Die had niemand zien aankomen, galmde het november 2023 onthutst op links nadat radicaal-rechts er met een heleboel zetels vandoor ging en de linkerflank uitgekleed achterliet. Ondanks het redelijk succesvolle samenbundelen van GroenLinks-PvdA is het verval bij links-progressieve partijen nog nooit zo hevig geweest: was het linkse en progressieve blok in 2021 nog goed voor 63 zetels van de 150, na de verkiezingen van 22 november zijn daar nog 47 van over.

Hoe dat in hemelsnaam kon gebeuren, vroeg elke linkse prominent zich voorts af. Hoe bestáát het dat het schappelijke, sympathieke en menslievende links elke verkiezingsronde aan zetels inboet? Als de PVV’er beter had geweten, zou-ie héús op een links-progressieve partij hebben gestemd.

Wat volgde waren analyses. Erg veel analyses. Het lag aan Timmermans, het lag aan Yeşilgöz, het lag aan de schijnheiligen, het lag aan de frugale linkse boodschap, het lag aan het weer… ‘We’ hebben ‘ze’ in de steek gelaten. Arjen van Veelen schreef er een column bij voor NRC: ‘Ze zeiden dat hun kinderen naar school moesten met lege trommels; we troostten ze met een regenboogvlag. Ze vroegen om isolatie van hun tochtige huurhuizen; we gaven onszelf een gratis zonnepaneel.’ Hoewel zielroerend geschreven, wordt hier een jammerlijke denkfout gemaakt: PVV-stemmers zijn niet allemaal hopeloos of achtergesteld, onderstreept ook Stephan Sanders in zijn column voor dezelfde krant: ‘Het is één ding de PVV-stemmers in bescherming te nemen, een ander om ze collectief wilsonbekwaam te verklaren.’

De Europese verkiezingen van deze week dan: acht zetels voor Groenlinks-PvdA, zeven voor de PVV. Nek aan nek, dus, maar van een overwinning voor links is geen sprake: GroenLinks-PvdA levert ten opzichte van de verkiezingen in 2019 een zetel in. De PVV gaat er zes op vooruit…

Brengt me bij het volgende inzicht: als iets eruitziet als een eend, zwemt als een eend en kwaakt als een eend, dan is het waarschijnlijk een eend. Wanneer iemand dus stemt op een radicaal-rechtse anti-immigratiepartij, dan is die persoon waarschijnlijk radicaal-rechts en anti-immigratie. In de onvolprezen podcast De Rudi & Freddie Show bespreken Rutger Bregman en Jesse Frederik precies dat. De PVV-stem als proteststem: ‘Het is een these die iedere verkiezingsoverwinning van een rechts-populistische partij weer boven komt drijven: mensen stemmen op de PVV uit protest, niet uit overtuiging. Maar wat klopt daar eigenlijk van? Weinig, blijkt uit bergen aan politicologisch onderzoek.’ Luistert u de podcast vooral zelf.

Afijn. In plaats van eindeloos elk mogelijk motief ontleden dat achter een stem op een rechts-populistische partij zou kunnen schuilen, kunnen we onze energie beter steken in het vraagstuk of en hoe je iemand met radicaal-rechtse overtuigingen ertoe kunt bewegen een andere bril op te zetten.

‘Deep canvassing’, de relatief nieuwe en veelbelovende gespreksmethode uit Amerika kan weleens het antwoord zijn. Rond verkiezingen is het voor campagnevoerders in Amerika gebruikelijk langs de deuren te gaan en mensen te vragen op wie of wat ze gaan stemmen, ze voorts een flyertje te geven van eigen politieke stal, en af te zwaaien naar het volgende perceel. Canvassing, heet dat. Politiek bedrijven aan de deur.

Hoewel deep canvassing daar losjes op is gebaseerd, en gepolitiseerde thema’s zeker aan bod komen, gaat het nadrukkelijk niet over politieke voorkeur of stemgedrag. In plaats daarvan wordt er al pratende gezocht naar gemeenschappelijke menselijkheid. De kunst? Aannames over elkaar uitstellen, en in plaats daarvan luisteren naar de zorgen van een politieke tegenstander en daar begrip voor opbrengen. Best een radicale aanpak in de ‘call-out’-cultuur die we met z’n allen hebben gebouwd, met haastige socialmediaplatformen waar iedereen die een andere overtuiging aanhangt snoeihard wordt veroordeeld. Precies het tegenovergestelde doen, zou weleens de sleutel tot succes kunnen zijn.

