Het smeltende ijs op Groenland trekt toeristen, politici, media en investeerders. Klimaatverandering als ‘business opportunity’, maar wat er op Groenland gebeurt is van levensbelang voor ons allemaal.

Bram Vermeulen reist af naar het stadje Ilulissat en de nabijgelegen ijsfjorden. Klimaatverandering heeft de levens van de Groenlanders hier totaal op zijn kop gezet: drommen toeristen reizen naar het eiland af om de smeltende ijskappen te zien.

Door alle aandacht van de media voor klimaatverandering, de serie Borgen en Donald Trump, is het aantal toeristen dat Groenland bezoekt zelfs nog nooit zo groot geweest. Ondertussen willen wetenschappers weten hoe snel het ijs verdwijnt en zoeken mijnbouwers naar zeldzame grondstoffen onder de smeltende kappen.

Maar terwijl de burgemeester van Ilulissat klimaatverandering als een business opportunity ziet, maakt het plaatselijke politiebureau zich grote zorgen. Groenland kampt met grote sociale problemen als huiselijk geweld, alcoholmisbruik en heeft het hoogste aantal zelfmoorden ter wereld.

Als Bram Vermeulen Ilulissat bezoekt is de politie druk met een onderzoek naar een menselijk been dat is gevonden op de vuilstort. Het onderzoek naar de moord legt een Ilulissat bloot dat toeristen normaal niet te zien krijgen.

schrijf je in voor de nieuwsbrief

Abonneer je nu op de nieuwsbrief van Frontlinie en ontvang elke twee weken extra verhalen, achtergronden en lees-, kijk- en luistertips in je inbox.

waarom toerisme booming is in Ilulissat

Ilulissat mag zich de toeristentrekpleister van Groenland noemen. Dat heeft in de eerste plaats weinig met de stad te maken en alles met de omliggende natuur.

Groenland is namelijk het meest dunbevolkte gebied ter wereld: ongeveer 56.000 mensen op een stuk aarde dat net iets groter is dan Mexico (128 miljoen inwoners). Dat betekent ruim baan aan de natuur.

Op VisitGreenland.com komen ze dan ook superlatieven tekort om de ijsfjorden bij Ilulissat te beschrijven: ‘De miljoenen ijsbergen wachten erop om los te breken en kleine stukken ijs vullen elk hoekje en gaatje tussen de gigantische wolkenkrabbers, die zo enorm zijn dat zelfs de grootste schepen erbij verbleken. En als er een gat opent in de muur van ijs, vallen deze bevroren kunstwerken in de baai van Disko als een energie dans. Een once-in-a-lifetime-experience.’

Ilulissat is ‘modern en bruisend’

Toch zijn niet alleen de fjorden en gletsjers een reden om Ilulissat te bezoeken, belooft dit sterke staaltje city marketing: deze ‘moderne en bruisende’ stad biedt hoogwaardige accommodatie en gastronomische wonderen. Het staat er bol van Inuit-geschiedenis en dat is handig als toerist, stellen de reclamemakers, want dat betekent dat je jouw souvenir gewoon kunt kopen bij de lokale ambachtslieden.

Deze marketing betaalt zich uit. Pre-pandemie bleven ieder jaar rond de dertigduizend toeristen in accommodaties in Ilulissat. En daar kun je ook nog om en nabij tienduizend cruiseschippassagiers optellen, die voor een bezoek aanmeerden.

Ter vergelijking: in de stad zelf wonen amper vijfduizend mensen.

Mogelijk gaan de aantallen toeristen in de komende jaren flink toenemen, want eind volgend jaar moet de uitbreiding van het lokale vliegveld afgerond zijn, waardoor Ilulissat direct bereikbaar wordt vanuit verschillende Europese steden.

de sociale problemen in Ilulissat en Groenland in cijfers

Hoewel bovenstaande teksten misschien anders doen vermoeden, is het leven in Ilulissat niet makkelijk. De weersomstandigheden zijn er bar: op de warmste dag van het jaar, in augustus, wordt het er gemiddeld acht graden. In de koudste maand (maart) zakt de temperatuur naar een gemiddelde van -19.

