WikiLeaks-oprichter Julian Assange in de rechtszaal: 'Persvrijheid in gevaar'

WikiLeaks-oprichter Julian Assange voor gerechtshof: 'persvrijheid in gevaar'

WikiLeaks-oprichter Julian Assange deed afgelopen dagen een laatste poging om uitlevering aan de Verenigde Staten te voorkomen. Dit staat er op het spel.

Tekst Ilija Bozovic Beeld ANP, Fien Leeflang

Dinsdag en woensdag verschenen de advocaten van Julian Assange in de Royal Court of Justice in Londen, waar rechters zich bogen over een beslissing van het hooggerechtshof. Daarin werd eerder geoordeeld dat Assange geen beroep mag doen op het aantekenen van zijn uitlevering aan de Verenigde Staten.

Als zijn beroep deze week alsnog wordt verworpen, zal hij hoogstwaarschijnlijk worden uitgeleverd aan de Verenigde Staten. Daar hangt hem een gevangenisstraf van 175 jaar boven het hoofd wegens ‘spionage’. Als zijn beroep wel wordt toegelaten, zal de rechtszaak worden hervat in het Verenigd Koninkrijk, waar hij sinds april 2019 vastzit in de zwaarbewaakte Belmarsh-gevangenis. De rechters deden niet gelijk een uitspraak, dit wordt in de aankomende weken verwacht.

samenzwering

De zaak waarvoor Assange terecht staat, gaat over de Amerikaanse overheidsdocumenten die WikiLeaks in 2010 publiceerde, waarin het diplomatieke en militaire beleid in de oorlogen in Irak en Afghanistan worden blootgelegd. Het wordt beschouwd als het grootste lek van geheime overheidsdocumenten in de Amerikaanse geschiedenis. Vier jaar geleden klaagde het Amerikaanse Ministerie van Justitie Assange hiervoor aan. Dit deden ze op basis van 18 aanklachten, waarvan 17 vallen onder de Spionagewet van 1917. Een wet die in het leven werd geroepen om spionnen in de Eerste Wereldoorlog te vervolgen, maar recentelijk vooral tegen klokkenluiders wordt gebruikt.

Assange kreeg de overheidsdocumenten toegespeeld via Chelsea Manning, een voormalig inlichtingenanalist van het Amerikaanse leger. Manning werd hier in 2013 voor veroordeeld. Hij kreeg 35 jaar gevangenisstraf – die later door president Obama is omgezet tot ongeveer zeven jaar. Assange wordt er in deze rechtszaak van verdacht te hebben samengezworen met Chelsea Manning bij het onrechtmatig verkrijgen van de documenten. Volgens de Verenigde Staten zou hij Manning hebben geholpen bij het verkrijgen van de geheime informatie ‘met reden om aan te nemen dat de informatie zou worden gebruikt ten nadele van de Verenigde Staten of in het voordeel van een vreemde natie.’

Collateral Murder

De vertrouwelijke documenten die WikiLeaks publiceerde, brachten de Verenigde Staten in grote verlegenheid. Het materiaal dat wereldwijd de grootste schok teweegbracht was een video die WikiLeaks ‘Collateral Murder’ had genoemd. In deze 39-minuten durende video was te zien hoe Amerikaanse militairen in 2007 vanuit een gevechtshelikopter minstens 12 onschuldige burgers doodschoten, waaronder twee journalisten van Reuters, en vervolgens lachten om de slachtoffers.

De Nederlander Rop Gonggrijp, oprichter van XS4ALL, was betrokken bij het publiceren van de video. In 2010 maakte VPRO Tegenlicht een documentaire over hoe Assange, Gonggrijp en andere WikiLeakers vanuit een huisje in IJsland de vertrouwelijke video openbaar maakten en een ongekende wereldwijde rel veroorzaakten.

Tekst gaat verder onder video.

controverse

Hoewel Julian Assange direct na deze publicaties op handen werd gedragen, wekt zijn naam de laatste jaren vooral controverse op bij veel mensen. Zo bleek het voor veel nieuwsorganisaties en medewerkers van WikiLeaks moeilijk om met hem samen te werken en ging hij niet altijd zorgvuldig om met bronnen. In hetzelfde jaar van de gelekte overheidsdocumenten werd Assange door de Zweedse autoriteiten beschuldigd van zedenmisdrijven. Uit angst voor uitlevering aan de VS vluchtte Assange in 2012 naar de Ecuadoriaanse ambassade in Londen, die hem diplomatiek asiel gaf. Uiteindelijk verbleef hij hier zeven jaar. In 2016 werd de zedenzaak ingetrokken.

Tijdens zijn ballingschap in de Ecuadoriaanse ambassade bleef hij actief voor WikiLeaks. In 2016 publiceerde WikiLeaks tienduizenden e-mails van de Democratische presidentskandidaat Hillary Clinton. In haar tijd als minister van Buitenlandse Zaken gebruikte zij een privéserver om mails met gevoelige overheidsinformatie te versturen. Volgens Amerikaanse inlichtingen kreeg WikiLeaks de mails van de Russische overheid en Clinton noemde hem een ‘tool for Russian intelligence’. Hoewel Assange ontkende dat de Russische overheid de bron was van de gelekte mails, zagen sommigen het als een manier om Donald Trump aan het presidentschap te helpen.

persvrijheid in gevaar

Ondanks de controverse rond Assange, staan de meeste journalisten en organisaties achter hem. Zoals Amnesty International, Human Rights Watch en de International Federation of Journalists (IFJ) en haar partners, waaronder de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ). Trevor Timm, mede-oprichter van de Freedom of the Press Foundation, zei hierover in 2023: ‘Ik ben hier niet om je gedachten te veranderen over Assange als persoon, maar als je om persvrijheid geeft, is het belangrijk dat je van gedachten verandert over Assange in deze rechtszaak.’

The Guardian was één van de nieuwsplatformen waar Assange mee samenwerkte en ondanks persoonlijke geschillen staan ook zij nog steeds achter hem in deze zaak. Ze zien deze rechtszaak niet alleen als een aanval op hem, maar als een aanval op de hele journalistiek. ‘De journalistiek van deze krant, en die van mogelijk elke krant gevestigd in de VS of een geallieerd land, zou in gevaar komen,’ schreven zij afgelopen zondag.‘Het werpt de meest fundamentele vragen op over de vrijheid van meningsuiting. Alleen al op deze gronden zou de uitlevering van Assange zonder aarzelen moeten worden bestreden.’

Ook andere media-organisaties hebben zich in het verleden uitgesproken over de rechtszaak rond Julian Assange. Zo schreven Der Spiegel, The New York Times, Le Monde, El País en The Guardian in 2022 een gezamenlijke brief waarin zij de rechtszaak veroordeelden. ‘Het verkrijgen en openbaar maken van gevoelige informatie wanneer dat in het algemeen belang nodig is, is een kernonderdeel van journalisten,’ schreven zij. ‘Als dat werk gecriminaliseerd wordt, worden onze democratieën aanzienlijk zwakker.’

meer weten?

In de prijswinnende documentaire Permission To Engage bezoekt regisseur Shuchen Tan de betrokkenen van de Collateral Murder-video van WikiLeaks. In Irak vertellen families en collega's van de slachtoffers over de impact van de schietpartij op hun levens. In de Verenigde Staten zien we hoe ex-militair Ethan McCoy, die als één van de eerste ter plaatse was ten tijde van de schietpartij, een pacifist is geworden nadat hij gewonde kinderen uit een busje moest halen.