tegenlicht > thema's > rebranding migration

 

je bent zelf migrant – en andere inzichten die tornen aan je beeld over migratie

Migratie verdient een nieuw narratief. Tot uw dienst.

Tara Vierbergen, 4 mei 2023

Migratie. In de politieke arena voeren doemscenario’s de boventoon. Meester van de hyperbool brult er over vloedgolven en tsunami’s. Media tikken er dankbaar pakkende koppen van. Lezers, kijkers en luisteraars schrikken zich hoedjes. En als de migrant of vluchteling dan eens niet vergeleken wordt met akelige natuurverschijnselen, dan in ieder geval met een schobbejak die van alles komt afpakken en inpikken: onze banen, huizen, dochters, cultuur, publieke gelden... totdat er precies niks meer overblijft voor De Nederlander. Jawel, de migrant krijgt een nogal nadelig frame aangemeten. Terecht?

Tegenlicht vertelt deze maand de andere kant van het verhaal. In plaats van over spreken we vooral met migranten. Wat kunnen we van ze leren? Hoe verrijken migranten Europa? Horen mensen die van elders komen er ooit écht bij? En wie bepaalt dat eigenlijk? In mei staat Tegenlicht in het teken van rebranding migration. En om het spits af te bijten, serveren we hier vijf inzichten die je beeld van migranten en vluchtelingen wellicht doen wankelen – zodat je het later, met de juiste informatie en zonder politiek gebulder, opnieuw kunt vormen.

we kunnen niet zonder

‘2022 was het jaar van de personeelstekorten, en ook in 2023 blijft het krap’, kopt NOS begin dit jaar. De roep om buitenlandse arbeidskrachten groeit. En hoewel je zou verwachten dat de overheid bedrijfsbelangen behartigt, zet ze juist koers naar het zoveel mogelijk indammen van migratie. ‘Die disconnectie tussen politiek en economische belangen is verbijsterend’, bemerkt migratiedeskundige Ian Goldin in een interview met De Groene Amsterdammer. Buitengewone mensen, vindt hij zelf van migranten. Goldin, medio jaren negentig nog adviseur van Nelson Mandela; nu onder andere hoogleraar Globalisering en Ontwikkeling aan de universiteit van Oxford. Hij betoogt dat migranten samenlevingen veel meer opbrengen dan dat ze kosten. 

Niks geen gevaarlijke tsunami dus, maar een positieve economische kracht, dat is wat migratie is. Een visie waarover Goldin samen met onderzoekers Geoffrey Cameron en Meera Balarajan een boek schreef: Exceptional People: How Migration Shaped Our World and Will Define Our Future. Een aanstekelijk relaas over hoe migratie economieën heeft aangewakkerd, en de verspreiding van ideeën en technologieën gemeenschappen juist ten goede is gekomen. Migranten verbinden werelden, vullen tekorten op de arbeidsmarkt en verrijken sociale diversiteit. Alsof het niks is. Dat het drietal niet zomaar wat beweert, getuige de cijfers die hun verhaal stutten: veertig biljoen dollar in een kwart eeuw zou het de wereldeconomie opleveren wanneer we wereldwijd de grenzen opengooien.

Historicus Leo Lucassen stelt het in OneWorld zo: ‘Tegenstanders van migratie moeten zich afvragen welke economie ze willen, of die competitief moet blijven en welke prijs ze bereid zijn te betalen voor arbeid.’ Hij benoemt hoe vooral Polen, Roemenen en Bulgaren werken in sectoren en onder arbeidsomstandigheden waar de meeste Nederlanders vriendelijk voor bedanken. ‘Dus wie bang is voor migratie en verlies van welvaart, zal moeten snijden in de economie. Alleen hoor je daar geen enkele rechtse partij over.’

vluchtelingencrisis? kreupele beeldvorming, dat is de crisis

We schrijven 2015. Het is een zonnige zaterdagmiddag, hartje herfst. Geert Wilders arriveert onder luid gejuich in Almere. Op het programma: een half uurtje flyeren. De boodschap: Nederland wordt bedreigd door een asieltsunami uit islamitische landen… Wat jaren, voortschrijdend inzicht en een onderzoek in opdracht van Vluchtelingenwerk Nederland later weten we: die tsunami is ons aangepraat. Opvallendste cijfers uit dat onderzoek: het aantal asielaanvragen werd door 60 procent van de Nederlanders overschat. En wat betreft gezinshereniging werd gedacht dat er gemiddeld vier gezinsleden per vluchteling naar Nederland zouden komen, in werkelijkheid was dat nog geen half gezinslid per vluchteling.

