VPRO Tegenlicht

Rebellen tegen reclame

Ook zo moe van de corona-inhakers van reclamemakers? Overal reclame: we zijn het doodnormaal gaan vinden. Een voorhoede van activisten, burgemeesters en juristen strijdt steeds zichtbaarder tegen alomtegenwoordige reclame. Kunnen we niet zonder?

Makers

In 2020 wordt wereldwijd bijna 600 miljard euro uitgegeven aan reclames. Stadsbewoners zien nu veel meer advertenties dan dertig jaar geleden. Maar in een ontwikkelde informatiesamenleving als de onze is iedereen toch zelf wel in staat om te bedenken wat men wil kopen? Hoe zou een toekomst zonder reclame eruit kunnen zien, en hoe zou die gefinancierd kunnen worden?

In bushokjes, in kranten en op onze schermen woedt nu een verwoestende concurrentiestrijd tussen adverteerders die ons gedrag willen beïnvloeden. Jurist Ramsi Woodcock, die we spraken, zegt daarover: 'Billboards zijn de schoorstenen van de geest. Het wordt tijd dat we afrekenen met die geestvervuilende infrastructuur.'

 

VPRO Tegenlicht: 'Rebellen tegen reclame'
26 april, 22.20 NPO2

over de uitzending

We lijken machteloos tegen de invasie van reclameboodschappen, maar er is toenemend verzet. De eerste reclameloze steden komen op. In de Franse stad Grenoble is burgemeester Éric Piolle van de partij Europe Ecology verkozen met een bijzondere verkiezingsbelofte: hij wilde alle straatreclames verbannen uit de stad – al ging dat niet zonder slag of stoot. 

Hoe maak je een stad reclamevrij? En kan de stad deze inkomsten wel missen? Burgemeester Piolle: 'We zijn niet gedwongen om te leven in een omgeving met billboards. Reclame is zo alom aanwezig, dat we zijn gaan denken dat het normaal is. Voor onze burgers was het een totale verrassing dat de politiek de macht heeft om ‘nee' te zeggen. Je kunt de wereld veranderen; dat is een sterke boodschap.'

'we worden niet gedwongen om te leven in een omgeving met billboards'

In Lyon zijn de reclameborden nog altijd op iedere straathoek te vinden. Maar niet lang meer, als het ligt aan de activisten van het Collectif Plein la Vue en Antipub. Zij organiseren acties waarbij ze de lampen van lichtreclame stiekem uitzetten, omdat ze willen dat hun gemeente het voorbeeld van Grenoble volgt. Als statement beplakten ze het gemeentehuis met stukjes van reclameposters. De 25-jarige activist Alex Montvernay werd daarbij gearresteerd; hem hangt twee jaar gevangenisstraf boven het hoofd.

In Londen werkt stadsetnograaf en ex-reclameman Thomas Dekeyser. Ooit was hij strateeg voor het vermaarde Saatchi & Saatchi, één van de grootste reclamebureaus ter wereld. Maar toen hij overdag auto’s aan de man moest brengen terwijl hij zich in de avonduren druk maakte over het klimaat, knapte er iets. Dekeyser besloot te stoppen met reclame maken om zich als onderzoeker in de wereld van het anti-reclame-activisme te verdiepen.

De Londense activisten noemen zichzelf de Subvertisers. Zij halen posters uit billboards en bushokjes om ze te vervangen door werk van kunstenaars. Om anderen aan te moedigen om dat ook te doen in hun eigen stad, schreef anti-reclame-activist Vyvian Raoul een handleiding met de veelzeggende titel: Advertising Shits In Your Head. Raoul: 'Zodra mensen zien hoeveel schade reclame veroorzaakt aan individuen, aan de planeet en aan de maatschappij, zullen ze alle reclame willen afschaffen. Ik denk dat we over honderd jaar terugkijken en denken: wat bizar dat we dit toelieten in de publieke ruimte.'

 

Regie: Kees Brouwer
Research: William de Bruijn, Arnout Arens
Productie: Marie Schutgens
Eindredactie: Doke Romeijn en Bregtje van der Haak
over de sprekers

Alex Montvernay

anti-reclameactivist

Het is 25 maart 2019. Ter gelegenheid van World Anti-Advertising Day plakt een groep activisten van Collectif Plein La Vue en Antipub posters bij de ingang(en) van het gemeentehuis van Lyon. Ze protesteren tegen het ‘invasieve en schadelijke’ reclamebeleid van de stad. Uit een enquete van Plein La Vue onder de inwoners van Lyon, blijkt dat het overgrote deel van de respondenten vindt dat er te veel reclame in de stad is. 

Een van hen is sociaal- en klimaatactivist Alex Montvernay (25). Hem hangt momenteel een gevangenisstraf van twee jaar boven het hoofd. Alex is in afwachting van zijn proces in juni 2020 (aanklacht: vandalisme), maar dat weerhoudt hem er niet van om alsnog de straat op te gaan om zich hard te maken voor zijn doel: het uitbannen van reclame uit de openbare ruimte.

