VPRO Pride: documentaire

Extreme homofobie is wijdverspreid en neemt een steeds prominentere rol in de Oekraïense samenleving in. Er wordt momenteel zelfs gesproken over de invoering van een nieuwe wet tegen zogenaamde 'homopropaganda'. Dit zou betekenen dat bijna alles strafbaar wordt: het dragen van een regenboogsjaal, homofeesten, seksuele voorlichting en uit de kast komen. In sommige delen van Rusland bestaat een dergelijke wet al.

Omdat met het EK 2012 alle ogen op Oekraïne en Polen gericht zijn, nam de homogemeenschap de kans om de internationale gemeenschap te attenderen op hun slechte situatie. In Gay-K 2012 wordt het belang van zo'n pride pas echt duidelijk. De geinterviewde homoactivist Stas Mischenko stopt abrupt met praten als een toevallige passant te dicht in de buurt komt en kijkt continu schichtig om zich heen. Tussen de luchtige grappen van de makers Tim den Besten en Nicolaas Veul wordt duidelijke dat homo's letterlijk ondergedoken zijn in Oekraïne.

Reportage door: Tim den Besten en Nicolaas Veul

Enkele weken voordat in Oekraïne en Polen het EK voetbal losbarstte, versloegen Tim den Besten en Nicolaas Veul voor VPRO Dorst een andere strijd: die van de homo-emancipatie in Oekraïne.

Geen goudroze confetti of praalwagens te bekennen in de straten van Kiev. Toch wordt vandaag voor de eerste keer in Oekraïne een Gaypride georganiseerd. Een historische dag. Omdat alle ogen nu op Oekraïne gericht zijn, durft de homoseksuele bevolking voor het eerst publiekelijk voor zijn rechten te strijden. Tim en Nicolaas volgen met hun camera in de hand de weg naar die allereerste Gaypride van het land. Als die er komt; extremistische organisaties dreigen de Pride met geweld te verhinderen. 

Op de ochtend van de eerste Gaypride, het is 20 mei 2012, heeft Nicolaas op aanraden van de pride-organisatie zijn soberste kleren aangetrokken. In een dichtgeknoopte polo en met netjes gekamde haren volgt hij manisch het laatste nieuws rondom de homo- optocht. Tim ligt nog in bed zijn kater uit te stinken. Om 13.00 uur worden we verwacht op een metrostation. Vanaf daar zullen we vervoerd worden naar de geheime locatie van de Pride. Nicolaas schijt alle kleuren van de homoregenboog Lady Gaga is op de radio en Tim huppelt als een zorgeloze toverfee in zijn ‘I <3 Boys’ boxershort door het appartement. De drank doet schijnbaar zijn werk nog, want Tim heeft er zin in. Nicolaas ziet het allemaal iets minder zitten.

Op de besloten Facebook-pagina van de Pride-organisatie wordt een uur voor aanvang een verontrustend bericht gedeeld. Extremistische homohaters waaronder Kozakken, een nationalistische groepering die zijn identiteit ontleent aan een historische militie, kondigen aan vanuit het hele land te zijn afgereisd naar Kiev, vastbesloten om de Gaypride te verstoren, met geweld. Tim denkt nog steeds dat het allemaal wel mee zal vallen. Nicolaas schijt alle kleuren van de homoregenboog en zou liever gewoon in het appartement blijven. Onder druk van Tim – ‘Zijn we hier nu een documentaire over de Gaypride aan het maken of niet?!’ – gaat hij overstag.

We gaan naar het metrostation, waar we worden opgewacht door Olena, een van de organisatoren van de Gaypride. De mensen die meelopen met de Pride zijn onderverdeeld in groepjes die weer verdeeld zijn over metrostations door de gehele stad. Zo vallen we niet op en kan iedereen veilig naar de aangewezen locatie komen. Die locatie wordt angstvallig geheim gehouden, omdat men bang is dat er anders veel agressieve extremisten op af zullen komen. De locatie is alleen bekend bij de organisatie, de gemeente en de politie. Wij zitten in de ‘buitenlandse pers’-groep met een handjevol journalisten. Olena kijkt strijdbaar en ontfermt zich over de groep als een leeuwin over haar welpen. 

We wachten zeven sigaretten lang op het metrostation. Dan wordt Olena gebeld door het homohoofdkwartier. De kleur trekt weg uit haar gezicht. De locatie van de Pride wordt al sinds de ochtend in de gaten gehouden door onder meer Amnesty International. De kust leek tot een half uur geleden veilig, maar er zijn inmiddels verdachte personen en busjes gesignaleerd. Ook wordt bevestigd dat groepjes neo-nazi’s, hooligans en Kozakken de stad uitkammen op zoek naar groepjes homo’s die mogelijk naar de Gaypride zouden kunnen gaan. Olena verzoekt ons om mee te gaan naar de nabij gelegen botanische tuin en ons voor te doen als toeristen die daar een rondleiding krijgen.

Zo vallen we als groep het minste op. Met grote gebaren illustreert Olena haar verzonnen weetjes over de bloemen en planten. Als ze na een tijd weer wordt gebeld, maakt haar angst plaats voor verslagenheid. De locatie van de Gaypride is uitgelekt. Tussen de 500 en duizend Kozakken, neo-nazi’s en andere extremisten zijn erachter gekomen waar de Pride plaats zou vinden en staan ons daar op te wachten. Andere homohaters struinen nog steeds de straten van Kiev af. Op nagenoeg alle grote pleinen in het centrum staan neo-nazi’s op de uitkijk. Ondertussen zijn aan de andere kant van de stad twee mensen van de organisatie in elkaar getrapt en bewerkt met pepperspray. Pas ‘s avonds beseffen we dat we door het oog van de naald zijn gekropen.

Wie de geheime locatie van de Pride naar de extremisten heeft gelekt is niet duidelijk, al wijzen alle vingers naar de corrupte politie, die eigenlijk al nooit van plan was om de Pride te beschermen. Voor de Oekraïense homo’s, lesbiennes, bi-seksuelen en transgenders was het nu of nooit. Door de internationale aandacht die het ek voetbal met zich meebrengt, voelen ze zich gesterkt en durfden ze voor het eerst in hun geschiedenis de straat op te gaan om op te komen voor hun rechten. Of er ooit een echte Gaypride zal plaatsvinden in Kiev is de vraag, er ligt een wet klaar die ‘homopropaganda’ zal verbieden. Dit houdt in dat de media geen aandacht mogen besteden aan homoseksualiteit, en dat hiv/aids-voorlichting en hulpverlening aan homo’s zo goed als onmogelijk worden. Binnen nu en een maand wordt over deze wet beslist. Naar verwachting wordt deze wet aangenomen. De eerste Kiev Pride zal de Pride blijven die eigenlijk nooit plaats vond en wellicht nooit een vervolg zal krijgen.