekeerd gedacht: verslavende middelen blijken een (goed) middel tegen een schraal leven.

Door mensen van de straat te halen wil Lahey de levens van heroïneverslaafden zoveel mogelijk ontschralen. ‘Gebruiken op straat had twee nadelen. Vanwege de prijzen op de markt waren gebruikers constant aan het jagen. “Kan ik straks mijn volgende shot nog zetten?” Mensen gingen al hun geld eraan besteden, aten niet en werden vaak dak- of thuisloos. Ze hadden geen rust. De ervaren overlast werd vooral gecreëerd door de levensstijl waarin men werd gedwongen omdat het ging om een illegaal product met de bijbehorende prijzen. Mensen trokken naar de randen van de samenleving. Daarnaast was heroïne op straat niet puur, dat is erg schadelijk. Ik zeg niet dat mensen heroïne moeten gaan proberen, maar de schadelijkheid van pure heroïne valt eigenlijk reuze mee, vergelijkbaar met tabak.’

‘Het laatste waarover wij beginnen bij de mensen die wij helpen, is het drugsgebruik,’ stelt Lahey dan ook. ‘Het eerste dat we vragen: waar slaap je eigenlijk? Wat voor problemen heb je en wat voor stress? Respect is ook een hele belangrijke trouwens. Als je mensen normaal gaat benaderen, scheelt dat enorm in hun vermogen om weer rechtop te gaan staan.’

een dak en een gevulde koelkast

Het legaal verstrekken van heroïne leidde ertoe dat er op de Wallen nauwelijks heroïne op de markt wordt aangeboden, in tegenstelling tot steden als Berlijn, Londen en Parijs. Inmiddels wordt het spul geproduceerd door een onderaannemer van het Slotervaartziekenhuis en gedistribueerd door de GGD, onder strenge voorwaarden uiteraard. Zo moet je je bijvoorbeeld wel openstellen voor andere zorg.

‘Gebruikers gaan een aantal keer per dag naar de heroïneverstrekking toe en gebruiken daar de heroïne,’ besluit Lahey. ‘Daarnaast is er dan dagbesteding of andere zorg. Omdat er een legale setting is, gaat het heel goed met de gezondheid van de gebruikers. Het leidt tot een vrij regulier leven met een huisje en een gevulde koelkast.’