De succesvolste bedrijven ter wereld zijn ‘familiebedrijven’, zo is de rijkste man van deze tijd de pater familias van een erg vermogend familiebedrijf: de 75-jarige Bernard Arnault is oprichter en bestuursvoorzitter van Louis Vuitton Moët Hennessy. Een conglomeraat met luxemerken zoals Louis Vuitton, Dior en Fendi. Volgens de Bloomberg Billionaires Index is hij de rijkste man van de wereld met een vermogen van US$ 182 miljard (2023). In Nederland vallen onder deze noemer onder andere Jumbo, Philips, Heineken en Fentener van Vlissingen. Het oudste familiebedrijf in Nederland is bakker-om-de-hoek Bakker Verkerk, die sinds 1621 in De Meern is uitgebreid van één naar twee winkels. 

Sinds een paar jaar wordt er door de lobby voor familiebedrijven gesproken van een afname, maar niets is minder waar: het worden er alleen maar meer, en ze worden alleen maar vermogender. Het worden ook wel financiële plofkippen genoemd, bedrijven die in korte tijd uit hun voegen groeien zoals Jumbo en VDL Groep. Sommige bedrijven lukt het niet hun vermogen over te dragen aan een volgende generatie, omdat het niet rendabel is, of omdat ze de productie simpelweg moeten stoppen omdat het product dat ze aan de mens brengen niet meer levensvatbaar is, zoals het geval was voor de familie Flören, die schrijfmachines maakte. Maar van een afname is geen sprake: ‘Het zijn schitterende bedrijven, die verantwoordelijk zijn voor een heel groot deel van onze economie’, zegt nazaat van schrijfmachinebedrijf, Prof. dr. Roberto Flören, die al 33 jaar onderzoek doet naar familiebedrijven. ‘Toen ik begon, was het helemaal niet aantrekkelijk voor mijn studenten om bij een familiebedrijf te werken - ze hadden een stoffig karakter, inmiddels domineren ze de markt.’

Het wordt financieel ook steeds aantrekkelijker een familiebedrijf te zijn of hebben. De Tijd kopte: ‘Familiebedrijven zijn de nieuwe spaarboekjes’, onder andere vanwege de aantrekkelijke dividenden. Sinds de BOR (bedrijfsopvolgingsregeling) is uitgebreid: het amendement van VVD en CDA over de belastingkorting dat vlak voor het verkiezingsreces werd aangenomen. De BOR is een fiscale faciliteit in de inkomsten-, schenk- en erfbelasting bij de overdracht van een onderneming aan een opvolger, tijdens leven of daarna. De schenk- of erfbelasting kan hierdoor grotendeels of volledig achterwege blijven en de heffing van de inkomstenbelasting kan worden doorgeschoven naar de toekomst. Dit geldt dus zowel voor Bakker Verkerk als voor de Jumbo. 

Tijdens verschillende crises (de financiële en covid) waren het de familiebedrijven die overeind bleven. Zij hielden hun personeel aan, teerden op eigen vermogen. Ze zijn minder afhankelijk van de veranderende wereld om hen heen. Maar dat heeft ook een keerzijde: ze bewegen dus ook minder met hun tijd mee. Een directeur blijft heel lang aan, gemiddeld wel 22 jaar. In andere bedrijven is dat zo’n 7 jaar. Dat gaat doorstroming en innovatie tegen, en werkt verstarring in de hand. Ook blijven bedrijven op deze manier letterlijk binnen een familie, tenzij ze worden overgekocht door nog grotere bedrijven. Zie daar maar eens tegenop te boksen, als kleine ondernemer. 

Dankzij hitserie Succession, kennen we het beeld van het narcistische opperhoofd van het familiebedrijf, in dit geval gebaseerd op Rupert Murdoch, die zijn macht moet overdragen aan een volgende generatie, maar niet los kan laten. Familiedrama is iets voor tijdens het kerstdiner, tenzij je met ze een bedrijf te runnen hebt. Een familiebedrijf is in kaart te brengen als VENN diagram: in het midden kruisen familie, eigendom en het bedrijf. Een sweetspot als het goed gaat, of een zwart gat waar alle liefde in verdwijnt.

Flören benadrukt: ‘Als de naam van een bedrijf ook jouw achternaam is, voel je je automatisch verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de organisatie. Maar het maakt je ook oppermachtig, onschendbaar.’ Kinderen worden in het geld van hun ouders geboren, soms met een Louis Vuitton-koffer in de hand. En als opa er bepaalde conservatieve waarden op nahoudt, zijn dat de waarden die worden doorgegeven, waaraan wordt vastgehouden. Samen met het vermogen worden ook de waarden overgenomen. 

Daarnaast heeft het huiselijke beeld van de bakker om de hoek, de bakker die wel steeds wordt aangehaald door verschillende familiebedrijf-lobbyisten maar steeds vaker de deuren moet sluiten, een heel andere connotatie dan het conglomeraat van de familie Arnault, of ’s werelds grootste familiebedrijf Tata Group. Om die veranderende wereld bij te benen, te voldoen aan alle wet- en regelgeving, en de beeldvorming te kunnen sturen, zijn deze grote bedrijven in de afgelopen jaren noodgedwongen steeds transparanter geworden. Of dat een sympathieker karakter in de hand werkt, valt lastig te zeggen. In het geval van Rupert Murdoch en Tata Steel is dat niet het geval. Van deze grijze mannen in pak is het lastig een hardwerkende keuterboer te maken.

Ook laten ze de afstand tussen de grote baas en de medewerkers zien. Zo is in Staal, de docuserie van de NPO over Tata Steel, te zien hoe de ceo op vrij coldhearted wijze de directeur duurzaamheid Annemarie Manger ontslaat – al dertien jaar lang zijn collega. In de documentaire over Rupert Murdoch zien we wat voor invloed zijn familiebedrijf heeft op de politiek, hoe hij er mede voor zorgde dat het Westen ten oorlog trok tegen Irak en een hand in de Brexit had. De bakker om de hoek weet precies hoe het met het hele dorp gesteld is, en trekt zich dat aan. Wanneer buurman Henk ziek is, merkt hij dat in zijn omzet, maar het is ook een wekelijkse klant en daarmee een bekende.

Een gekozen familie is een familie die je zelf vormgeeft, omdat ze je iets bieden dat je in je eigen bloedverwanten niet vond. Maar in het geval van grote bedrijven hebben we het dan over geldschieters, aandeelhouders, of private equity. De mensen die de bedrijven, de familie, in leven houden. En het vestigingsklimaat dat ervoor zorgt dat met name vermogende bedrijven in leven worden gehouden. De angst van onze politiek is steeds weer dat deze bedrijven het land zullen verlaten wanneer we het niet zo aantrekkelijk mogelijk voor hen maken, maar is dat wel zo? En maken we het verschil tussen kleine ondernemers en grote bedrijven, en daarmee arm en rijk, niet alleen maar groter?

Het personage Logan Roy, in Succession de steenrijke oprichter van Waystar Royco, zei in het derde seizoen van de serie: ‘Als je schone handen hebt, is dat alleen maar omdat jouw bordeel ook aan manicure doet.’ Nu kunnen we dat niet over alle families zeggen, dat zou een veel te dramatisch kerstdiner met enkel plofkippen op tafel opleveren, maar we kunnen op zijn minst een bezem door het familie-bordeel halen en de nagels opvegen.