‘Dit is zware georganiseerde misdaad’

Jullie film ‘Handelsware Kind’ wordt vanavond (18 januari) uitgezonden op Duitsland 1. Waar gaat die over?
De film van Jan Wiese en mij gaat over professionele, goed georganiseerde netwerken van Vietnamese mensensmokkelaars, die internationaal opereren en al vele jaren bestaan. Ze hebben duizenden Vietnamezen via Oost-Europa en Polen naar Duitsland, Frankrijk, België, Engeland en ook – daar hebben wij bewijzen van – naar Nederland gebracht. Die Vietnamezen worden vervolgens als slaven uitgebuit in bijvoorbeeld nagelstudio’s en restaurants. In toenemende mate zien we dat ze – in elk geval hier in Berlijn - ook in bordelen en op cannabisplantages terecht komen. Het meest schokkende is dat het soms om kinderen gaat. Wij laten zien hoe deze kinderen na aankomst in Europa verdwijnen én dat hier sprake is van mensenhandel. Dat leek tot voor kort, in elk geval in Duitsland, niemand te interesseren. De politie niet, die niet op zoek gaat naar deze kinderen, en de politiek die dit probleem liever niet wil zien. Wij onderzoeken ook de vraag hoe dat komt. Ik denk dat het ons gelukt is diep in de criminele structuren te duiken. We hebben gedraaid in Polen, Duitsland, Engeland en - met hulp van jullie, Argos en Lost in Europe - ook in Nederland.

Waarom zijn jullie dit onderzoek gaan doen?
We houden ons al een hele tijd bezig met criminaliteit in het Duits-Poolse grensgebied. Ons was opgevallen dat daar grote aantallen Vietnamezen worden gesmokkeld. We vroegen ons af: Wie organiseert dit? Waarom? En waar blijven al die Vietnamezen? Ze hebben immers geen uitzicht op asiel. Toen stuitten we op jullie onderzoek. Daaruit bleek dat er de afgelopen jaren in Nederland tientallen Vietnamese minderjarigen zijn verdwenen. We zijn gaan uitzoeken hoe dat hier in Berlijn zit. Al snel kregen we door dat het hier precies zo gaat als bij jullie: die Vietnamese minderjarigen verdwijnen op grote schaal, nee sterker nog: vrijwel allemaal.

Ik herinner mij het eerste telefoongesprek dat wij met jou hadden ergens in het voorjaar van 2019. Jij vertelde dat je veel materiaal had verzameld over Vietnamese mensensmokkel, maar dat je er nog nooit naar gekeken had met de vraag in hoeverre kinderen hier slachtoffer van zijn.
Ja. Precies zo was het. Pas door jullie onderzoek en door het contact met jullie zijn we gaan uitzoeken hoeveel van de gesmokkelde Vietnamezen minderjarig zijn en hoeveel van die kinderen hier in Duitsland verdwijnen. We kwamen erachter dat ze, als ze door de politie worden ontdekt, naar speciale opvanglocaties worden gebracht. Daar verdwijnen ze dan heel snel, soms al na enkele uren. Alleen al in Berlijn zijn de afgelopen jaren bijna 500 Vietnamese minderjarigen als vermist opgegeven. We ontdekten dat hier georganiseerde professionele netwerken achter zitten. En bij verder onderzoek bleek dat het niet alleen om mensensmokkel gaat maar om mensenhandel. Dat is zo klaar als een klontje. En dat wordt in onze film ook duidelijk gezegd door een expert van de Bundespolizei.

Zijn jullie erachter gekomen hoeveel Vietnamese minderjarigen in Duitsland zijn verdwenen?
Alle instanties hebben verschillende gegevens. Alle cijfers zijn onvolledig, niemand heeft een compleet overzicht. In feite heerst er chaos bij de instanties. En dat is meteen al een deel van het probleem. Enkele dagen geleden nog kregen we nieuwe cijfers van het Bundeskriminalamt (BKA). Ze zeggen dat op dit moment 129 Vietnamese kinderen in Duitsland vermist worden, waaronder ook kinderen jonger dan 13 jaar. Maar dit aantal komt bij lange na niet overeen met de cijfers die door de opvanglocaties zijn verstrekt. De politie zegt dat het mogelijk om dubbele registraties gaat en ze trekt soms ook de minderjarigheid in twijfel. Aan de andere kant is duidelijk dat niet alle Vietnamezen die Duitsland binnenkomen überhaupt worden ontdekt en geregistreerd. Overigens is het niet aan de politie om uitspraken te doen over de leeftijden. Dat is niet hun taak en daar hebben ze ook geen kaas van gegeten. Dat moet door andere instanties worden onderzocht en vastgesteld.

