Waren ooit seks en erotiek het domein van de commerciële zenders, tegenwoordig lijkt de publieke omroep met Spuiten en slikken het stoutste jongetje van de klas. Verkoopt seks op tv niet meer?

Remko van Westerloo: 'De rol die seks vroeger op tv vervulde is door internet en digitale kanalen overgenomen'

De Wallen op stap. De heetste plekjes van Nederland. Sexcetera, Sex Court, Seks voor de Buch… De tweede helft van de jaren negentig kon je de tv niet aanzetten of de commerciële zenders brachten seks en bloot op de buis. Maar sinds de jaren nul is SBS6 een familiezender, zendt Veronica keurige Amerikaanse series uit en filmt Menno Buch liever criminelen in de bajes dan seksende mensen die creatief zijn met courgette. Waarom is seks verdwenen van de commerciële tv? Verkoopt seks niet meer? Is de concurrentie van porno op internet te groot? Of is het publiek preuts geworden?

Fons van Westerloo was oprichter van SBS. Er is maar één reden dat hij als zenderbaas op seks inzette, en dat was een commerciële. Om een nieuwe zender in de markt te zetten moet je iets doen wat niemand anders doet en dat was in dit geval softporno op de buis brengen. Dat was afgekeken van het Duitse RTL. Dat had quizzen waarbij dames uit de kleren gingen en zond in de avonduren aangekochte softporno uit. ‘Ik ben geen moralist,’ zegt Van Westerloo. ‘Iedereen riep er schande van, maar de kijker wist ons wel te vinden en er werd over ons geschreven. In het begin was het allemaal heel beschaafd, vooral bejaard Nederland vond het fantastisch. Maar al snel werden de programma’s ranziger.’

Uitgewerkt
Logisch, stelt Joke Hermes, lector Media, Cultuur en Burgerschap aan de Hogeschool Inholland. Eén iemand begint, de rest volgt – zo gaat het altijd. ‘Als Baantjer een succes is, heeft iedereen binnen vijf jaar een politieserie.’ Of het nu aan de overvloed lag of aan de gewenning, de kijkcijfers lieten eind jaren negentig zien dat seks uitgewerkt was. Twee opties in zo’n geval: of je gaat een stap verder en komt met hardcore porno op de buis, of je stopt er rigoureus mee. Optie een was voor Van Westerloo niet im frage, dus gooide hij het roer om. Hij bedacht Hart van Nederland, maakte van het blokje Shownieuws een langer programma en SBS werd een brede familiezender die tegenwoordig wordt gerund door zijn zoon Remko.
De dag dat hij er in 2003 vertrok was tevens de laatste dag van Ronnie van Briemen, destijds verantwoordelijk voor de inzet van tv-commercials op de zender. Tegenwoordig werkt Van Briemen voor Carat, dat tv-zendtijd inkoopt voor adverteerders. Hij is het oneens met Van Westerloo, die stelt dat het publiek genoeg had van de seks en dat het de adverteerder niets kon schelen in welk programma die zijn reclame op tv zag, zolang de doelgroep maar werd bereikt. Volgens Van Briemen is de behoefte van het publiek onveranderd, maar wil de adverteerder, die tegenwoordig volop keus heeft en eisen stelt, zijn commercials in een ander umfeld hebben dan rondom erotische programmering. ‘De adverteerder is preutser geworden,’ zegt hij. Hij merkte het al bij SBS: A-merken, maar ook andere adverteerders (behalve de Waterbeddenconcurrent) verzochten om andere zendtijd dan rondom erotische tv.

