VPRO Wintergasten 2023

Primatologe Dr. Jane Goodall (1934) groeide op in het Engelse kuststadje Bournemouth en was als kind al bovenmatig geïnteresseerd in dieren en hun gedrag. Toen de jonge Jane ooit vermist werd, vond haar moeder haar terug in het kippenhok van de buren waar ze zat te bestuderen hoe een kip precies een ei legde. Goodall vertelt vaak dat het cruciaal was dat haar moeder op dat moment niet boos werd op haar dochter, maar geduldig luisterde naar wat haar dochter te vertellen had.

Geduld bleek een kernbegrip in de carrière van Goodall, die haar jeugddroom volgde en zich in Tanzania onderdompelde in de habitat van chimpansees. Jarenlang hield ze minutieus bij hoe de verhoudingen veranderden binnen de chimpanseegemeenschap in de bossen van Gombe. Gesteund door de antropoloog Louis Leakey, die de autodidact Goodall stimuleerde om een doctoraat te gaan halen, en geholpen door publicaties in National Geographic Magazine groeide Goodall uit tot een van de bekendste primatologen van de wereld. Haar werk was dan ook baanbrekend: zo ontdekte ze bijvoorbeeld dat de chimpansees geen vegetariërs maar omnivoren zijn, dat de dieren gereedschap gebruiken, en dat hun onderlinge verhoudingen veel rijker en complexer zijn dan tot dan toe werd aangenomen. Het onderzoek in Tanzania is na ruim zestig jaar nog altijd bezig en is daarmee één van de langstlopende en belangwekkendste onderzoeken naar dierengedrag ter wereld.

Bezorgd over de staat waarin de aarde verkeert, besloot Goodall zich halverwege de jaren tachtig te gaan concentreren op het vergroten van de bewustwording rond natuurbehoud en klimaatverandering. Ze is ongeveer 300 dagen per jaar van huis om mensen toe te spreken, met regeringen en zakenmensen over de hele wereld te praten en hen aan te moedigen om natuurbehoud te ondersteunen en leefgebieden te beschermen. Haar inspanningen worden opgemerkt. Niet alleen verscheen er een stroom van boeken van en over haar, ook documentairemakers voelen zich tot haar verhaal aangetrokken. In 2017 verscheen Jane, een documentaire over het leven en werk van Goodall, die twee Emmy’s won (met originele muziek van Philip Glass).

Ook ontving Goodall een keur aan onderscheidingen, waardoor ze zich Dame Jane Goodall mag noemen, maar ook VN-Ambassadeur voor de Vrede. Sinds 1977 geeft ze leiding aan het Jane Goodall Institute, dat zich inzet voor de bescherming van de leefwereld van de mensaap en het promoten van een duurzame levensstijl. Het Jane Goodall Institute is actief in dertig landen, waaronder Nederland. 

Janine Abbring spreekt de 88-jarige Jane Goodall in Bournemouth, de stad waar ze opgroeide en waar ze nog steeds haar kerstdagen doorbrengt. 

Schrijfster Leïla Slimani (1981) is een van de meest gelezen en besproken Franse schrijvers van het moment. Ze groeide op in een Franstalig gezin in het Marokkaanse Rabat en vertrok in 1999 naar Parijs om aan het prestigieuze Sciences Po te studeren. Na haar afstuderen werd ze, na een korte acteercarrière, journalist. In die rol werd Slimani gearresteerd terwijl ze vanuit Tunesië verslag deed van de Arabische Lente. 

