Wil je alle macht naar je toe trekken, dan moet je de media volledig beheersen. Weg met de vrije pers dus! Hoe roei je de onafhankelijke journalistiek met wortel en tak uit? Met dit lijstje in de hand loopt dat zelfs binnen de EU op rolletjes.

Stel, je hebt de verkiezingen gewonnen. Leuk, maar jij wilt meer. Je kijkt jaloers naar je collega’s in Polen en Hongarije. Hun wil is wet en ze winnen de verkiezingen steeds op hun sloffen. Net als zij zul je veel op de schop moeten nemen: de rechtspraak, het openbaar bestuur, het onderwijs en natuurlijk de media.

Schrikt dat je niet af? Beschik je over een groot doorzettingsvermogen en een lege plek waar andere mensen een geweten hebben? Mooi, aan de slag. Met deze checklist weet je precies wat je moet doen. Wil je eerst nog wat inspiratie uit de praktijk zien? Kijk direct de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur op NPO Start.

1. richt je eigen media op

Je had die verkiezingen vast niet gewonnen als je dit niet wist: het is ontzettend handig als je in de tijd dat je nog onderweg bent naar de macht al eigen media hebt opgericht. Zo verspreid je niet alleen je eigen boodschap, maar leid je ook mensen op die jouw ideeën goed kunnen verwoorden.

Die trouwe medewerkers gaan allemaal een bliksemcarrière tegemoet zodra jij begint met het wegwerken van de vrije pers. De machtigste man van Polen, Jaroslaw Kaczyński, begon er al in de jaren negentig van de vorige eeuw mee, en ook de Hongaarse heerser bouwde vanaf een verkiezingsnederlaag in 2002 aan zijn eigen media-imperium.

2. maak van de publieke omroep een strak geleide staatsomroep

Dit is natuurlijk een no-brainer. Vorm de publieke omroep snel en rigoureus om tot een wapen in jouw strijd voor de volledige controle over je land. Maak jouw mensen omroepbestuurder en laat ze kritische journalisten ontslaan of wegpesten.

Kijk maar weer naar Polen. Daar greep Recht en Rechtvaardigheid (PiS in het Pools) direct stevig in toen deze partij het presidentschap en de absolute meerderheid in beide kamers van het parlement had veroverd, in 2015. Met minder dan 40 procent van de stemmen trouwens. Ja, dat kan in een districtenstelsel, knoop die tip ook maar in je oren.

Al snel was bij de Poolse publieke zenders het nieuws, en trouwens alle programma’s die ook maar iets met actualiteit te maken hebben, veranderd in een propagandashow vóór de regering en tégen alles wat die niet bevalt. Veel Polen doorzagen dat best, maar dat maakt niets uit, want het is toch uiterst effectief.

3. zet ook de mediawaakhond naar je hand

Ook voordehandliggend: stop het orgaan dat de media moet controleren vol met jouw mensen. Maar misschien is het nog wel handiger om het Hongaarse recept te volgen. Je richt gewoon een gloednieuwe Mediaraad op, direct na je verkiezingsoverwinning.

Ben je net zo gewiekst als Victor Orbán, dan hou je er twéé toezichtorganen op na, waarvan de ene aan alle EU-regels voldoet maar vrijwel niets te zeggen heeft, en de andere intussen zorgt dat de media precies doen wat jij wilt.

4. zorg dat je zakenvrienden alle commerciële media opkopen

Commerciële mediabedrijven geven je veel invloed op de publieke opinie voor weinig geld. Koop ze dus allemaal op. Of beter: besteed dat uit.

Want hier kun je zakenvrienden inzetten, die je beloont met vette advertentiecontracten of andere lucratieve deals. Bijkomend voordeel, als je het allemaal slim speelt: mochten je vrienden op een dag hun mediamacht gebruiken op een manier die jou niet zint, dan kun je ze keihard laten vallen en eventueel zelfs laten veroordelen wegens corruptie.

In Polen nam oliebedrijf PKN Orlen in 2019 ineens de uitgever Polska Press over, de marktleider in lokale kranten en nieuwswebsites. Dat oliebedrijf is in handen van de Poolse staat. En die is natuurlijk in handen van die ene partij. Niet verrassend dus dat kort na de overname 14 van de 15 hoofdredacteuren waren vervangen door PiS-aanhangers.

Intussen is de Hongaarse heerser alweer een stap verder: zijn vrienden hebben vrijwel alle mediatitels van het land gratis weggegeven aan een stichting. Die uiteraard helemaal onder de controle staat van Fidesz, de partij van Orbán.

5. knijp advertenties af

Zijn er nog onafhankelijke media over? Laat elk bedrijf dat het waagt daar te adverteren, direct de gevolgen voelen. Nul advertenties van de staat en alle daaraan gelieerde bedrijven – en als jij het goed hebt geregeld, zijn dat zo’n beetje álle bedrijven. Zo zorg je dat abonnees alle kosten moeten dragen. Daartoe zijn gelukkig maar weinig mensen bereid.