Een van de hoofdpersonen in jullie documentaire is Andrzej. Wie is dat?
Andrzej is een Poolse smokkelaar uit Warschau. Hij heeft met zijn mannen in opdracht van de Vietnamese maffia honderden Vietnamezen vanuit Litouwen en Polen naar Duitsland, België, Frankrijk en Nederland vervoerd, ook kinderen. Hij is al een aantal keren veroordeeld voor verschillende misdaden. Hij komt uit het milieu van de Pruskov maffia, die in de jaren negentig veel onrust veroorzaakt door een aantal moorden, ook hier in Berlijn. Ze hielden zich bezig met grootschalige autodiefstal. Op bestelling stalen ze auto’s in het Westen en brachten ze naar Rusland. Toen een Vietnamese smokkelorganisatie in Warschau hem vroeg of hij voor hen wilde werken, heeft hij er mee ingestemd. Het was lucratief. Er waren zo veel Vietnamezen die hij naar het Westen moeste brengen, dat hij er zelfs mensen voor in dienst nam. Op een gegeven moment liep hij tegen de lamp. Op dit moment zit hij in Polen in de gevangenis, omdat hij veroordeeld is voor mensenhandel. Vlak voor zijn veroordeling gaf hij ons een uitgebreid interview.

Dat vonden wij fascinerend dat hij met jullie met draaiende camera langs allerlei locaties in Warschau is gereden. Hoe is het jullie gelukt om hem voor de camera te krijgen?
Dat is een lang verhaal. Ik heb de strafzaak tegen Andrzej gevolgd. Maandenlang reed ik met de auto naar Poznan, tweeëneenhalf uur vanuit Berlijn. Ik heb contact gehad met de rechter, inzage in het dossier gekregen en uitgebreid gesproken met zowel de officier van justitie als zijn advocaat. Ik heb ook meermaals ontmoetingen met Andrzej zelf gehad. Uiteindelijk stemde hij in met een interview. Andrzej zal zijn eigen redenen gehad hebben waarom hij heeft meegewerkt aan onze film. Hij wilde ons zelfs locaties laten zien waar hij Vietnamezen had afgeleverd of opgepikt. We zijn ook met hem naar het gigantische Vietnamese centrum in Warschau geweest.

Hoe gaat zo’n reis vanuit Vietnam naar Europa?
Ze reizen meestal eerst met vervalste visa naar Moskou. Daar worden hun paspoorten afgenomen. In personenauto’s of busjes worden ze vervolgens naar Oekraïne, Wit-Rusland, Litouwen of Polen gebracht. Onderweg worden ze soms maandenlang opgesloten, mishandeld en gedwongen tot arbeid. Vrouwen en meisjes worden verkracht. Warschau is een belangrijk knooppunt. Maar de laatste tijd speelt ook Roemenië een belangrijke rol. Soms reizen ze ook in vrachtwagens. Die reis kost de gesmokkelden soms wel 20.000 euro.

Andrzej en zijn mannen pikten de mensen meestal op in Warschau. Ze gebruikten gehuurde busjes: Opel Vivaro, Renault Trafic, busjes met zwarte ruiten. In zo’n busje stopten ze soms wel twaalf Vietnamezen. Ze reden meerdere keren per week, soms met twee of drie busjes tegelijk. Ze vertrokken rond één uur ’s middags zodat ze tegen zes uur bij de grens waren. Op dat tijdstip lossen de ploegen van de grenspolitie elkaar af, waardoor de kans op controles kleiner is. Ze gebruikten Walkietalkies. Soms reed een auto zonder passagiers voorop om de situatie te verkennen. Ze reden snel, aan een stuk door, zonder plaspauzes. De chauffeurs kregen vierhonderd euro per passagier. Reken maar uit: vierhonderd keer twaalf. Dat zijn forse bedragen. In Berlijn reden ze naar het Dong Xuan Center, het grote Vietnamese centrum in de wijk Lichtenberg. Daar stapten vaak weer andere passagiers in voor wie de reis verder ging naar Frankrijk, België of Nederland. 

Nederland is letterlijk genoemd door Andrzej?
Ja hij heeft Nederland letterlijk genoemd. En we hebben ook ondersteunende bewijzen gezien. Nadat een van Andrzej’s mannen met zijn busje een zwaar ongeluk veroorzaakte, is de politie de groep gaan observeren. Ze hebben ook de GPS-data in de gehuurde auto’s geanalyseerd. Op basis daarvan konden ze de reisroutes reconstrueren. Het ging om honderden ritten in enkele maanden tijd. De GPS-data lieten zien dat de ritten ook naar Nederland gingen.

Jullie hebben de bewijsstukken kunnen inzien?
Ja, we hebben inzage gehad in het dossier.