In 2012 besloot ze de journalistiek te verlaten om zich voortaan uitsluitend aan haar schrijverschap te wijden. In 2014 verscheen haar eerste roman Dans le jardin de l'ogre, in het Nederlands vertaald als In de tuin van het beest. Daarna verscheen Chanson Douce (Een zachte hand), waarvoor Slimani in 2016 de Prix Goncourt won en dat in 2019 werd verfilmd. In haar geruchtmakende boek Sexe et Mensonges (Seks en Leugens, 2017) tekent Slimani de seksuele ervaringen op van vrouwen in Marokko. In haar meest recente roman Regardez-nous danser (Kijk ons dansen, 2022) — het tweede deel in een trilogie over haar eigen familiegeschiedenis en de geschiedenis van Marokko — beschrijft ze haar moeder die op een boerderij in armoede opgroeide en de eerste vrouwelijke gynaecoloog van Marokko werd. Naast romans en essays publiceerde Slimani ook verhalen in stripvorm, waaronder À mains nues (met Clément Oubrerie, 2020) over Suzanne Noël, die chirurg was ten tijde van de Eerste Wereldoorlog, en Paroles d’honneur (met Laetitia Coryn, 2017), waarin ze de personages uit Seks en Leugens tot leven brengt. 

Slimani’s werk wordt door critici bewonderd omdat ze voor spannende en controversiële perspectieven kiest. Zo gaat haar roman In de tuin van het beest over een vrouw die seksverslaafd is en vermoordt een oppas in Chanson Douce op schokkende wijze twee kinderen. In de New Yorker zei Slimani over haar werk dat ze schrijft over de dingen waar ze het meest bang voor is. Leïla Slimani werd in 2017 door de Franse President Macron benoemd tot Ambassadeur van de Franse taal en cultuur en ze is dit jaar de voorzitter van de jury van de vermaarde internationale Booker Prize. 

Nadia Moussaid spreekt Leïla Slimani in Lissabon, Portugal, waar ze met haar man en twee kinderen woont.

Hersenchirurg Henry Marsh (1950) staat bekend als een pionier in de neurochirurgie in Engeland én in Oekraïne, geroemd om zijn vakmanschap en om zijn openheid naar patiënten. Ook wanneer het mis gaat. Na een comfortabele start als scholier en als student Politics, Philosophy and Economics aan de Universiteit van Oxford strandde de jonge Marsh vanwege mentale problemen. Hij werd portier in een ziekenhuis en nam de tijd om over zijn toekomst na te denken. Die toekomst werd een medicijnenstudie aan de Royal Free Medical School in Londen. Zijn bestemming vond hij in de hersenchirurgie, een vakgebied van hoge risico’s en bijbehorende sterftecijfers. Marsh opereerde patiënten vaak terwijl ze bij bewustzijn waren. Zo kon hij direct de effecten van zijn handelingen waarnemen.

Sinds 1992 is Marsh betrokken bij de ontwikkeling van de gezondheidszorg in Oekraïne. Samen met Oekraïense artsen hielp hij de gezondheidszorg in het land zich te ontwikkelen, nadat deze na de val van de Sovjetunie in het slop geraakt was. Over die betrokkenheid bij de Oekraïense ziekenzorg werd in 2007 de documentaire The English Surgeon gemaakt, die later een Emmy won. Marsh bezoekt het land nog regelmatig en toen in februari 2022 de eerste bommen op Kiyv vielen, zat Marsh in een schuilkelder onder het Centraal Station van de stad. 

In 2014 publiceerde Marsh zijn memoires Do No Harm (Bekentenissen van een Hersenchirurg). Een indringend boek over een lange carrière van successen, maar ook over het omringd zijn door dood en verdriet. Het boek werd een internationale bestseller die in meer dan dertig talen werd vertaald. In 2017 volgde Admissions. Life as a Brain Surgeon. Ons bewuste zelf drijft op 'het oppervlak van de onpeilbare, elektrochemische zee van het brein', schrijft hij. Maar in plaats van een steeds beter begrip van dat brein, hebben zijn vele jaren als hersenchirurg Marsh er eerder toe gebracht zich neer te leggen bij het mysterie en de kwetsbaarheid van de menselijke natuur. 

In 2021 maakte Marsh bekend aan prostaatkanker te lijden. De dokter werd patiënt, maar bleef vooral schrijver. In zijn boek And Finally, Matters of Life and Death, dat in 2022 verscheen, verhaalt hij over die transitie. 

Femke van der Laan spreekt Marsh in zijn huis in Wimbledon, Londen, waar de gepensioneerde Marsh graag meubels maakt en bijen houdt.