Doorzonwoning, televisietje, twee dotten van kinderen, vader, moeder, lid van de VARA, stofzuigerfolders op tafel; voor de moeder uiteraard. Het jaren ’50 ideaal van het gezin klinkt misschien braaf en ouderwets, anno 2024 staat er nog best veel van overeind.

Nog steeds lijken we ervan overtuigd dat dit kerngezin het meest natuurlijke thuis is voor kinderen. En nog steeds spelen moeders vaak een centrale rol in de opvoeding. Zij zou immers beschikken over dat befaamde en oeroude moederinstinct.

Maar deze inrichting van het gezinsleven en dit idee over moederschap is veel jonger dan we denken, zegt historicus Lotte Houwink ten Cate. Pas tijdens de industrialisatie in de 19e eeuw verplaatste het betaalde werk van mannen zich buitenshuis naar de fabrieken, waardoor vrouwen thuis achterbleven, in isolatie. Pas toen werden zij hoofdverantwoordelijk voor de zorg van de kinderen.

Tot die tijd woonden mensen vaak in veel grotere groepen samen, met andere familieleden en meerdere generaties door elkaar. De zorg van de kinderen was een gedeelde taak, en vrouwen namen veel meer deel in andere vormen van werk.

Dat het moederinstinct geen biologisch, maar een cultureel fenomeen is, wordt ook onderbouwd door recent biologisch onderzoek, zegt Houwink ten Cate. Wanneer mannen heel intensief voor een baby zorgen, ondergaan ze soortgelijke hormonale veranderingen als een jonge moeder. Beter praten we dus over een zorginstinct in plaats van een moederinstinct. Zelfs onze ideeën over liefde blijken verkeerd om. Je zorgt niet voor degene van wie je houdt, citeert Houwink ten Cate de Amerikaanse wetenschapper Alison Gopnik. Maar je gaat houden van degenen voor wie je zorgt.

Welk voordeel kunnen we halen uit deze wetenschappelijke en filosofische bespiegelingen? Merckx en Houwink ten Cate, wier relatie uitging toen ze drie maanden zwanger was, pleiten voor het gelijkwaardig behandelen van de verschillende omgevingen waarin je kinderen groot kan brengen. ‘Dat mijn situatie door de buitenwereld als plan B werd gezien, vind ik onacceptabel', aldus Houwink ten Cate. Waarom stappen we niet af van de ieder-voor-zich-rat-race - opvoeden rijtjeshuis voor rijtjeshuis - en omarmen we initiatieven zoals community dinings niet veel meer?

Als dat lukt, zou het de onafhankelijke positie van vrouwen aanzienlijk verbeteren. Want waar wacht je eigenlijk op als je je eicellen invriest? Op dat jaren ’50 gezinnetje? We vergeten vaak dat veel stellen later toch weer uit elkaar gaan. Als we ophouden met de romantische relatie te zien als de beste situatie voor kinderen, wordt er ineens een hele hoop mogelijk.