Hoe gay is Japanse Boys' Love?

Je staat in een grote, prestigieuze boekhandel. De zaak is enkele verdiepingen hoog, als een Bijenkorf voor boeken. Wanneer je door deze winkel loopt, valt je in eerste instantie op dat één van de verdiepingen volledig aan stripboeken is gewijd. Maar daar blijft het niet bij: een groot deel van deze stripboeken blijkt homo-erotische plaatjes te bevatten.

Ben je misschien bij een speciale boekensectie voor homoseksuelen beland? Je kijkt om je heen. Wat je ziet zijn voornamelijk jonge meiden, terwijl de homo-erotische plaatjes toch echt over mannen gaan. Wat doen al die meiden dan hier? Is dit net zoiets als mannen die graag naar vrijende lesbiënnes kijken, of zit er meer achter?

Wat ik beschrijf, is grofweg de situatie in Japan van vandaag. Stripverhalen over homoseksuele romances zijn ontzettend populair hier. En voor deze zogenaamde 'Boys' Love-manga' hoef je niet naar een speciale 'homo-winkel'. In de meeste boekhandels zijn de strips wel te krijgen, en de Boys' Love-sectie wordt daar ook niet in één of ander donker hoekje weggestopt.

Kun je dit allemaal maar moeilijk geloven? Kijk dan eens naar de volgende video, die Yun en ik in een grote, prestigieuze boekenzaak in Osaka opnamen.

Wanneer Yun en ik tussen de boekenkasten doorlopen, valt mij op dat Boys' Love, of 'BL', zich niet beperkt tot manga (stripboeken) en anime (tekenfilms). Zo zijn er tijdschriften, luisterboeken en zelfs Boys' Love-romans. Dit is niet zomaar een genre, dit is een complete stroming binnen de Japanse popcultuur.

Bovendien, zo vertelt Yun mij, bestaat er nog een hele Boys' Love-wereld buiten de boekhandel. Zo zijn er enthousiaste liefhebbers die zogenaamde 'fanfictie' maken en online met elkaar delen. Hierbij kun je denken aan tekeningen van mannelijke personages uit bekende boeken of films (bijv. Harry Potter en Voldemort), die als een homoseksueel koppel worden afgebeeld.

De Boys' Love-fanfictie wordt in Japan ook wel 'Yaoi' genoemd, een Japanse afkorting die staat voor 'yama nashi, ochi nashi, imi nashi'. Dit betekent zoiets als 'geen climax, geen clou, geen betekenis'. Bij Yaoi is de verhaallijn dus minder belangrijk dan in Boys' Love-manga, en staat meestal een intieme scène centraal.

Omdat mijn Japans niet goed genoeg is om de Boys' Love uit de boekhandel te lezen, ga ik op zoek naar Engelse vertalingen online. Zo kom ik uit bij een verhaal met de toepasselijke naam 'Boys Love'. Ik lees over een jonge journalist die een bekend model interviewt. Op een gegeven moment zitten zij samen in een restaurant, en moet de jonge journalist naar de wc. Op de wc begint het model hem aan te randen. Hoewel de journalist duidelijk 'stop' zegt, bloeit er langzaam een romance op tussen de twee. Wat moet ik hiervan denken?

Nadat ik een aantal pagina's uit het homo-erotische verhaal gelezen heb, voel ik de neiging om dit af te doen als 'typisch Japanse gekkigheid'. En waarschijnlijk zou ik daarmee niet alleen staan. In het Westen wordt zo'n indruk mogelijk nog versterkt doordat verschillende westerse manga-uitgeverijen de Japanse term 'Yaoi' gebruiken als een overkoepelende term voor alle Boys' Love, wat in Japan dus niet het geval is. 'Yaoi' klinkt immers meer als een 'typisch Japans genre', en misschien denken de uitgeverijen dat zo'n naam beter verkoopt.

Of de naamkeuze inderdaad zo'n effect heeft weet ik niet, maar 'Yaoi' lijkt het in ieder geval goed te doen in de Verenigde Staten. Zo vindt er ieder jaar een drie-daagse 'Yaoi-conventie' in Californië plaats. En veel Yaoi-fanfictie die ik online tegenkom, op websites als DeviantART, wordt door westerse fans gemaakt. Zelfs de Amerikaanse animatieserie South Park besteedde vorig jaar een volledige aflevering aan Yaoi.

Misschien is het Japanse en westerse publiek dus toch niet zo verschillend. Wanneer ik online nog wat verder zoek, vind ik bovendien dat er ook een soort homo-erotische fanfictie in het Westen bestaat. Deze wordt 'Slash' genoemd, en is waarschijnlijk ongeveer even oud als het fenomeen Yaoi.

Het meest gefascineerd raak ik echter door een onderzoek van japanologe Rebecca Suter. Zij heeft enkele vroege voorbeelden van Japanse Boys' Love-manga geanalyseerd, en wat valt op? Veel van deze verhalen vinden plaats in een exotisch, geromantiseerd Europa, ver weg van Japanse conventies. De westerse neiging om Boys' Love af te doen als 'typisch Japans' is dus niet uniek. In Japan was het juist andersom.

De vraag wat heteroseksuele vrouwen zo aanspreekt aan Boys' Love kan wel eens tot irritatie leiden. Wanneer een man het leuk vindt om naar twee vrijende lesbiënnes te kijken, worden er immers veel minder vragen gesteld. Waarom zou het dan nodig zijn om een of andere 'diepere verklaring' voor Boys' Love te vinden? Is het niet allemaal gewoon hetzelfde?