Is Duitsland alleen doorvoerland of ook eindbestemming?
Duitsland is beide. Met name Berlijn. In het Dong Xuan Center zitten honderden goedkope winkeltjes, nagelstudio’s, massagesalons of restaurantjes. Het wordt ook wel Klein-Hanoi genoemd. Daar worden Vietnamese jongeren vaak tegen een hongerloon en onder mensonterende omstandigheden aan het werk gezet. Ook in andere Duitse steden gebeurt dit. De afgelopen maanden bijvoorbeeld heeft de Duitse FIOD razzia’s gehouden in Vietnamese zaakjes in steden als Dortmund, Keulen, Dorsten, Duisburg, Giessen en daarbij allerlei misstanden vastgesteld. We hebben FIOD- en politiemensen die bij die razzia’s betrokken waren ook geïnterviewd.

Hebben jullie het Dong Xuan Center om een reactie gevraagd?
Uiteraard. Het bestuur zegt dat er in het verleden wel eens misstanden waren. Maar dat dit nu is opgelost en dat het centrum goed samenwerkt met de Duitse autoriteiten.

Een van de verhalen in jullie film is het verhaal van Lan. Wie is dat?
Lan is een Vietnamees meisje. Toen ze twaalf was, is ze door een van Andrzej’s mannen naar Berlijn gesmokkeld. In het Dong Xuan Center werd ze opgehaald door een Vietnamese man, die valselijk beweerde dat hij haar vader was. Ze werd in de flat van deze man opgesloten, samen met een ander Vietnamees meisje, over wie de man tegenover Duitse instanties beweerde dat het haar zus was. Lan werd door de man gedwongen sigaretten te verkopen bij metrostations in Berlijn. En ze werd ook ingezet als geldkoerier. De zogenaamde zus van Lan moest werken in een nagelstudio, voor 300 euro per maand. Hun ‘vader’ hield zich met allerlei criminele zaken bezig, waaronder de verkoop van Crystal Meth. Hij zit inmiddels in de gevangenis.

Waar is Lan nu?
Dat weten we niet. Vermoedelijk ergens in de illegaliteit. We konden haar niet interviewen, maar wel haar verhaal reconstrueren op basis van de strafzaak tegen haar zogenaamde vader en dossierstukken.

Wat zegt Andrzej over de vervlechting van mensensmokkel met drugscriminaliteit?
Andrzej zegt dat de Vietnamese opdrachtgevers niet alleen mensen smokkelen maar ook drugs, vooral Crystal Meth. Uit onze interviews in Engeland en op basis van materiaal dat we van de Britse politie gebben gekregen weten we dat Vietnamese minderjarigen ook in cannabisplantages te werk worden gesteld. Volgens Andrzej gaat het om dezelfde daders.

Als het om mensensmokkel en mensenhandel gaat wordt steeds benadrukt hoe belangrijk de internationale samenwerking is. Hoe functioneert die samenwerking?
Natuurlijk is internationale samenwerking van enorm belang om dit probleem aan te pakken. Voor de misdaadnetwerken is Europa één groot land, terwijl voor politie en justitie de opsporingsinspanningen en bevoegdheden stoppen bij de nationale grenzen. Er wordt steeds beweerd dat er goed wordt samengewerkt. Maar de praktijk blijkt anders. Om één voorbeeld te noemen: Toen de Poolse autoriteiten het Poolse deel van het criminele netwerk rond Andrzej in kaart hadden gebracht, vroegen ze aan de Duitse collega’s onderzoek te doen naar het Duitse deel en een observatie uit te voeren bij het Dong Xuan Center. De Berlijnse politie wees dit af, omdat het te ingewikkeld en te duur zou zijn en geen prioriteit had. Terwijl er ook in Duitsland strafzaken zijn geweest tegen mensen die deel uitmaken van het netwerk dat door Andrzej van goedkope arbeidskrachten werd voorzien. Dus zelfs als er in Polen en in Duitsland politieonderzoeken lopen rond dezelfde groepen van daders, wordt er nauwelijks samengewerkt. Dat is niet allen tussen Duitsland en Polen zo maar ook tussen andere landen. Misschien dat het drama in Essex daar nu verandering in gaat brengen. Na de voltooiing van onze film hebben we het Bundeskriminalamt hierover uitgebreid geïnterviewd. Kennelijk is de politie wakker geschud en zien ze nu ook de volle omvang van dit probleem. Ze hebben samen met 13 andere landen, waaronder Nederland, een speciaal Action Point in het leven geroepen. De toekomst zal leren of dit ook in de praktijk tot een effectievere bestrijding van de Vietnamese mensenhandel in Europa gaat leiden.