Daarbij komt ook nog de middernachtzon – tussen eind mei en eind juli gaat de zon eigenlijk nooit helemaal onder – en natuurlijk z’n donkere tegenhanger, de poolnacht: dan blijft de zon juist maanden weg. Het een leidt tot een reeks aan slaapproblemen, de ander werkt onder meer depressie in de hand.

Groenlanders worstelen met koloniaal trauma

Reken hierbij dan nog het natuurlijke isolement ten midden van al die natuur en een koloniaal trauma van jewelste: Groenland werd driehonderd jaar geleden gekoloniseerd door Denemarken, werd in 1953 uitgeroepen tot autonome staat binnen het Deens koninkrijk, maar kreeg pas in 1979 deels zelfbestuur. Dat werd in 2009 uitgebreid, maar Groenland is nog altijd niet onafhankelijk.

Net als veel koloniale heersers, hanteerde Denemarken meermaals onmenselijk beleid tegen de inheemse bevolking. Zo bood de regering eerder dit jaar zijn excuses aan voor een ‘sociaal experiment’ uit de jaren vijftig en is er onlangs een onderzoek ingesteld naar de praktijken van Deense dokters, die in de jaren zestig en zeventig spiralen plaatsten bij Groenlandse vrouwen. Dit deden zij zonder hun toestemming en zonder hen daarvan op de hoogte te brengen. Ook dwongen de Denen Groenlanders om de ijsfjorden te verlaten en naar grote steden te komen, zodat ze efficiënter bestuurd konden worden door de Denen.

alle ingrediënten voor problemen

Neem die achtergrond en bedenk dat de mogelijkheid om aan drank en drugs te komen wel aanwezig is en je weet: alle ingrediënten voor narigheid zijn er. Dat is ook terug te zien in de misdaadstatistieken van Ilulissat. Zo werden er in 2021 bij de politie van Ilulissat melding gemaakt van 23 seksuele misdrijven (waarvan 18 verkrachtingen en 3 gevallen van kindermisbruik), 61 geweldsdelicten, 55 diefstallen (waaronder inbraken), 36 gevallen van vandalisme en 43 drugsovertredingen.

Hoe schokkend deze cijfers zijn, kun je onder meer zien door ze naast die van Terschelling te leggen. Dat lijkt een grove vergelijking, maar qua inwonersaantal scheelt het amper. Op het Waddeneiland vonden in hetzelfde jaar 5 verkrachtingen plaats, 15 mishandelingen, 60 diefstallen, 35 vernielingen en 0 drugsmisdrijven – waarbij natuurlijk aangetekend moet worden dat Nederland een stuk liberaler is qua drugsbeleid dan Groenland.

kindermisbruik op Groenland

Vooral op het gebied van (seksueel) geweld zie je het grootste verschil: in Ilulissat escaleert een situatie simpelweg veel sneller naar een fysiek conflict. Maar de cijfers met betrekking tot kindermisbruik zijn het schrikbarendst: naar schatting heeft één op de drie Groenlanders in hun jeugd te maken gehad met seksueel misbruik.

Asii Chemnitz Narup, de voormalige burgemeester van de stad Tasiilaq, riep drie jaar geleden op tot een nationale noodtoestand: 'Op Groenland worden kinderen en jongeren misbruikt op een schaal die zo groot is, dat het vraagt om een nationale noodtoestand. Ik geloof dat we in een menselijke, sociale, en culturele doodsspiraal terechtkomen als wij geen einde weten te maken aan seksueel misbruik.’

meeste zelfdodingen ter wereld

Mogelijke oorzaken voor de hoge cijfers, noemden we hierboven al even: de experts wijzen naar alcoholisme, isolatie en culturele veranderingen als gevolg van onder meer klimaatverandering en globalisering. Deze factoren leiden niet alleen tot criminaliteit en misbruik, maar ook de zelfdodingscijfers in Groenland zijn enorm.

Sterker nog: Groenland heeft de hoogste zelfdodingscijfers ter wereld. Statistics Greenland maakt melding van 44 doden in 2019, dat zijn er 78 op 100.000 inwoners. In Nederland ligt ditzelfde cijfer op 10 doden. Geen enkel ander land komt in de buurt van de cijfers van Groenland. Op het eiland is zelfmoord dan ook een van de voornaamste doodsoorzaken, na kanker, hartziekten en luchtwegproblemen.

schrijf je in voor de nieuwsbrief als je meer van dit soort verhalen wil