maandag 21 maart, 22:15 uur, VPRO, NPO 2

De waarheid als wapen

Hoe vecht je succesvol tegen desinformatie en leugens? Twee jaar geleden filmde Tegenlicht in Litouwen hoe zogenaamde 'Elfen' vechten tegen Russische trollen. Met de oorlog in Oekraïne wordt de strijd tegen desinformatie nog heviger.

Makers
Regio's

In de huidige oorlog tussen Rusland en Oekraïne is de juiste informatie van levensbelang. Maar de Russen lijken meesters in het strategisch inzetten van desinformatie. Voortdurend produceren Russische trollen hele en halve onwaarheden, en nepnieuws dat verschijnt op sociale media en nieuwssites. Doel: verwarring zaaien, bevolkingsgroepen uit elkaar spelen en bondgenootschappen onder spanning zetten.

In de Baltische staten zijn ze gewend aan deze informatieoorlog. Ze worden al jaren bestookt met desinformatie vanuit Rusland. Litouwen loopt voorop in de strijd tegen desinformatie: hun leger heeft een control room die 24 uur per dag de media monitort op nepnieuws. Daarnaast is het land rijk aan een vrijwilligersleger van trollenbestrijders: de online Elfen, die samenwerken met de fake news-jagers van DebunkEU.org.

lees meer

    • VPRO Tegenlicht filmde twee jaar geleden al met deze Elfen en nu met de Russische opmars in Oekraïne keert Tegenlicht terug naar Vilnius, waar de strijd tegen deze desinformatie nog heviger uitgevochten wordt dan destijds. Hoe vecht je succesvol tegen desinformatie en leugens?

    Regie: Mea Dols de Jong
    Productie: Zoë de Wilde
    Camera: Jean Counet
    Geluid: Benny Jansen
    Research: Sasha Ourikh
    Eindredactie: Doke Romeijn & Geert Rozinga

    De camera als wapen in de strijd om de waarheid

    De Oekraïense filmmaker Sergei Loznitsa schreef een boze open brief aan de Europese filmacademie. Hij vond dat de academie de Russische invasie niet sterk genoeg veroordeelde.

    VPRO Tegenlicht sprak met de bekende filmmaker. Bekijk het interview.

    over de sprekers ↓

    Karina Urbanavičiūtė

    Projectmanager bij DebunkEU

    Karina Urbanavičiūté is projectmanager bij DebunkEU.org, een wereldwijd geprezen initiatief voor desinformatie-analyse. Het is gevestigd in Vilnius, Litouwen. Vlakbij de Russische grens. DebunkEU wil de invloed van desinformatie in de media, het publieke domein en de politiek verminderen. Dit doen ze door de belangrijkste bronnen en patronen van nepnieuws bloot te leggen. Daarnaast proberen ze burgers minder vatbaar te maken voor nepnieuws door hen te helpen valse verhalen te identificeren en te ontkrachten. Sinds de inval van de Russen in Oekraïne staat het team in de hoogste staat van paraatheid.

    Karina Urbanavičiūtė wil burgers laten zien hoe informatie wordt gemanipuleerd en ze dit soort content leren herkennen. Voor Debunk maakt ze in opdracht van het Litouwse Ministerie van Onderwijs onderwijsmateriaal over mediageletterdheid. Volgens Urbanavičiūtė had dit jaren geleden al moeten gebeuren, al is ze blij dat er nu aandacht voor is.

    Volgens Urbanavičiūtė wordt er teveel gepraat en te weinig actie ondernomen. We moeten op zoek naar tegenverhalen en naar manieren om deze actief te verspreiden in Rusland. 'We moeten terugvechten met de waarheid.'

    Viktoras Daukšas

    Oprichter van DebunkEU

    Viktoras Daukšas richtte DebunkEU op. Hij en zijn collega's zien dat de desinformatieaanvallen enorm zijn toegenomen. Nog nooit zag hij het op deze schaal gebeuren. 'Het is niet langer desinformatie of propaganda, het is een heel eigen universum dat niet bestaat, maar waar wel 160 miljoen mensen in leven.' Veel van de content die nu door Rusland wordt gebruikt in de informatieoorlog is volgens hem al lang geleden gemaakt. Er werd al tijden naartoe gewerkt.

    Peter Nielsen

    Commandant bij de Nato Force Integration Unit

    Peter Nielsen is commandant bij de Nato Force Integration Unit (NFIU) in Litouwen. De NFIU is in 2014 opgericht als onderdeel van het NAVO-actieplan voor paraatheid. Het is een reactie op de veranderende veiligheidssituatie aan de grenzen van NAVO-landen. Litouwen is een van de acht landen waar de NFIU actief is. Andere landen zijn Bulgarije, Estland, Hongarije, Letland, Polen, Roemenië en Slowakije. Ze moeten ervoor zorgen dat geallieerde troepen sneller kunnen worden ingezet in het oostelijke deel van Europa.

    Peter Nielsen ziet dat NAVO-landen hun steun voor de operaties in Litouwen vergroten. Hij verwacht dat dit de komende tijd zal blijven toenemen. Er worden voorbereidingen getroffen om Litouwen te verdedigen, mocht dat nodig zijn.

    Zelf zag hij de huidige situatie al veel langer aankomen. 'Andere Europese landen zien nu wat de Baltische staten al tien jaar zeggen: dat Rusland een gevaar vormt.'

    Konstantinas Rečkovas

    Werknemer bij StratCom

    Konstantinas Rečkovas werkt bij het Ministerie van Defensie van Litouwen. Voor het Strategic Communications Centre of Excellence (StratCom), biedt hij analyses, advies en praktische ondersteuning aan de NAVO. Het werd in 2014 opgericht door Letland, Estland, Duitsland, Italië, Litouwen Polen en het Verenigd Koninkrijk. Sinds 2016 is Nederland ook onderdeel.

    Konstantinas Rečkovas laat een controlekamer zien waar vierentwintig uur per dag de media worden gemonitord op nepnieuws. Dat is logisch, vindt hij, want deze oorlog vindt niet alleen plaats op het land. Het is ook een informatieoorlog.

    Door de media in de gaten te houden, ziet hij hoe het narratief van Rusland door de jaren heen is veranderd. 'We zagen hoe voorbereidingen werden getroffen om de oorlog te rechtvaardigen en steun te krijgen van de bevolking.'

    Giedrius Juozapavičius

    Vrijwilliger

    Giedrius Juozapavičius is vrijwilliger in Vilnius, Litouwen. Vanuit zijn huis belt hij 'gewone mensen in Rusland.' Hij wil met ze in gesprek over de oorlog. Veel Russen weten niet wat zich nu in Oekraïne afspeelt. Het lukt hem vaker niet dan wel om een gesprek aan te knopen, maar Juozapavičius houdt hoop. 'Mijn telefoon is mijn wapen.'

     

    meer zoals 'De waarheid als wapen'