tegenlicht > thema's > voedsel

Ons eten heeft soms duizenden kilometers afgelegd, terwijl het in landbouwland Nederland helemaal niet van ver hoeft te komen. Hoe kan lokale productie beter aansluiten bij lokale behoeften?

Abeltje Vrijdag, 17 november 2022

Het Nederlandse aandeel op de mondiale voedselmarkt is groot. We leveren een enorme productie en sturen die met grote hoeveelheden naar andere landen. Hoewel dit steeds efficiënter gebeurt, is de ecologische voetafdruk van ons voedselsysteem nog steeds enorm. Grootschalige productie, verpakking, transport en verspilling dragen allemaal bij aan milieuvervuiling en de uitstoot van broeikasgassen. Ondertussen ben je als consument aan je lot overgelaten als het aankomt op 'bewuste keuzes'. Want waar moet je beginnen?

Het kan ook anders. Nederland kent talloze initiatieven die lokale, kleinschalige productie toegankelijker willen maken en daarmee de keten een klein stukje weten te verkorten. VPRO Tegenlicht presenteert een greep uit deze initiatieven. Zit hier de supermarkt van de toekomst tussen?

Veel boeren verkopen hun producten ook zelf op de boerderij. Op sites zoals Good Food Club, boerderijwinkels, lokaal voedsel Utrecht overzicht, support your locals en hallo boer kun je boerderijwinkels in de buurt vinden. Maar lang niet alle boerderijen zitten in de buurt van woonomgevingen en zijn even goed bereikbaar voor mensen zonder auto. Daarom zijn er voedselcollectieven.

Voedselcollectieven en voedselcoöperaties zijn groepen die in bulk inkopen bij lokale producenten op basis van de behoeften van hun leden. Leden kunnen wekelijks hun boodschappen bestellen, die ze op standaard ophaaldagen kunnen ophalen bij een afhaalpunt. Door het kleinere aanbod van producten en de bestellingen op maat willen de voedselcollectieven voedselverspilling en langeafstandstransporten voorkomen. Een aantal voorbeelden zijn Vokomokum (Amsterdam), Bio Bulk Bende (Rotterdam), VOKO Utrecht  en Rechtstreex, dat al in meerdere regio's actief is (en in sommige gevallen zelfs aan huis bezorgt). Op deze lijst vind je er meer. 

Mensen die wat meer behoefte hebben om zelf de handen uit de mouwen te steken voor voedsel kunnen ook lid worden van zelfoogsttuinen. Vaak zijn dit CSA’s (Community Supported Agriculture): boerenbedrijven die kunnen bestaan door financiële bijdrage van leden. De leden profiteren vervolgens ook van de oogst van de bedrijven en kunnen dat (met behulp van interne medewerkers) zelf komen oogsten. Op deze manier tracht het initiatief de grenzen tussen agrarische bedrijven en de stad wat te vervagen en de burger weer wat dichter bij de natuur te brengen. 

Het kan bovendien niet lokaler: er komt amper verpakking of transport bij kijken. Herenboeren is een CSA-initiatief dat lijkt op de zelfoogsttuin, maar de investering is eenmalig en een stuk hoger. Daartegenover investeer je dan in een volledige kleinschalige boerderij en ben je er voor een deel eigenaar van. Meehelpen op de boerderij mag, maar is niet noodzakelijk. Op deze kaart vind je de zelfoogsttuinen, Herenboeren en andere CSA initiatieven.  

Voedselbossen maken gebruik van zogeheten permacultuur. Mensen planten een paar dingen aan: een paar fruitbomen, bessenstruiken of kruidgewassen, maar laten de natuur voor de rest zijn gang gaan. Het idee is dat het bos een ecosysteem wordt dat minimale menselijke ingreep behoeft, maar wel eetbare productie oplevert. Het is circulaire en inclusieve landbouw, wat wil zeggen dat het meer oogst op zal leveren naarmate de jaren vorderen. Op die manier zijn voedselbossen dus niet alleen natuurvriendelijk maar dragen ze ook bij aan een goede bodemkwaliteit en een rijkere biodiversiteit. 

De consumenten van de voedselbossen zijn vooral de direct betrokkenen. Je kunt je vaak aanmelden voor een voedselbosgroep als je in de buurt woont, je helpt dan mee en profiteert van de oogst. Veel voedselbossen leveren grotere opbrengsten aan restaurants, zoals de Nieuwe Winkel, een sterrenrestaurant te Nijmegen dat onlangs werd uitgeroepen tot beste plantaardige restaurant ter wereld.

Vind hier en hier nog wat meer informatie over voedselbossen en bekijk hier de voedselboskaart.

Het kost allemaal net wat meer tijd, inspanning en planning van het eetschema, maar wat meer nadenken over ons eten kan geen kwaad en kan soms zelfs minder kosten dan het welbekende tripje naar de supermarkt. Het is immers ons lichaam wat erop moet functioneren, en onze directe leefomgeving waar het vandaan moet komen.