‘Vluchtelingen zijn niet de crisis. Het eenzijdige verhaal dat er over ons wordt verteld, dat is de crisis’, vertelt Shahm Maskoun aan UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. ‘De echte crisis is dat media en politici zich alleen richten op negatieve voorbeelden.’ Shahm, ooit gevlucht uit Syrië, inmiddels twee masterdiploma’s en een Franse identiteitskaart verder, helpt met het programma Wintegreat jonge, ambitieuze vluchtelingen die net zijn aangekomen bij het voortzetten van hun opleiding.

Ian Goldin is dat met Shahm eens en meent ook dat het toch vooral de politici zijn die migratie tot een crisis maken. Maar hoe zit dat dan met de stijgende kosten voor asielzoekers? Niet zo’n beetje ook: asiel kost Rutte dit jaar welgeteld drie miljard meer dan begroot. Toch is dat niet het verhaal van een hogere asielstroom, maar vooral van stelselmatig onderschatten hoeveel mensen er binnenkomen. Dus waar de bevolking de aantallen overschat, doet de overheid het omgekeerde? Yup. En doordat de overheid dat doet, en niet heeft gezorgd voor voldoende opvangplekken, verkwist het nu onnodig veel geld aan bedden in bijvoorbeeld hotels en op cruiseschepen.

meten met twee maten, daar zijn we erg goed in

Toen Rusland bij het krieken van de lente van 2022 z’n ‘speciale militaire operatie’ inzette, en met woeste tred Oekraïne platliep, kwam er een flink equipe Oekraïners op de been dat naar elders vluchtte. Hartstikke logisch, oordeelde het gros in het veilige Westen. We konden ons uitstekend inbeelden hoe vreselijk het voor de mensen daar moest zijn, om zo te grazen genomen te worden door Rusland. We reikten massaal een helpende hand. Tot en met busjes naar Oekraïne om mensen op te pikken aan toe. 

Hoe anders was de reactie toen enkele bussen met Afghanen zich wat maanden eerder meldden bij noodopvanglocatie Harskamp? Enkele, inderdaad. Om wat cijfers op te gooien: waar Nederland in bijna een jaar tijd 2.475 Afghanen opving, kwamen in dezelfde tijdspanne 91.930 Oekraïners naar hier. Een Westers uiterlijk hebben helpt, wanneer je aan de poorten van Europa staat en klopt.

Dat er met twee maten wordt gemeten, ondervindt ook journalist en schrijver Babah Tarawally. Hij vluchtte voor een burgeroorlog in zijn land, kreeg een slepende asielprocedure van zeven jaar voor de kiezen, en voelt zich nu, 26 jaar later, nog bijzonder vaak ‘die migrant’. ‘“Tsunami aan vluchtelingen.” Over Oekraïense vluchtelingen hebben we zoiets nooit geschreven’, vertelt hij. Het is even stil. Dan: ‘Bij een andere huidskleur worden mensen toch wat vijandiger. Die vijandigheid voel ik. Ik voel hoe mensen naar me kijken, als iemand die komt halen, in plaats van geven. Ook al werk ik hard, betaal ik belasting, het idee blijft dat ik die migrant ben die alles afpakt.’

je bent zelf een migrant

Neem voor de aardigheid iets ‘typisch Nederlands’ als het koningshuis. Welbeschouwd kun je De Oranjes nauwelijks Nederlands noemen. Ze zijn van oorsprong een Franse familie, die via Duitsland terechtkwam in Nederland. Amalia heeft meer buitenlands dan Nederlands bloed. Het Britse koningshuis dan? Van Duits-Griekse komaf. Toch staan koningshuizen te boek als iets enorm ‘typisch’ voor het land waar ze zijn neergestreken.

