Van seks zonder nageslacht, naar nageslacht zonder seks

In 1978 gebruikte Bob Edwards voor het eerst een techniek in die onze voortplanting op zijn kop zou zetten: in-vitrofertilisatie. Deze techniek, afgekort als ivf, was bedoeld voor vrouwen die door afgesloten eileiders geen kinderen konden krijgen. Nadat de techniek aanvankelijk voor veel ophef zorgde bij de katholieke kerk is ivf inmiddels niet weer weg te denken uit onze samenleving: in 2013 zijn maar liefst 1 op de 36 kinderen in het lab verwekt door middel van ivf. In het begin werden meerdere bevruchte eitjes teruggeplaatst in de baarmoeder om de kans op minstens één gezond embryo zo groot mogelijk te houden, maar dat had vaak twee-, drie-, of zelfs vijflingen tot gevolg. Inmiddels is de technologie zo ver ontwikkeld dat het terugplaatsen van een enkele eicel in dertig procent van de gevallen direct succesvol is.

Afgesloten eileiders zijn al lang niet meer de enige reden waarom vrouwen ivf gebruiken. Sinds de Dolle Mina’s in de jaren zestig een plek voor de pil in de samenleving wisten te veroveren,  gebruikt Nederland massaal de maandelijkse strip. Daardoor is veel veranderd: de gemiddelde leeftijd waarop een vrouw nu haar eerste kind krijgt is dertig jaar, dat is zes jaar later dan in de jaren zeventig. Twee derde van de Nederlandse vruchtbare vrouwen gebruikt dan ook anticonceptie, en dat aantal lijkt eerder toe dan af te nemen. Door werk en studie komen Nederlandse vrouwen pas op latere leeftijd aan kinderen toe. Veel vrouwen hopen alsnog een kind te kunnen krijgen op latere leeftijd door eicellen kunstmatig te bevruchten met spermacellen, ivf dus. Maar de kwaliteit van de eicellen gaat steeds harder achteruit naarmate je ouder wordt.

Wat veel mensen zich niet realiseren, is dat de kans op mislukking bij oudere eicellen vrij groot is, ook bij ivf. Ze hebben een blind vertrouwen in techniek. Een manier om dit probleem te omzeilen is door je eicellen al op jonge leeftijd in te laten vriezen. Hierdoor heb je sterke, gezonde eicellen als je op je 35^ste alsnog een kind wilt. Voor de man op leeftijd is de kwaliteit van het zaad namelijk niet het grootste probleem om een kind te krijgen, al wordt de kans op psychische afwijkingen wel groter.

En daar zit ambiguïteit: waar we ooit begonnen met onze manier van voortplanten aan te passen om niet zwanger te worden, hebben we nu methoden ontwikkeld om zwanger te worden wanneer wij dat willen, terwijl het op de natuurlijke weg eigenlijk al niet meer kan. Het invriezen van eicellen voor ivf is een katalysator geworden in het uitgesteld voortplanten en heeft de afgelopen jaren de ethische en politieke wereld op z’n kop gezet. Om veel jonge vrouwen de mogelijkheid te geven hun eicellen preventief in te laten vriezen, heeft Bart Fauser, hoogleraar voortplanting en gynaecoloog, zich jarenlang ingezet om een eicelbank op te richten. Deze wordt nu vooral gebruikt om eicellen voor donatie in te vriezen, maar Fauser pleit ervoor dat vrouwen zich er van bewust zijn dat deze bank ook gebruikt kan worden om je eigen eicellen voor later in te vriezen. In het buitenland zijn ze hier al veel verder mee en neemt het invriezen van eicellen serieuze proporties aan: in Silicon Valley krijg je als deel van je contract de mogelijkheid je eicellen in te laten vriezen voor later, en verzekeringsmaatschappijen zien er zelfs commerciële mogelijkheden in.

Bevruchting van eicellen buiten het lichaam is niet de enige techniek die is ontstaan uit de lange geschiedenis van pil naar eicelbank. De mogelijkheid tot invriezen heeft ook invloed op de manier waarop de procedure van donor-ouders werkt, stelt Fauser. Ingevroren eicellen kunnen namelijk jaren bewaard worden waardoor een flinke eicelbank kan ontstaan. En als de embryo’s eenmaal in de vriezer liggen, kunnen embryo’s meteen genetisch gescreend worden op geslacht en erfelijke eigenschappen, waarbij je zou kunnen kiezen welk embryo je terug laat plaatsen in de baarmoeder. Bepaalde genetische aandoeningen kunnen zelfs omzeild worden door de eicellen van een derde ‘ouder’ te betrekken bij de creatie van een embryo.

We moeten wel uitkijken voor uitbuiting van deze technologie, zo bleek laatst uit een artikel in de Volkskrant. Met genoeg geld op zak kun je zelfs het volgroeien van je genetisch eigen baby uitbesteden aan een draagmoeder.  In vergelijking met veel andere landen, worden  onderzoek en commerciële initiatieven op het gebied van voortplanting in Nederland sterk gereguleerd door de overheid. Er wordt lang nagedacht voordat een dergelijke nieuwe technologie wordt toegestaan, maar daardoor lopen we ook een achterstand op.

Van eigen baby naar reageerbuisbaby, op naar de geplande bestelbaby? Als het aan transhumanist en filosoof Julian Savulescu ligt wel, want in zijn ogen is natuurlijke voortplanting inefficiënt en onveilig. Nageslacht zonder seks zal het volgens hem op termijn dus winnen van de manier waarop God het ooit bedoeld had.