Dit zijn heel terechte vragen, en natuurlijk is 'lesbische' manga ook een interessant onderwerp. Maar wat Boys' Love zo bijzonder maakt, is het enorme succes van het genre in Japan, en de fujoshi-levensstijl die eraan verbonden is. En hoewel de natuurlijke behoeftes van mannen en vrouwen misschien niet zo verschillend zijn, groeien zij op in een omgeving waarin verschillende verwachtingen van mannen en vrouwen bestaan.

Zegt dit misschien iets over de 'vrouwelijke' voorliefde voor Boys' Love? Volgens Matsuba-san wel. "Ik voel me erg ongemakkelijk bij de manier waarop vrouwen vaak als lustobjecten worden gezien, en hoe er steeds verwacht wordt dat zij het anderen naar de zin maken. In de wereld van de Boys' Love zie je dat niet zo."

Hoewel Matsuba-san een kalme indruk maakt, verbaas ik mij een beetje over de wanhoop die in haar woorden schuil lijkt te gaan. Het is alsof ze het idee heeft opgegeven dat vrouwen ook op andere manieren kunnen worden afgebeeld wanneer het over liefde en seks gaat. Daarom duikt ze liever in een romantisch-erotisch verhaal waarin vrouwen nauwelijks een rol spelen. Maar zou ik hier echt zo verbaasd over moeten zijn? Of ben ik naïef om te denken dat je vrouwen wel even anders kunt afbeelden?

De afwezigheid van vrouwen in Boys' Love-verhalen zorgt er niet alleen voor dat Matsuba-san zich meer op haar gemak voelt. Ze vertelt dat zij zich hierdoor ook gemakkelijker met een andere persoon dan 'de vrouw' binnen een relatie kan identificeren, of dat ze gemakkelijker als buitenstaander naar zo'n relatie kan kijken. Via Boys' Love lukt het haar dus om vrijer te fantaseren, zonder dat ze zich automatisch binnen de rol van 'de vrouw' gedrukt voelt.

Maar wat is dat precies, 'de vrouw'? Ik moet weer denken aan het Boys' Love-verhaal dat ik op het internet las. In dit verhaal lijkt er een duidelijke rolverdeling te zijn tussen een dominante jongeman (het model) en een passieve jongeman (de journalist die door het model wordt aangerand). Dit is een bekend patroon binnen het Boys' Love-genre, waarin de dominante man ook wel 'seme' genoemd wordt, en de passieve man 'uke'.

Stel je nu eens voor dat zo'n verhaal niet over twee jongemannen gaat, maar dat de 'passieve man' een vrouw is. Dat zou waarschijnlijk controversiëler zijn, en je kunt je voorstellen dat sommige vrouwelijke lezers zich daar ongemakkelijk bij voelen. Door de vrouw door een man te vervangen neem je het zware gewicht van zo'n controverse weg, en kan iemand als Matsuba-san zich gemakkelijker met zowel het dominante als het passieve personage identificeren, of zich gewoon een buitenstaander voelen.

Is de passieve man uit de Boys' Love-manga dus eigenlijk een stereotiepe vrouw, 'verstopt' in het lichaam van een manga-man? Ik had niet gedacht dat ik mij ooit zoiets zou afvragen. Waarschijnlijk ligt het ook nog veel ingewikkelder dan dat. Gelukkig kun je tegenwoordig je eigen oordeel vormen, want veel BL-manga is online te lezen. En je zou de volgende video kunnen bekijken, waarin je Matsuba-san's favoriete scène uit een recent BL-boek ziet en hoort. Niet erotisch, wel romantisch.

De homoseksuele romances in Boys' Love-manga maken het waarschijnlijk gemakkelijker voor lezers als Matsuba-san om zich met verschillende rollen binnen een romantisch-erotische relatie te identificeren. In die zin helpt het deze lezers om 'ruimer te denken' en zich mogelijk te verzetten tegen wat traditioneel van vrouwen verwacht wordt.

Tegelijkertijd lijkt de rolverdeling binnen de homoseksuele Boys' Love-relaties vrij traditioneel te zijn, met een dominante en een passieve partner. Dit is waarschijnlijk een goede manier om een spannende verhaallijn te creëren, maar heel 'ruimdenkend' klinkt het niet. Zijn er ook andere typen rollen binnen een romantisch-erotische relatie denkbaar?

Of we Matsuba-san's manga-smaak 'ruimdenkend' moeten vinden, daarop hebben Yun en ik dus nog geen definitief antwoord gevonden. Wél zijn we onder de indruk van haar toewijding als fujoshi. Wanneer we haar vragen of ze haar Boys' Love-hobby zou verbergen als ze een vriendje heeft (ze is op dit moment single), is haar antwoord duidelijk: "Nee, Boys' Love is simpelweg te belangrijk voor mij."

Ook zijn Yun en ik onder de indruk van hoe breed Matsuba-san's culturele smaak blijkt te zijn. Toen we haar thuis bezochten, viel ons meteen op dat Matsuba-san naast Boys' Love nog een andere passie heeft: Nederlandse schilderkunst. Inderdaad: tussen de homo-erotische plaatjes vonden wij tevens illustraties van Vermeer en Van Gogh.