Thomas ligt van alle kanten onder vuur. Zijn schoonmoeder wacht ongeduldig op een kleinkind en de directeur van het filmbureau van de overheid roept hem op zijn land niet weer als 'achterlijk' af te schilderen.
Toch lijkt er veel veranderd in Iran. De sociale media hebben het land uit zijn isolement gehaald en de sfeer lijkt losser en vrijer. Maar onder de oppervlakte borrelt het ongenoegen: vrouwen die op straat protesteren tegen de verplichte hoofddoek worden opgepakt. Nieuw is dat de foto’s hiervan direct al rondgaan op internet, evenals de dreigementen van een religieuze fanaticus. Thomas herkent de afzender. Het is een oude bekende…
Er is in de drie jaar sinds de vorige serie van Onze man in Teheran veel veranderd in Iran. De sfeer lijkt losser, maar onder de oppervlakte borrelt het ongenoegen.
'Tegen de regels die iedere filmmaker meekrijgt, en toch klopt het.'
Onze man kijken met... Bahram Sadeghi
Documentairemaker Bahram Sadeghi (1967) gooide als elfjarige stenen naar soldaten tijdens de revolutie, werd als dertienjarige van huis en haard verdreven door de oorlog met Irak en bereikte op zijn achttiende als verstekeling de haven van Rotterdam. Sindsdien heeft hij nooit meer voet op Iraanse bodem gezet. Hij bekeek vast deze eerste aflevering, en we noteerden zijn reacties.
Klik hieronder op open om verder te lezen
onbedekt haar
'In theorie kan ik nu wel naar Iran, maar ik denk toch dat ik in de problemen zou komen, zeker nu ik sinds een aantal jaren een Nederlands-Israëlische vriendin heb en regelmatig naar Israël ga. Maar ik volg de ontwikkelingen met belangstelling.’
We gaan kijken. Het intro ontlokt een kleine glimlach aan zijn lippen; verder zit hij vooral geconcentreerd te kijken, af en toe op zijn kauwgom kauwend. Na een half uur spreekt hij zijn verbazing uit als hij een vrouw zonder hoofddoek in beeld ziet, iets wat mij helemaal niet was opgevallen. Maar inderdaad, op een evenement voor instagramsterren waar Thomas rondloopt, komt ook een dame met blond, onbedekt haar in beeld. ‘Dit is een publieke aangelegenheid, en dan moet je in Iran hoe dan ook iets op je hoofd hebben als vrouw. Maar zo ver kan het blijkbaar al gaan! Dat mensen nu met Instagram beroemd worden, dat dát wordt toegestaan, is trouwens ook een belangrijke ontwikkeling. Ik wist dat niet.’
ontzettend dapper
Een paar minuten later zien we jonge vrouwen die uit protest tegen de verplichte haarbedekking provocatief langs drukke wegen staan te zwaaien met hun hoofddoek. Een nogal gevaarlijk protest, zegt Thomas in de voice-over. Sadeghi zet de video stil. ‘Ik vind wat die vrouwen daar doen echt – ik kan er met mijn hoofd niet bij, dat is zo ontzettend dapper. Dit is niet spelen met de grenzen van je hoofddoek, dit is bewust over de grens. In het openbaar. Echt de hoogste vorm van openbaar en geweldloos verzet, naar mijn bescheiden mening. Met alle gevaren van dien. Dit is voor mij echt zó’n mooie nieuwe ontwikkeling!’