Edith Smit: 'In reality-programma's gaat het inhoudelijk over niets anders dan seks'

Opgerekt
De kip of het ei, steeds minder publiek stemde af op bloot en seks op tv, en de adverteerder had er ook geen trek meer in. Seks is duidelijk uit de mode, toch? Nee, tv-wetenschappers zien daar niets van terug. Er is juist meer seksuele content. Weliswaar niet meer in de vorm van specifiek erotische programma’s, maar verdisconteerd in reality-tv zoals Passie in de polder en dramaseries als Girls, waarbij de grenzen steeds verder worden opgerekt, zeggen verschillende tv-wetenschappers. Deze content is juist platter geworden. ‘Er is minder bloot op tv en in reclames, en de tijd van opgepompte tieten is voorbij, maar in reality-programma’s als Oh oh Cherso en Huisje Boompje Barbie gaat het inhoudelijk over niets anders dan seks,’ aldus Edith Smit, hoogleraar Media & Advertising aan de Universiteit van Amsterdam. Deze seks gaat niet meer over emotie, intimiteit en plezier, maar is klinisch en mechanisch, vindt Joke Hermes. ‘De erotiek van de jaren negentig was gezellig en aandoenlijk,’ zegt ze. ‘Seks voor de Buch was een uitzonderlijk goed programma. Het ging over gewone mensen en hun spannende fantasieën. De seks die je nu op tv ziet toont een diepe ontgoocheling. In Girls, door jonge meiden hoog gewaardeerd, zie je oppervlakkige en harteloze seks. Niemand beleeft er meer plezier aan, seks is iets geworden zoals snel eten tussendoor: het lijf vraagt erom, dus huppakee, het moet maar even.’ 

Emiel Martens: 'Pornokanalen zijn vaak de enige waarmee winst wordt behaald'

Overgenomen
De glans is er af. Het noodlijdende SBS6 ziet dan ook geen reden om terug te grijpen op zijn ondeugende roots, nu de kijker de familiezender steeds meer links laat liggen. ‘Een zichzelf respecterende omroep zendt geen seksfilms meer uit,’ zegt Remko van Westerloo. ‘De rol die seks vroeger op tv vervulde is bovendien door het internet en digitale kanalen zoals Meiden van Holland overgenomen. Daar kan men veel verder gaan dan op een brede televisiezender.’ Emiel Martens, docent Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, bevestigt dit. Met de ‘knullige softporno’ die de commerciëlen in de nineties uitzonden, hoef je tegenwoordig niet meer aan te komen. Op internet is seks veel explicieter, gediversifieerder en persistenter. Je kunt het naar gelang je voorkeuren op ieder gewenst moment in opperste privacy consumeren. 
Preutser is de mens er dus niet op geworden. Ook niet ruiger en ranziger, stelt Martens. Hij heeft recent de nodige research gedaan voor een nog te ontwikkelen keuzevak over pornografie bij Mediastudies. Hij is van mening dat je het bestuderen van de ‘waarschijnlijk grootste media-industrie ter wereld’ eigenlijk niet over kan slaan. Uit alle door Martens bekeken onderzoeken blijkt dat jongeren niet per se meer klinische seks hebben dan vroeger, ook de leeftijd waarop ze het voor het eerst doen blijft nagenoeg gelijk. Martens: ‘Wel praten ze makkelijker over seks. Dat zie je terug in programma’s als Spuiten en slikken. Vijftien jaar geleden sprak je er in het publieke domein omzichtiger over dan nu.’ 
De interesse is er niet meer of minder om, die is van alle tijden. Wat nu als de oude Van Westerloo wel met hardcore porno op de zender was begonnen, of wat als zijn zoon er mee zou beginnen? ‘Het zou ontzettend scoren,’ verzekert Martens. Kabelmaatschappijen zijn niet voor niets blij met betaalde pornokanalen. Het zijn vaak de enige kanalen waarmee winst wordt behaald.’ 

Kijkers trekken
Over de winst van de digitale sekskanalen willen kabelaars niets zeggen. Wel blijkt dat de pikante zenders succesvol zijn als het gaat om kijkers trekken. Erotiekzenders kennen hoge zendernummers (in de 600/700) en worden niet meegenomen in de (marketing)communicatie, meldt KPN. Toch worden zij – ondanks die hoge zendernummers en weinig aandacht – goed gevonden en bekeken. UPC houdt geen kijkcijfers bij maar wil wel kwijt dat adult content erg populair is onder de digitale tv-klanten. Dat stellen ze vast op basis van klantonderzoek naar welke zenders zij ‘goede’ vinden en welke UPC dus het best kan aanbieden.