Waarom protesteren we zoveel?

In Nederland gingen leraren en leerlingen de straten en pleinen op om aandacht te vragen voor het lerarentekort en lage lonen. We kregen te maken met boze boeren die de snelweg bezetten en het ene na het andere protest rondom de coronamaatregelen domineerde het nieuws.

Maar ook wereldwijd is er een trend gaande. In meerdere landen werden protesten voor Black Lives Matter georganiseerd, een decennium geleden kwam de Occupy-beweging op tijdens de financiële crisis en recentelijk bestormden Trump-aanhangers het Capitool in de Verenigde Staten, naar aanleiding van een protest, omdat de verkiezingen oneerlijk zouden zijn verlopen.

Er is een trend van protest gaande, terwijl het eind jaren negentig en de jaren 2000 opvallend rustig was. Hoe komt dit? In dit artikel lees je meer over de wereldwijde onrust, het succes van protesten en de veranderingen in de huidige demonstraties onder invloed van internet en social media.

recente grote protesten

2019-2020

boerenprotesten in India
tegen de presidentsverkiezingen in Wit-Rusland
tegen vonnis van Navalny in Rusland
tegen uitleveringswet in Hongkong
nationale protestreeks tegen de regering in Sudan
tegen het huidige politiek systeem in Irak
tegen elites in Iran
tegen het regeringsbeleid in Chili
tegen de conservatieve interim-regering in Bolivia
tegen coronamaatregelen wereldwijd

In De outsiders spreekt Tim den Besten activist Emil, die aanwezig is bij demonstraties tegen de coronamaatregelen. Hij is er van overtuigd dat de vele protesten van tegenwoordig samenhangen omdat er een regie achter zit.

overal onrust

Er zijn momenteel een aantal grote mondiale veranderingen aan te wijzen. In Hongkong is de grens bereikt van wat jongeren in China slikken als het gaat om inperking van vrijheid door de overheid. En veel ogen zijn op China gericht omdat het land steeds meer invloed heeft op de rest van de wereld.

De dood van George Floyd in Amerika was een katalysator in de al jaren oude strijd tegen institutioneel racisme en politiegeweld. Social media en virtuele bubbelvorming zorgen voor polarisatie in het politieke debat en voor een snelle toename van nepnieuws waardoor links en rechts steeds haakser op elkaar komen te staan.

En klimaatverandering komt steeds dichterbij, wat gepaard gaat met een gevoel van onmacht en wanhoop. Om een idee te krijgen wat er speelt bieden deze vier VPRO Tegenlicht-afleveringen inzicht in de achtergrond van de huidige onrust, protesten en opstanden.

Het is overigens niet zo dat er inherent meer protesten zijn als er meer onvrede heerst. De voornaamste aanleiding is de verwachte politieke effectiviteit – in het geval van een politiek protest. De laatste piek vond plaats tussen 1986 en 1998.

4 x Tegenlicht over protest

Journaliste Daphne Caruana Galizia stuitte op bewijs van corruptie bij de Maltese overheid, waarna een autobom haar in 2017 om het leven bracht. In De onfatsoenlijken spreekt haar zus haar verdenkingen uit over de overheid die het moordonderzoek saboteert.
Op 20 maart 2021 is Keith Schembri, de stafchef van de Maltese ex-premier Joseph Muscat, aangeklaagd vanwege witwassen, corruptie en fraude.

de aanhouder wint

Protesten kunnen deel uitmaken van een grotere beweging, zoals Occupy tijdens de financiële crisis waarin demonstranten protesteerden tegen de groeiende economische kloof, en de gele hesjes, les gilets jaunes, die hun woede uitten over de kloof tussen burger en regering.

de kracht van social media Internet en social media vormen hier een krachtig platform om snel grote groepen mensen te bereiken en tot actie aan te zetten. Zo’n beweging kenmerkt zich doordat er regelmatig protesten kort achter elkaar worden georganiseerd. En dus zien we vaker protesten in het nieuws. Want protest heeft zin, blijkt uit onderzoek.

Rond de dertig procent van de protesten bereikt het gestelde doel. Wanneer één protest succes behaalt, volgt al snel een volgende door dezelfde beweging. In Nederland is onder andere sinds een paar jaar de protestbeweging Kick Out Zwarte Piet actief. Ook de gele hesjes, ontstaan in Frankrijk, zorgden voor een golf aan protesten eind 2018. En Pegida, dat is overgewaaid vanuit Duitsland, is een beweging tegen de islamisering van Europa die regelmatig op straat te vinden is. En wanneer één protest succes behaalt, volgt al snel een volgende door dezelfde beweging.

Jérôme Rodrigues vertelt in De onfatsoenlijken waarom hij een geel hesje draagt. Gewone Fransen hebben het alsmaar moeilijker om de eindjes aan elkaar te knopen. De overheid creëert volgens hem een samenleving die tegen de politie is, maar we hebben de politie wel nodig.

de geschiedenis herhaalt zich

Maar waarom juist nu? Hadden we dit kunnen zien aankomen? Volgens sommige denkers wel. Zij stellen dat de geschiedenis zichzelf herhaalt: er zijn patronen te ontdekken, en daarmee kan je ook een trend voorspellen. Oude filosofen als Nietzsche en Marx stonden achter deze theorie.