Die gevaren komen in beeld zodra we verder kijken, en tot de eindtune zegt Sadeghi weinig meer. Na afloop: ‘Heel goed hoe ze die hoofddoekenkwestie ingedoken zijn, dat ze ook echt een van de hoofdrolspelers voor de camera hebben gekregen. Voor mij als filmmaker is het natuurlijk heel spannend om te kijken hoe je onder moeilijke omstandigheden zo’n serie kunt maken. Thomas en Roel laten heel veel van dat proces zien, dingen die je normaal gesproken buiten beeld laat. Hier benoemen ze het juist wel. Soms zijn het gebeurtenissen waar ze zelf niet eens bij waren, en dat lossen ze op met voice-overs en beelden van anderen. Dat is heel knap gedaan, tegen de regels die iedere filmmaker meekrijgt, en toch klopt het. Wat voor mij minder goed werkt, is als het heel persoonlijk wordt. Veel over de sociale druk om kinderen te krijgen die Thomas ervaart, maar ik mis daarbij het grotere verhaal over de ontwikkeling in heel Iran. Vrouwen krijgen veel minder kinderen tegenwoordig, en beginnen daar ook veel later aan.’
half-dictatuur
‘Maar, samengevat, ik heb enorm veel respect voor dat ze deze serie hebben gemaakt in een van de gekste landen ter wereld. Ik noem het een half-dictatuur. Je moet elke keer inschatten hoe ver je kunt gaan. Hoe ver kan mijn hoofddoek vandaag naar achteren? Hoe veel tatoeage mag ik als man laten zien? Krijg ik alleen een klap als ik te ver ga, of word ik meegenomen? En hoe erg is dat? Heel veel dingen liggen niet vast, en deze serie laat goed die subtiliteiten zien. Of veel daarvan. En of het nu echt de goede kant opgaat met Iran? Dat laat ik aan anderen om te bepalen. Ik heb nu in ieder geval nog meer zin in de volgende afleveringen!'
door Elmar Veerman
vijf dingen die je moet weten over Iran
► minder kinderen
Tussen 1950 en 2015 nam het opleidingsniveau van Iraanse vrouwen toe: van bijna niets naar gemiddeld ruim 9 jaar scholing. Het aantal kinderen per vrouw daalde in die periode van bijna zeven naar slechts 1,69.
► werkende vrouwen
Ondanks al die scholing is het percentage Iraanse vrouwen met betaald werk nauwelijks gestegen: van ruim 12 procent in 1950 naar 14,5 procent in 2015. Dat is zo’n beetje de laagste arbeidsparticipatie van de wereld.
► hoofddoeken
Vrouwen en meisjes vanaf negen jaar zijn verplicht in het openbaar een hoofddoek te dragen. De helft van de Iraniërs was in 2014 tegen die verplichting, blijkt uit een overheidsrapport dat begin dit jaar werd vrijgegeven. Thomas Erdbrink noemt de timing daarvan opmerkelijk.
► sociale media
Van de 80 miljoen Iraniërs hebben er 48 miljoen een smartphone. Populaire apps zijn Telegram en Instagram. Beide werden begin dit jaar een paar dagen door de autoriteiten uit de lucht gehaald, toen er plotseling overal in het land protesten uitbraken, grotendeels gecoördineerd via deze sociale media. In dit NOS-bericht vertelt Thomas er meer over.
► onlusten
Vrijwel iedereen was verrast toen in de laatste dagen van 2017 op allerlei plaatsen in Iran mensen de straat opgingen, vooral uit boosheid over de economische toestand van het land. Het waren de grootste protesten sinds de Groene Revolutie in 2009, die bloedig werd neergeslagen. Maar ze waren kleiner en vrij snel onder controle, met waarschijnlijk enkele tientallen dodelijke slachtoffers. Toch blijft de onvrede broeien.
muziek uit de tweede serie Onze man in Teheran
| regie | Roel van Broekhoven |
| presentatie | Thomas Erdbrink |
| research | Thomas Erdbrink, Frederique Melman, Azad Jafarian |
| camera | Jacko van 't Hof |
| geluid | Rik Meier |
| montage | Pelle Asselbergs |
| montage assistentie | Reinier Zoutendijk |
| productie Iran | Meisam Jebelli, Daisy Mohr |
| beeldresearch | Barbara Kist |
| kleurcorrectie | Gerhard van der Beek |
| geluidsmixage | Joost Oskamp |
| productie | Nicole Frints |
| productie-assistentie | Thomas Greven, Emma Magre |
| met dank aan | Newsha Tavakolian |