Nieuwe wereld, oude regels

De crisis zorgt ervoor dat burgers zelf gaan nadenken over nieuwe manieren van consumeren en delen. De oude wetgeving is nog niet voorbereid op deze frisse blik. In tijden van overgang botst het nieuwe met het oude. Voorbeelden van nieuwe initiatieven die tegen oude regelgeving aan lopen.

In Amsterdam is in februari 2013 de discussie opgelaaid over sociale reissites als Airbnb en het Nederlandse Wimdu. Dit initiatief stelt lokale bewoners in staat om hun woning te verhuren aan reizigers die de stad op deze manier wat meer kunnen beleven als een echte 'local'. De gemeente Amsterdam maakt zich, samen met de hotelbranche, zorgen over het hoge aantal commerciële verhuurders dat deze sites gebruikt.

Airbnb-fans schrokken zich een ongeluk door uitspraken van centrum woordvoerder Jan-Jaap Eikelenboom. Die kondigde op 2 februari van dit jaar de intensivering van de jacht op illegale hotels in het centrum van Amsterdam aan en zei ook te gaan kijken naar woningen die via Wimdu en Airbnb worden verhuurd. Algauw ging op internet het gerucht dat de gemeente Amsterdam de sites wilde sluiten.

Gelukkig ziet de gemeente Amsterdam ook de toegevoegde waarde van het fenomeen. Pvda-Wethouder van Wonen, Freek Ossel, heeft geen bezwaar tegen het zo nu en dan verhuren van de eigen woning aan toeristen. Wel wil hij het toenemend gebruik van de sites door commerciële verhuurders tegengaan. Airbnb heeft inmiddels samen met wethouder Ossel afgesproken om te gaan samenwerken om de 'illegale hotels' van hun site te weren.

De kinderopvang wordt steeds duurder en door de crisis hebben ouders minder te besteden. In Utrecht nemen ouders het heft in eigen hand en organiseren zij zelfstandig de opvang van hun kinderen. De overheid ligt echter dwars.

In een ouderparticipatiecrèche (OPC) draagt iedereen een steentje bij. Het gaat niet om het maken van winst, maar om het tonen van betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Doordat er geen loonkosten zijn, is de kinderopvang veel goedkoper dan de reguliere opvang. Het systeem van ouderparticipatie neemt een uitzonderingspositie in omdat de ouders niet in het bezit zijn van een diploma als pedagogisch medewerker. Voormalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Henk Kamp besloot eind 2011 om dit niet langer te gedogen en ook van OPC-medewerkers te eisen dat zij een dit diploma halen.

Dit bedreigt deze crèches in hun voortbestaan. Het behalen van de kwalificatie is waarschijnlijk een te hoge drempel voor ouders. Crèches die besluiten om de kwalificatie-eis niet te handhaven, verliezen hun plek in het register. Ze worden daardoor minder snel gevonden en ouders verliezen hun kindertoeslag.

Opvallend genoeg verleent de gemeentelijke politiek wel steun aan de OPC. Met subsidie van de gemeente werd er een gebouw gevonden en verbouwd. In april 2012 opent de burgemeester van Utrecht, Aleid Wolfsen, daar de deuren van een nieuwe OPC: kinderdagverblijf De Oase. De landelijke politiek lijkt echter geen uitzondering te gaan maken. Wel is de datum dat ouders een kwalificatie moeten bezitten een half jaar opgeschoven naar 1 juli 2013.

Vaak worden nieuwe initiatieven bekeken door een ouderwetse bril. Zorgen de thuiskoks van Thuisafgehaald voor oneerlijke concurrentie met hotels en restaurants? Of is het duidelijk dat het initiatief door het particuliere en niet-commerciële karakter zich richt op een andere doelgroep? En hoe werkt het met de Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), moet deze instantie langs bij alle koks die zich hebben aangesloten bij dit initiatief? Voorlopig zal het zo ver niet komen, maar er zijn wel afspraken gemaakt tussen de NVWA en Thuisafgehaald. Het is illustratief voor het grijze gebied waarin deze burgerinitiatieven zich bevinden.

Zo ook in het geval van de zonnestroom. Als iemand zelf zonne-energie opwekt, dan mag dit gesaldeerd (verrekend) worden met de elektriciteit die hij of zij op jaarbasis verbruikt. Het eigen verbruik geldt als bovengrens. Alles wat geproduceerd wordt bovenop het eigen verbruik wordt slechts mondjesmaat vergoed. De burger kan nergens heen met zijn overschot aan groene energie en er is nog niet goed nagedacht over een een goede besteding van deze overschotten.

In beide gevallen heeft het bestaande systeem moeite met de veranderende rol van de burger. De burger transformeert van consument naar producent (in deze voorbeelden van energie of van voedsel) en voor deze nieuwe rol is nog geen ruimte in de 'oude' regelgeving.

Hoe nu verder? Onder andere wetgeving en juridische definties moeten worden aangepast aan deze nieuwe ontwikkelingen. Janelle Orsi en Emily Doskow zien een nieuw type advocaat als de oplossing voor deze overgangsfase: de sharing lawyer. De auteurs van het boek The Sharing Solution, zelf beide jurist, beschrijven een advocaat die helpt te delen, samenwerken, ruilen en meehelpt om lokale economieën op te starten en duurzame gemeenschappen te bouwen.

De sharing lawyer moet gaan helpen met het inpassen van nieuwe ideeën binnen bestaande wetgeving en het tot stand brengen van nieuwe wetgeving rondom delen, coöperaties en samenwerken. Nu nog wachten tot de eerste delende advocaten ook in Nederland aan de slag gaan.