De huidige tendens van protesten hoeft dus niet kenmerkend te zijn voor specifiek deze tijd maar is onderdeel van een niet te voorkomen golfbeweging. Deze theorie is echter moeilijk te bewijzen, omdat we pas sinds enkele decennia nauwkeurig bijhouden waar en hoeveel wereldwijd geprotesteerd wordt.

Het idee van een circulaire geschiedenis geeft wel moed dat we niet voor niets leuzen op spandoeken schrijven en de straat op gaan: ooit zal de situatie weer de andere kant op bewegen, daar waar je voor strijdt.

Een indicatie van het aantal protesten wereldwijd van 1979 tot 2015. Lees hier meer over de context van de analyse.

westerse welvaart

Een andere verklaring voor de toename van protesten in specifiek deze tijd is de komst van een nieuwe type protest. Waar we een eeuw geleden vooral protesteerden tegen politieke maatregelen, strijden demonstranten steeds vaker tegen de gevestigde orde en voor het doorbreken van taboes.

Denk aan de studentenbeweging in de jaren zestig, met een reprise toen studenten in 2015 het Maagdenhuis opnieuw bezetten. De verschillende milieubewegingen waaronder de huidige onder symbolische leiding van Greta Thunberg. Black Lives Matter en de LHBTQIA+-rechtenbeweging. Deze vorm van postmaterialistisch protest hebben we vooral te danken aan de groeiende welvaart in de Westerse wereld.

Sunny Bergman ging voor Oproerkraaiers mee naar een protest van Black Lives Matter, dat in heel korte tijd werd opgezet en vele malen meer opkomst kreeg dan werd verwacht.

dit protest werd mede mogelijk gemaakt door Facebook

Een van de grote veranderingen in de manier waarop we leven, en dus ook in de manier waarop we protesteren, is explosieve groei van digitale communicatie in de afgelopen jaren. Sinds enkele jaren heeft de helft van de wereldbevolking een apparaat in zijn handen waarmee hij of zij in direct contact staat met alles en iedereen. Er ontstaan digitale bubbels waarin steeds extremer wordende meningen elkaar constant versterken (met nepnieuws en een mogelijke fabeltjesfuik tot gevolg) en demonstranten kunnen vrienden en familie makkelijker overhalen om mee te doen.

Bovendien zien we live hoe protesten over de hele wereld verlopen waardoor het makkelijker wordt om kritisch te zijn op je eigen omgeving. De toename van filmopnames heeft ook weer invloed op de manier waarop protesten worden vormgegeven – soms wordt het zelfs verheven tot een kunstvorm.

Het internet biedt ook nieuwe mogelijkheden om te protesteren waarvoor je niet de straat op hoeft te gaan. Er worden meer petities getekend dan ooit, er wordt geld ingezameld en er wordt heel wat afgemaild. Deze vorm valt onder de noemer ‘sociaal protest’. De digitale infrastructuur verlaagt dus de drempel om mee te doen.

Danny Ghosen vraagt bij de avondklokrellen aan een jongen waarom hij staat te kijken

Artur van Balen maakt opblaasbare sculpturen die meedoen in een protest. Kunst geeft een nieuwe dimensie aan de manier waarop protesten plaatsvinden. Bovendien valt het op in de media, zo vertelt hij in VPRO Tegenlicht: De toekomst van protest.

hoe nu verder?

Hoe ziet de toekomst van het protest eruit? Enerzijds verandert het straatbeeld door de toename van constante cameraregistratie, al dan niet door mobiele telefoons. Er lijkt nu een trend gaande te zijn van een groeiende inmenging van kunst in de protesten, want dan val je op. Zo kenmerken de internationale klimaatactivisten van Extinction Rebellion zich door in rode kostuums te verschijnen met trage bewegingen.

Maar enkel de straat op gaan werkt niet meer, stelt Micah White, mede-oprichter van de Occupy-beweging. Die aanpak gaat er vanuit dat we leven in een democratisch systeem waarin de machthebbers gedwongen worden om te reageren op een tegengeluid, maar overheden kunnen activisme tegenwoordig makkelijker negeren.

In de chaos van het internet kunnen geluiden snel ondergesneeuwd raken en bovendien draaien sommige overheden hun hand er niet voor om om simpelweg delen van het internet te censureren of af te sluiten. Zo wordt in Wit-Rusland een online portal voor mensenrechten geblokkeerd en in China staat het internetcensuur bekend als The Great Firewall of China: er is onder andere geen Facebook, YouTube en Twitter mogelijk.

Om verandering teweeg te brengen zullen de activisten een actieve machtspositie in politieke systemen moeten gaan innemen, zegt White. En dat kan in de huidige tijd nog wel eens lastig zijn. Want laaggeschoolde arbeiders hebben dat privilege niet en links heeft van nature weinig machtslust.

Er moet, en kan, dus nog veel gebeuren in de toekomst van het protest. Hoe zich dat ontwikkelt, daar heb ook jij invloed op.