Thomas Dekeyser

stadsetnograaf

De Vlaamse stadsetnograaf Thomas Dekeyser werkte, ironisch genoeg, voor reclamebureau Saatchi & Saatchi en studeerde Cultural Geography en Brand Development. Zijn loopbaan nam een heel andere wending toen hij begon als onderzoeker bij het Centre for the GeoHumanities in Londen. Hier onderzoekt hij de interactie tussen (nieuwe) media, technologie, mens en stad.

Voor zijn scriptie dompelde hij zich onder in de wereld van de anti-reclameactivisten: de Subvertisers. Over de hele wereld duiken steeds meer van deze rebellen tegen reclame op die met allerlei protestacties de controle over openbare ruimten weer in handen willen nemen. 

'billboards zijn de schoorstenen van de geest; tijd om af te rekenen met die geestvervuilende infrastructuur'

Ramsi Woodcock

jurist

Is reclame echt zo schadelijk? De Amerikaanse jurist Ramsi Woodcock specialiseert zich in mededingingsrecht, economie en beleid. Hij focust zich op de invloed van het informatietijdperk op het mededingingsrecht – het recht dat betrekking heeft op concurrentie tussen bedrijven. Zijn pleidooi? Reclame, in z'n huidige vorm, doet af aan de mogelijkheden voor eerlijke concurrentie tussen bedrijven en werkt zelfs 'illegale monopolies' in de hand. 

'Reclame heeft altijd twee functies gehad: de ene is informeren, de andere is manipuleren. In het internettijdperk is de informatiefunctie overbodig geworden, alleen de manipulatieve functie is overgebleven. Daarom moeten we reclame verbieden', betoogt Woodcock in zijn paper Advertising as Monopolization in the Information Age.

Vyvian Raoul

anti-reclameactivist

Vyvian Raoul, schrijver, ‘anti-profituitgever’ en activist, schreef Advertising Shits In Your Head: Strategies for Resistance. Hij zet hierin uiteen hoe reclamebedrijven een monopolie hebben vergaard op de openbare ruimte en wat je kunt doen tegen de ‘psychologische en visuele vervuiling van het kapitalisme’ om de inrichting van openbare ruimten weer te democratiseren.

'als we morgen wakker werden en alle advertenties waren zomaar verdwenen of vervangen door kunst – wie zou dan klagen, behalve de reclamebedrijven?'

Éric Piolle

burgemeester Greboble

Het anti-reclamesentiment komt niet alleen uit de hoek van underground-activisme; ook in de politiek werd het de afgelopen jaren op de kaart gezet. Het Franse Grenoble, onder leiding van burgemeester Éric Piolle, streeft er zelfs naar om compleet reclamevrij te worden. Toen hij in 2014 werd verkozen tot burgemeester van Grenoble, deed hij de verkiezingsbelofte om álle straatreclames uit de stad te verbannen en stelde hij wethouder Lucille Lheureux daarvoor verantwoordelijk. 
leesvoer

13 argumenten tegen reclame

lees het artikel

Nog steeds niet overtuigd dat we reclame – in z'n huidige staat – nu écht ontgroeid zijn? Lees hier dertien argumenten tegen reclame.

Vrije markt vs. reclame

Een gezonde vrije markt kan niet zonder consumenten die zelfstandig en rationeel beslissingen kunnen maken. Maar welke rol speelt reclame daarin?

Reclame ondermijnt de vrije markt, zegt de Amerikaanse jurist Ramsi Woodcock in deze speciale video. Want reclame is manipulatief. En daarom zou het verboden moeten worden.

'wat bizar dat we dít toelieten in de publieke ruimte’

Gaat commercie te ver?

De crisis laat de falende macht van de markt zien. De consument wordt weer burger en ontwikkelt initiatieven waarbij persoonlijk contact, samenwerking en overzichtelijkheid voorop staan. Een nieuw Nederland daagt. Kijk nu: 'Gaten in de markt'.

Sigarettenpakjes op ooghoogte? Daar wordt voor betaald

lees nu bij Argos

Philip Morris International (PMI), British American Tobacco (BAT) en Japan Tobacco International (JTI) betalen supermarkten al jarenlang voor een goede positie in het schap. Dat ontdekten onderzoeksplatform Argos en The Investigative Desk. Lees snel meer over deze vernuftige marketing.

 

 

 

 

 

Jij bent het product

kijk nu: 'De grote dataroof'

Harvard-hoogleraar Shoshana Zuboff luidt de noodklok: ze schreef een monumentaal boek over hoe de grootste techbedrijven met onze data omgaan, 'The Age of Surveillance Capitalism'. Hoe krijgen we de zeggenschap terug over onze data? Ze vertelt het in de uitzending 'De grote dataroof'.

bezoek de virtuele meetup

kijk terug

Pakhuis de Zwijger - 29 april 2020

In deze livecast bespreken we de aflevering. Hoe zou een wereld zonder billboards, banners, pop-ups en online commercials eruit zien?

Meepraten over de toekomst? Kom naar een Meet Up!

alle Meet Ups meer

meer over reclame