Lang zullen we leven

Iiiiiiiiiiiiiiep! Met piepende remmen komt een witte Fiat 500 tot stilstand voor de begraafplaats aan de Via Grazia Deledda. De voordeur zwaait open. Michel Poulain worstelt zich uit het wagentje. De 69-jarige Belgische demograaf met spierwit, ontembaar haar zet z’n handen in zijn zij en recht zijn stramme rug. In de verte rinkelen de bellen van een kudde geiten. Een geluid dat altijd aanwezig is, hier in Villagrande Strisaili. Een bergdorp op 1700 meter hoogte, ingenesteld tussen steile rotswanden op het Italiaanse eiland Sardinië. De Belg loopt de begraafplaats op. Speurt de paden af. Zijn vingers glijden over grafstenen. ‘Fortunato Floreddu, 101 jaar. Pasquale Orrù, 102 jaar. Maria Sebastiana Comida, 107 jaar,’ prevelt hij. Bij een recent geplaatste steen houdt hij halt en neemt een foto. Niet omdat hij een morbide hobby heeft. ‘Waar ik ook ter wereld kom, ik bezoek altijd eerst de lokale begraafplaats om een indruk te krijgen van het aantal honderdplussers,’ verklaart Poulain in zangerig Engels met Frans accent. Voor velen is deze plek het eindstation. Voor de Belg de start van een lange zoektocht.

Kunnen we de dood tarten en ons leven verlengen met tien, twintig ziektevrije jaren? Dat is de vraag die de piepjonge Poulain ’s nachts wakker houdt. Ja, er zijn bemoedigende verhalen. Uit het laboratorium, waar proefdieren heel oud worden op een dieet met extreem weinig calorieën of door toediening van het middel rapamycine, dat lichaamscellen in een soort onderhoudsstand zet. En sommige genetici willen nog verder gaan: niet een leven verlengen, maar zelfs de klok terugdraaien, door gebruik te maken van de nieuwste technieken om DNA te herschrijven. Maar Poulain, die geldt als een pionier op het gebied van longevity (levensverwachting), verkent de grens van de mens liever via demografische cijfers. Zijn petrischaal is het land van de honderdjarigen in de bergen van Sardinië. 

Wetenschappers zijn moderne ontdekkingsreizigers. Ze hebben een  onweerstaanbare drang om white spots van de kennis in kaart te brengen. Het is deze oerdrift die centraal staat in De verkenner, aflevering vier van The Mind of the Universe. Ook voor Poulain lonkt het ‘onverkende’ al zolang hij zich kan herinneren. Als zesjarige jongen kreeg hij een wereldkaart van zijn vader. Uren kon hij fantaseren over de reizen die hij later zou maken. Sindsdien doorkruiste deze Indiana Jones van de demografie 87 landen en ontdekte hij naast Sardinië drie andere hotspots met honderdplussers: het Japanse eiland Okinawa, het Costa Ricaanse schiereiland Nicoya en het Griekse eiland Ikaria. Een avontuur dat begon in oktober 1999 op een longevity-congres in de Franse kustplaats Montpellier. Daar presenteerde een Italiaanse arts volstrekt ongeloofwaardige statistieken van een stokoude Sardijnse bevolking. Toen iemand dat verhaal moest gaan natrekken, was Poulain er als de kippen bij. ‘Ik ruik een kans van ver,’ zegt hij.

Het is januari 2000 als Poulain landt op vliegveld Cagliari. Er ligt veel sneeuw op de weg. In een huurauto banen Gianni Pes, de Italiaanse arts van het congres, en de Belg zich via haarspeldbochten een weg naar bergdorp Arzana. Daar vieren die dag vier honderdplussers hun verjaardag. Maar voordat ze het feest bereiken, springt Poulain bij het gemeentehuis uit de auto. ‘Ik kom later,’ roept hij Pes na. Eerst móet hij het geboorte- en sterfteregister van Arzana inzien. Met kloppend hart en klamme handen bladert hij door grote boeken met vergeelde pagina’s en gekrulde, handgeschreven letters. En verdomd, Pes heeft gelijk. Arzana heeft bovengemiddeld veel eeuwelingen. Hij kan wel een vreugdedans doen en haast zich alsnog naar het feest.

In de maanden die volgen bezoekt het duo veertig bergdorpen. Ze struinen begraafplaatsen af, duiken in gemeentearchieven, interviewen eeuwelingen en hun familie. Ze verifiëren of dorpelingen op een geloofwaardige leeftijd trouwen, kinderen krijgen, maken familiestambomen. Dan blijkt: geen gesjoemel, geen vergissingen. ‘Ik was verbluft,’ zegt Poulain. ‘Ik nam een blauwe stift en trok op een landkaart een cirkel rond de zone met langlevenden. Zo werd het concept Blue zone geboren.’