In theorie heeft Nederland een onderwijsstelsel waarin iedereen de kans krijgt zijn talenten te ontplooien. In de praktijk valt dat soms tegen. Wie zijn kind van extra kansen wil verzekeren, trekt de portemonnee. Begrijpelijk, maar het schaadt de kansen van kinderen uit gezinnen waar die portemonnee altijd leeg is. Klinkt dit niet meteen logisch? Lees verder.
‘Dezelfde mensen die na de Tweede Wereldoorlog hun kans konden pakken, gooien nu weer de poorten dicht. Dat doen ze door hun kinderen naar privéonderwijs te sturen en zo op een onoverbrugbare voorsprong te zetten.’
‘Privéonderwijs is niet eerlijk, gaat ten koste van andere kinderen en ondermijnt de solidariteit.’
Jessie Hustinx is blij dat haar kind bij een privébasisschool terechtkon. 'Haar persoonlijkheid en een grote klas, dat was voor mijn dochter niet de juiste match,' zegt ze in de derde aflevering van Sander en de kloof. En dus vindt ze de kosten, bijna 25 duizend euro per jaar, geen probleem. ‘Het is heel veel, maar anders moet je dat op een later moment doen. Als de achterstand nog klein is, dan red je het nog. Dus vandaar.’
Met zo veel geld kunnen de klassen klein blijven: geen dertig, maar acht kinderen bij elkaar. En dus veel meer persoonlijke aandacht. Een privéschool als deze krijgt niet de 5500 euro per leerling per jaar die een normale basisschool van de overheid krijgt; de ouders betalen alles zelf.
Een normale basisschool wordt dus betaald door de overheid, maar kan ouders ook nog om een vrijwillige bijdrage vragen. Meestal gaat het om een paar tientjes. Toch zijn er ook scholen die dit als serieuze inkomstenbron gebruiken. De Kievietschool in Wassenaar bijvoorbeeld: 1425 euro per schooljaar. De Eerste Leidse School, inderdaad in Leiden, verzoekt ouders elk jaar 934 euro over te maken en verwacht dat ze bij inschrijving van hun kind lid worden van de schoolvereniging. En dat kost nog 75 euro inschrijfgeld plus jaarlijks 18 euro contributie. Het is allemaal vrijwillig, maar vormt toch een drempel.
Hoeveel particuliere basisscholen zijn er in Nederland?
In 2015 telde Nederland 35 particuliere basisscholen. In 2018 was dat gegroeid naar zestig stuks, met samen ongeveer 900 leerlingen. Niet veel, op een totaal van anderhalf miljoen kinderen. Maar ze kunnen wel een domino-effect hebben. Een van de redenen waarom ouders kiezen voor zo'n school is namelijk het feit dat normale scholen moeite hebben voldoende gekwalificeerd personeel te vinden. En particuliere scholen met kleine klassen hebben natuurlijk extra veel leraren nodig, die ze wegkapen voor de neus van andere scholen.
Of maken ze het beroep aantrekkelijker en zorgen ze zo dat er meer leraren zijn? En is het eigenlijk wel zo raar om een leraar per acht of negen leerlingen in te zetten? In de kinderopvang mogen er niet meer dan 10 of 12 kinderen per begeleider zijn, en daar hoeven ze niet eens iets te leren.
‘Dat investeren in je kind gebeurt op veel grotere schaal in het middelbaar onderwijs.’
Tien jaar geleden waren er 22 particuliere scholen voor voortgezet onderwijs, nu het drievoudige. Dat zegt op zich niet zo veel; het gaat natuurlijk om het aantal leerlingen. Het zijn er zo'n 3100. Op een totaal van ruim 930 duizend, dus ongeveer 0,33 procent. Is dat nu zo ontwrichtend? Misschien niet, maar het is ook niet het hele verhaal.
Want er zijn nog meer manieren waarop geld het verschil kan maken. Bijles, examentraining en huiswerkbegeleiding bijvoorbeeld. Hoeveel komt dat voor? Volgens dit rapport uit 2019 gebruikte 18 procent van de leerlingen in het voorgezet onderwijs een vorm van betaalde ondersteuning. Daar ging tussen de 142 en 207 miljoen euro in om, schatten de onderzoekers.