‘Migratie is altijd onderdeel van een samenleving geweest. In feite zijn we allemaal migranten. Het is wat ons tot mens maakt. Als mensen niet waren gemigreerd, dan waren we als soort al lang uitgestorven’, aldus Ian Goldin in De Groene Amsterdammer. Wat Goldin betreft begint het migratieverhaal in Afrika. Daar waar de moderne mens zijn oorsprong heeft, maar er wegens hongersnood en droogte aftaaide om zich te verspreiden over Eurazië. Migratie in dat perspectief plaatsen leert ons alvast drie dingen: dat migratie in historische zin inderdaad essentieel is gebleken voor het overleven van de mens, dat iedereen in de kern Afrikaan is, en dat zoiets als etnische raszuiverheid helemaal niet bestaat.

Migratie in dat perspectief plaatsen, daagt de manier uit waarop we geschiedenis onderwijzen. Farish Noor, hoogleraar internationale politiek, pleit voor een andere benadering en invulling van de geschiedenisles. In plaats van lineair, dus één geschiedenis, vanuit één land, zouden we voor een polygenetische geschiedenis moeten opteren, omdat geschiedenis altijd om een heleboel verhalen gaat die in elkaar grijpen. In De Groene oppert hij: ‘We moeten daarom de geschiedenis van mensen vertellen, en nooit van staten of koningen of machthebbers. We moeten vertellen van migratie en landverhuizingen, want migratie is de geschiedenis van de mensheid.’

de grenzen sluiten is niet de oplossing voor al je problemen

Helaas, door de buitengrenzen van Europa te sluiten, zijn problemen als oplopende ongelijkheid, een belabberde woningmarkt, stijgende kosten voor zo ongeveer alles, dalende kwaliteit van zorg en onderwijs en de klimaatcrisis niet van de baan. Zelfs voor wie graag naar migratie wijst als zondebok van alle malheur, en in het sluiten van buitengrenzen de oplossing ziet, komt van een koude kermis thuis: verreweg de meeste migranten die in 2022 navigeerden op Nederland, kwamen uit EU-landen.

Slechts 11,5% van de migranten bleek asielzoeker. Welgeteld 46.462 mensen. Oekraïners worden bij dat cijfer niet meegeteld, omdat zij op grond van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming van de Europese Unie meteen een status krijgen. Op 30 december 2022 stonden in Nederlandse gemeenten 86.850 Oekraïners ingeschreven, en daarmee komt het percentage Oekraïners in de totale migratie van 2022 op 21,6. Als we vervolgens kijken naar tjokvolle (crisis)noodopvanglocaties, dan zien we dat het leeuwendeel van de mensen er op dit moment uit Oekraïne komt.

Lang verhaal kort: sluiten van buitengrenzen van Europa heeft simpelweg geen zin. En het dichtgooien van de grenzen van Nederland gaat zomaar niet – Schengen, weet u wel – en lost trouwens ook bijzonder weinig op daar de meeste problemen het resultaat zijn en blijven van politiek twijfelachtig beleid en niet van vluchtelingen.

Laten we afsluiten met Benedict Anderson en zijn notie van imagined communities. Veel mensen houden vast aan een ideaalbeeld van een onbedorven Nederland, waarmee dan vooral wordt bedoeld: Nederland voor er allochtonen waren. Maar een natie, stelt Anderson, is een (relatief nieuw) verzinsel dat alleen in de verbeelding bestaat en gedijt dankzij alle aangeleerde en overgedragen tradities die een gevoel van eenheid creëren. Een Nederlander kent maar een bijzonder klein deel van zijn landgenoten. Het beeld dat hij van zijn natie vormt, is gebaseerd op verhalen van anderen. Dé Nederlander bestaat dus vooral in de verbeelding. Net als dé Nederlandse identiteit dat doet. En net als het ideaalbeeld van een natie en wie dat ideaalbeeld vervolgens komt ontsieren.