Het kraambed van Afrika

De cijfers spreken boekdelen. In de afgelopen zestig jaar is het aantal Nigeresen verzevenvoudigd: in 1960 noteerde het Afrikaanse land nog ongeveer drie miljoen inwoners, in 2018 is dat aantal opgelopen naar ruim 21 miljoen. Nog steeds noteert Niger een groei van bijna vier procent per jaar. Alleen Oman (3,4 miljoen inwoners), Bahrein (1,4) en de dwergstaat Nauru (dertienduizend) blijven Niger volgens de Wereldbank voor.

In een heel ander lijstje staat Niger ondertussen stijf onderaan: in de Human Development Index van de Verenigde Naties staat Niger van 189 landen op de allerlaatste plaats. Ook hier zeggen de cijfers alles: in Niger ligt de levensverwachting voor een pasgeboren kind op zestig jaar oud. Op school zit hij of zij misschien vijf of zes jaar, maar gemiddeld slechts twee.

Zorgwekkende cijfers, kortom. Zeker als je beseft dat Niger bijna in zijn geheel uit woestijn bestaat: bijna de gehele bevolking leeft momenteel op slechts een derde van het land. Natuurlijke bronnen als water en vegetatie zijn schaars, behalve één: Niger heeft een van de grootste uraniumreserves op aarde. Het land is zelfs verantwoordelijk voor ruim zeven procent van de totale hoeveelheid uranium in de wereld. Of, in duidelijkere cijfers: 'Een derde van de lampen in Frankrijk brandt dankzij uranium ontgonnen in Niger.'

Terwijl het nucleaire goed miljoenen binnenbrengt voor het land, leeft meer dan zestig procent van Niger onder de armoedegrens. Nog zo'n alarmerende – en tegelijk hoopvolle – statistiek: bijna vijftig procent van het land is veertien jaar oud of jonger. De kinderen hebben de toekomst.

In deze aflevering maak je kennis met de lutte traditionnelle, een Nigerese worstelvariant en – in de woorden van Bram Vermeulen – 'de koning onder de sporten in de Sahara'. Maar de woestijn kent nog meer vechtsporten. Zo gaan mannen in Zuid-Niger en Nigeria tijdens een wedstrijd dambe elkaar met één vuist te lijf en is in Soedan het zogenaamde Nuba-worstelen razend populair.

Eerst de lutte traditionnelle, Frans voor 'traditioneel worstelen', of in het Haussa: kokowa. Deze worstelsport is net even iets anders dan we gewend zijn in Europa, waar het vooral gaat om houdgrepen en technische punten. De lutte traditionelle draait er simpelweg om de tegenstander te vloeren, zodat hij met zijn buik of rug op de grond belandt. Ook kan er, net als in het sumoworstelen, gewonnen worden door de tegenstander buiten de ring te bewegen.

Kokowa en variaties daarop vind je terug in onder andere Senegal, Gambia, Togo, Nigeria en dus Niger. Daar is de populariteit van de sport in de afgelopen veertig jaar enorm toegenomen. Nadat het Afrikaanse land in 1960 onafhankelijk werd van Frankrijk, werd de sport door de regering aangegrepen als een nationaal en cultureel bindmiddel: zo gaan tijdens de nationale kampioenschappen de worstelwedstrijden gepaard met een reeks speeches, rituelen, gebeden en andere uitingen die de sociale cohesie van Niger moeten benadrukken. De lutte traditionnelle is zo uitgegroeid tot Nigers nationale trots.

Het verheffen van de lutte traditionnelle tot dé volkssport heeft ook bijgedragen aan de populariteit van een andere sport, namelijk de boksvorm dambe. In delen van Niger, maar ook in onder andere Senegal en Gambia (waar de worstelsport laamb heet), mochten worstelaars normaliter tijdens een wedstrijd ook een klap uitdelen aan hun tegenstander. Toen de lutte traditionelle gestandaardiseerd werd voor nationale en internationale toernooien, werd dit element echter verwijderd.

In dambe gaan de deelnemers elkaar met één hand te lijf; met de slaghand – die strak in touw is gewikkeld – mag de bokser lukraak op zijn tegenstander inslaan. Met de andere hand kan er geblokt worden of kan de tegenstonder vastgehouden worden. Daarbij is het doel om de rivaal in drie ronden (of minder) naar de grond te krijgen.

Dambe is misschien wel de heftigste vechtsport in de Sahara. Behalve met de handen is het ook toegestaan met de benen toe te slaan. Daarnaast werd de slaghand tot een paar jaar terug nog wel eens versierd met gebroken glas. Dambe is dankzij YouTube-kanalen als Dambe Warriors ook online ongekend populair.

Hoe belangrijk worstelen in Afrika kan zijn, zie je ook terug in Soedan, waar Bram zijn reis door Sahara zal besluiten. Al duizenden jaren vermaken de Nuba, een volk uit de gelijknamige bergen, zich met deze sport. Vroeger gebeurde dat nog naakt, inmiddels gaan jongeren de strijd met elkaar in T-shirts en korte broeken. Toen en nu is het belangrijkste doel van de worstelsport verbroedering.

In het zuiden van Soedan woedt inmiddels al jaren een bloederige burgeroorlog, waardoor miljoenen Soedanezen op de vlucht zijn geslagen. In de vluchtelingenkampen vinden zij elkaar in de gedeelde liefde voor de sport.

Ook dieper in het land, onder andere in de hoofdstad Khartoum, wordt er grote – persoonlijke en monetaire – waarde aan het worstelen gehecht. Het prijzengeld kan oplopen tot wel tweeduizend Soedanese ponden (omgerekend 329 dollar); in een land waar bijna de helft van de bevolking onder de armoedegrens leeft, is de sport hierdoor razend populair. In de hoop met een aanzienlijk bedrag terug te keren naar huis, geven veel dorpelingen hun bestaan als boer tijdelijk op en verhuizen voor de toernooien naar de stad. Verschillende Nuba-worstelaren worden nu zelfs klaargestoomd voor de Olympische Spelen van 2020.

▾verderop: de worstelkampioenen die condooms uitdelen

In deze aflevering maak je kennis met de dorpschef van Droum, het eerste aanspreekpunt als het gaat om familietwisten (bijvoorbeeld in het kader van landverdeling), huwelijksproblemen of andere beslommeringen. Hij bemiddelt en, indien nodig, beslist. Die functie bekleedt hij niet alleen voor zijn eigen dorp, maar voor het hele gebied: als een soort rijdende rechter regeert hij over nog eens ruim zestig andere dorpjes. Daarin blijft hij uitstekend bij de tijd: de chef is gewoon te appen. De webredactie van Sahara stelde hem een paar vragen.

Met dank aan: Tjeerd Bijman (research & contact), Ilse van der Velden (vertaling)