Niet alle onderwijsondersteuning is duur en elitair. In aflevering 3 van Sander en de kloof zie je Darine El Houfi, die een instituut voor betaalbare huiswerkbegeleiding opzette dat nu al twaalf filialen heeft. De behoefte is nog veel groter. Want wie wil de kansen van z'n kinderen nou niet vergroten?
‘Privéscholen creëren bubbels waarin kinderen uit welvarende gezinnen kinderen uit minder welvarende gezinnen helemaal niet meer tegenkomen.’
Nog even terug naar die privéscholen. Dat zijn er niet heel veel, maar het zijn wel de plekken waar de kloof het meest zichtbaar is. De kinderen uit rijke gezinnen ontmoeten daar alleen maar medewelgestelden en leren zo onbewust dat rijkdom iets vanzelfsprekends is.
Onder gewone scholen zijn de verschillen ook enorm. Ze zijn steeds meer een sorteersysteem geworden, waarin kinderen naar sociale klasse worden gescheiden. Doordat ze in verschillende wijken wonen, doordat ouders hun kinderen voor populaire scholen vroeg moeten aanmelden, doordat kinderen van lager opgeleide ouders een lager schooladvies krijgen dan even intelligente kinderen van hoogopgeleide ouders, enzovoorts. Wil je daar meer van zien, dan is de ontroerende serie Klassen een aanrader. De cijfers, bijvoorbeeld over het verband tussen gezinsinkomen en de kans dat een kind een te laag middelbareschooladvies krijgt, worden mooi toegelicht in deze aflevering van Scheefgroei.
lerarentekort: de prognose
Hoeveel juffen en meesters het basisonderwijs nu tekortkomt, weet de overheid niet. En dat is ook ingewikkeld bij te houden - hier doet een dappere docent een moedige poging. Maar het tekort is er al, en de verwachting is dat het over acht jaar met ruim 5000 leraren is toegenomen. Met de grootste problemen in de dichtstbevolkte gebieden, niet toevallig ook de plekken waar huizen het duurst zijn. Te duur voor veel beginnende leraren.
En bij de middelbare scholen? Nog veel ingewikkelder natuurlijk, met al die niveaus en verschillende vakken. Maar er is een tekort en het groeit, zegt de VO-raad. Bij ongewijzigd beleid zijn er in 2030 zo'n 1700 voltijdsbanen waar niemand voor te vinden is.
‘Ik wilde wel leren; ik ben altijd heel nieuwsgierig geweest. Maar mijn schoolboeken zijn echt onder me vandaan getrokken. Zo van: leren? Dat doen we hier niet hoor. We gaan blowen in het park.’
Als je opgroeit in een achterstandswijk, is het allesbehalve vanzelfsprekend om te gaan studeren. Iemand die dat weet als geen ander is onderwijswetenschapper Geertje Hulzebos. Ze klom van het vmbo op naar de universiteit. Het kan dus wel, kun je dan zeggen. Maar er gebeurt veel te weinig om het mogelijk te maken, vindt ze. Veel mechanismen die kinderen uit kansarme milieus tegenwerken, worden nog altijd niet aangepakt, betooogt ze in deze column in Het Parool.
‘Wanneer er te veel kansenongelijkheid is, creëer je als maatschappij onbenut potentiëel. Door mensen met talenten niet de kans te geven dat talent eruit te halen. Een gemiste kans.’
En dan is er nog iets waar Sander niet aan toe is gekomen: de studiefinanciering. Zodra je de middelbare school achter je laat en verder wilt leren, gaat de rekening lopen. In totaal hebben 1,6 miljoen Nederlanders een studieschuld, samen 24,4 miljard euro. En het wordt elk jaar meer.
Vermogende ouders kunnen voorkomen dat hun studerende kind tienduizenden euro's studieschuld opbouwt. En dat scheelt, want zo'n schuld neemt na afloop elke maand een hap uit je budget, en kan ook het kopen van een huis flink moeilijker maken. Houdt dat jongeren uit armere gezinnen weg van universiteiten en hogescholen? Dat is moeilijk hard te maken, maar het zou toch gek zijn als het niet zo was?