Een grote paradox. Niets zo ogenschijnlijk vrij van kapitalisme als het huishouden. Niets zo belangrijk voor de instandhouding van het kapitalisme als het huishouden. Zonder de zorg die binnenshuis plaatsvindt, zou het kapitalistisch systeem gewoonweg omvallen. Maar omdat we het huishouden blijven zien als plek om juist bij te komen van ‘die harde buitenwereld’, blijven we in een ongelukkige houdgreep met precies datgene wat ons zo afhankelijk maakt. 

Wanneer zorg wél wordt betaald, wordt deze stelselmatig ondergewaardeerd. Voor magere lonen huren we schoonmakers in, besteden we de zorg voor de kinderen uit, om zelf naar werk te kunnen in de hoop daar eerlijk(er) betaald te worden. Kortom: zij die profiteren van het kapitalistisch systeem, zijn degenen die op het werk van de schouders onder hen rusten. Hier komt het fenomeen van negatieve solidariteit om de hoek kijken. Thuisblijfmoeders die neerkijken op vrouwen die fulltime werken, omdat ze een slechte moeder zouden zijn. Werkende vrouwen die thuisblijfmoeders een gebrek aan ambitie verwijten. Eigenlijk zijn beiden slachtoffer van dezelfde seksistische structuur. Ingebed in het kapitalistisch systeem.  

Naast dat zorgende beroepen, geassocieerd met ‘vrouwelijkheid’ vrijwel altijd worden onderbetaald, zoals verpleging, onderwijs en kinderopvang, wordt ook het werk dat vrouwen thuis doen, nauwelijks op waarde geschat. Tegen moeders die twijfelen over het geven van borstvoeding wordt nog steeds vrolijk geadviseerd dat ‘borstvoeding gratis is.’ Berekend is dat een jaar borstvoeding geven 1800 uur kost. Dat staat gelijk aan een fulltimebaan met 35 vakantiedagen.  

Het huishouden is in die mate de plek geworden waar ‘zorg’ plaatsvindt, dat het lastig is buiten deze structuur op eenzelfde manier voor elkaar te zorgen, of diezelfde zorg te krijgen. Mensen zonder kerngezin vallen dus buiten de boot. Denk bijvoorbeeld aan hoe de angst om alleen te sterven genoeg reden kan zijn om een gezin te willen starten. De andere kant van de medaille: de mythe dat de emotionele behoeftes van een kind enkel door de primaire ouder kunnen worden vervuld. Dit maakt alleenstaande ouders extra kwetsbaar, omdat veel zorg van buiten vragen ongewoon is of al snel schuldgevoelens aanwakkert. 

Je zou het kerngezin ronduit discriminerend kunnen noemen, omdat het optimaal werkt als aan de kaders wordt voldaan. Ieder die daarbuiten valt, zal noodgedwongen andere vormen moeten vinden om aan de noodzakelijke zorg te komen. Dat kost extra energie, tijd en geld, waardoor het een stuk lastiger wordt om je staande te houden binnen de ratrace van de maatschappij. We noemen: alleenstaande mensen met kind, alleenstaande mensen zonder kind, queers, mensen met verbroken familiebanden en andere gemarginaliseerde groepen in de samenleving. 

Het stereotype van de afhankelijke vrouw mag bij dezen de prullenbak in. Onlangs verscheen een groot onderzoek naar sekseverschillen wat betreft afhankelijkheid van vaste relaties. Wat blijkt? Als het gaat om heterorelaties is een vaste relatie een stuk belangrijker voor een man dan voor een vrouw. Waarom? Je raadt het misschien al. Vrouwen zorgen vaker voor praktische zaken in het huis. En: mannen in een vaste relatie zijn beter in staat om zich kwetsbaar op te stellen en emoties te delen. 

Nog een publicatie: ‘Wie samenwoont met een vrouw heeft een langere werkweek dan wie samenwoont met een man’. Bij (hetero)stellen die samenwonen, besteden mannen gemiddeld meer uren aan betaald werk dan vrouwen, en vrouwen besteden meer uren aan het huishouden en de kinderen. Zelfs wanneer gelijkwaardigheid hoog op het lijstje van het stel blijkt te staan, gebeurt de beoogde verdeling niet. Hoe dat komt? Een socioloog noemt het een ‘massa-toneelstuk’. We zijn zo gewend aan onze genderrollen, dat het makkelijker is om te conformeren aan hetgeen je meekrijgt van de maatschappij, dan ertegenin te gaan.  

Kapitalisme is niet alleen seksisme, het is nog zo veel meer. Het is ook racisme, als je ziet dat het witte vrouwen een stuk gemakkelijker afgaat om die beoogde carrière te bereiken, omdat ze zich in de geprivilegieerde positie bevinden om zorg uit te besteden. Kapitalisme is gender-conform. Het teert op onbetaalde of ondergewaardeerde ‘zorgende’ vrouwelijkheid. Kapitalisme is heteronormatief. Het verlekkert de structuren waarop het ooit is gehuisvest, terwijl het zichzelf uit het huishouden heeft weggetoverd.  

Het bitterzoete is, zoals Alva Gotby schrijft, dat gemarginaliseerde groepen ons altijd al de goede weg op hebben gewezen, omdat zij nooit in de bestaande structuren hebben gepast. Ze tonen inherent verzet - door wie ze zijn en de keuzes die ze maken. Denk aan de queer-gemeenschap, die ons wijst op andere vormen van liefhebben. Denk aan de gemeenschappen die kwetsbare groepen met elkaar vormen. De safe spaces die ze met elkaar creëren, om elkaar de zorg en liefde te geven die de wereld hen ontbeert.  

Om de mythe van het kerngezin écht te ontmantelen, moeten we gespitst zijn op alle structuren die het kerngezin in stand houden. Het idee is niet om liefde af te schaffen, of het kerngezin simpelweg van tafel te vegen. Maar door scherp te kijken naar hoe het gezin is gevormd zoals het is, kunnen we denkrichtingen ontwikkelen die fundamenteel anders zijn.  

Maak van zorg weer iets collectiefs - om te delen en verdelen – en zie wat de ander écht nodig heeft. Zo wordt het huishouden ontlast van de klappen die het moet opvangen, als afvoerputje van een wereld waarin winst belangrijker is dan zorg.