Wat genade, geduld en tijd is daarbij geboden, weet Eefje Hendriks, organizer bij Deep Canvassing Nederland die momenteel met campagne Gesprekken voor Verandering het land doorkruist. ‘Als we positieve verandering willen in Nederland, dan zullen we alle tactieken die we tot onze beschikking hebben, moeten inzetten. Met enkele anderen constateerde ik dat gesprekken voeren met mensen die actief een andere mening uitdragen in Nederland zonder electoraal belang nog niet op grote schaal gebeurde. In dat gat zijn we gesprongen.’

Hoe werkt zo’n gesprek? Waar begin je?
‘We steken het niet in als een politiek gesprek, maar als een thematisch gesprek, over thema’s die ons verdelen. Ik begin vaak met het delen van mijn zorgen maak over de verdeeldheid in Nederland en dat ik daarom graag in gesprek ga over migratie. Soms hebben mensen zoiets van: ik wil geen discussie. En dan zeg ik: “Ik ook niet, dat is precies wat ik niet meer wil. Ik wil graag met je in dialoog. Ik heb er een mening over, jij hebt er een mening over, en dat is helemaal cool.” Dat wordt relatief goed ontvangen.’

En dan?
‘We beginnen altijd met een stelling. Bijvoorbeeld: iedereen heeft recht op een woning, werk en zorg in Nederland. Daar is het gros van de mensen het mee eens. Vervolgens is de stelling: ook alle migranten, ongeacht waar ze vandaan komen. Dan mogen ze op een schaal van 1 tot 10 aangeven in hoeverre ze het daarmee eens zijn. Als deep canvasser neem je ook stelling en geef je aan in hoeverre je het ergens mee eens of oneens bent. En daarover ga je in gesprek. In plaats van dat je iemands stellingname veroordeelt, vraag je waarom die persoon er zo over denkt, en deel je vervolgens jouw bevindingen.’

In een deep canvassing gesprek bestaan geen goede of foute antwoorden, en worden er geen oordelen geveld als: ‘Dat is racistisch van je,’ of: ‘Dat kun je niet zeggen, dat is xenofobisch.’ Maar wel: ‘Wat vervelend dat je bang bent voor migranten, hoe komt dat?’ Vervolgens deel je je eigen verhaal. De bedoeling van het gesprek is dat het een wederzijdse uitwisseling van ervaringen is.

Wat is het geheime ingrediënt?
‘De basis is dat we het gesprek verschuiven van cijfers en argumenten naar persoonlijke ervaringen en emoties. Stel je hebt een gesprek over gelijke rechten en het huwelijk en ik vertel over hoeveel stellen van hetzelfde geslacht er per jaar trouwen, hoeveel kinderen ze hebben, dat soort statistieken… dat boeit niet, want daarmee kom je niet bij het ongemak. Het ongemak zit in een persoonlijke ervaring, een emotie of een narratief dat iemand bij zich draagt en daar moet je naartoe.

Wat er gebeurt in het politieke debat is dat je gaat zwaardvechten met cijfers en argumenten waarmee je geen steek verder komt. We hebben allemaal wel een bron die klopt, we kunnen allemaal shoppen uit de wetenschap, boeit niet, want je komt niet verder. 

In plaats daarvan stellen we vragen als: ken je iemand, of ben je zelf weleens gemigreerd, gevlucht, of verhuisd, en hoe was dat voor je? Heb je zelf weleens geen toegang gehad tot die basisvoorzieningen waar we het over hebben? Heb je weleens in armoede geleefd, of iemand om je heen? Hoe voelde dat? Je vraagt naar ervaringen van de ander. Daarin zit een bepaalde erkenning van een perspectief, van een geleefde ervaring van iemand. Vervolgens delen we ook ons eigen verhaal. We maken het persoonlijk en empathisch. In het uitwisselen van persoonlijke perspectieven wordt duidelijk: politiek is persoonlijk, de keuzes die in Den Haag worden gemaakt hebben effect op hoe mensen met elkaar samenleven. En wat ze ons ook willen doen geloven: een fijn en veilig dak boven ieders hoofd kan wél, alleen moet de koek wel eerlijk verdeeld worden.’

Ook deep canvasser worden en gesprekken voeren voor verandering? Via www.deepcanvassing.nl kun je je aanmelden voor een basistraining en je voorts aansluiten bij de campagne van Deep Canvassing Nederland.