6. roei buitenlandse invloeden uit

Soms zijn er buitenlandse stichtingen die de democratie in je land willen bevorderen door kritische media overeind te houden. Of investeerders die moeilijk doen over de verkoop van hun mediabelangen. Dan kan het helpen om te roepen dat buitenlandse krachten jouw volk proberen te beïnvloeden met propaganda. En wat is er dan logischer dan het verbieden van zulke inmenging?

Voer strenge regels in voor alle organisaties die geld uit het buitenland ontvangen. Dat is binnen de EU niet toegestaan, helaas. Gelukkig reageert die doorgaans heel traag. In Hongarije kun je zien dat je met zo’n illegale wet ver kunt komen. Zeker als je daarnaast je eigen media gebruikt om de organisaties die je kwijt wilt voortdurend zwart te maken.

In Polen zijn ze nog niet zo ver. Zelfs het verbieden van meerderheidsbelangen in de media door bedrijven van buiten de EU ging dat in 2021 niet door, nota bene door een veto van de president, terwijl die natuurlijk gewoon van de regerende partij is. Hij wilde zijn landgenoten niet hun populaire Amerikaanse TV-zender afnemen. Een tegenvaller? Ach, dat is waarschijnlijk maar tijdelijk. En het staat natuurlijk wel mooi. Zien die bemoeials van de EU nou wel dat Polen een prima functionerende democratie heeft?

Oh, en over buitenlandse invloeden gesproken, voor jou gelden natuurlijk andere regels. Het kan, zeker in je begintijd, juist heel handig zijn om warme banden te onderhouden met vermogende geestverwanten uit landen waar ze al een stuk verder zijn met het ontmantelen van de democratie. Zowel in Polen als Hongarije danken de huidige heersers een deel van hun succes aan hulp uit het oosten.

7. schilder onafhankelijke journalisten af als vijanden van het volk

Noem lastige journalisten buitenlandse agenten en verkondig overal dat ze erop uit zijn om de staat te ondermijnen en de burger dwars te zitten. Behandel ze ook zo.

Installeer bijvoorbeeld spyware op hun telefoons. Zowel in Polen als in Hongarije hebben geheime diensten het Israëlische programma Pegasus gebruikt om journalisten te bespioneren. Illegaal, uiteraard. In een land met een onafhankelijke pers en rechtspraak zou je als regering zwaar moeten boeten als dit uitkwam. Maar dus niet in Polen en Hongarije. Zie je nu hoe goed deze checklist werkt?

8. zwijg de vrije pers dood

Geef alleen interviews aan media die jouw kant van het verhaal vertellen en gun geen snipper nieuwswaardige informatie aan de rest. Met volksvijanden praat je toch zeker niet? Nou dan. En komen zulke kritische journalisten toch met belastende informatie over je naar buiten? Zwijg erover en laat jouw media het ook negeren. Elk ‘schandaal’ waait zo vanzelf over. Ook dit kun je prachtig zien in de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur.

9. kaap de rechtspraak

Het heeft niet direct met journalistiek te maken, maar het juridisch systeem is natuurlijk essentieel bij je machtsgreep. Vul het met jouw mensen.  Overstelp de bestaande rechters met werk, zodat je een excuus hebt om hun aantal te vergroten. Dwing ze bovendien om massaal met vervroegd pensioen te gaan, zoals in Polen, dan kun je nog meer nieuwe rechters benoemen. Natuurlijk neem je ook het Hooggerechtshof mee in je vernieuwingsdrift, want dat bepaalt uiteindelijk veel. Of de verkiezingsuitslag klopt, bijvoorbeeld. Maar goed, terug naar de vrije pers, of wat ervan over is.

10. overvoer de overgebleven vrije media met rechtszaken

Maak kritische journalisten helemaal gek door ze voor werkelijk alles wat ze doen aan te klagen. Maakt niet uit of je kans maakt die rechtszaken te winnen; het punt is dat de verdediging mentaal en financieel uitgeput raakt. In Polen is deze kunst geperfectioneerd. De grootste onafhankelijke krant die het land nog heeft, Gazeta Wyborcza, weet hier alles van, dat kun je zien in de eerste aflevering van Gazeta, de Poolse krant onder vuur.

11. vergeet de sociale media niet

Waarschijnlijk blijven sociale media nu nog over. Daar hoeven we je niets over te vertellen, want ze zijn essentieel geweest bij je mars naar de macht. Je hebt ze gebruikt om zó veel desinformatie rond te pompen dat niemand meer weet wat waar is en wat niet. Daardoor kun je iets altijd als 'fake news' bestempelen.

Sociale media helemaal naar je hand zetten is lastig, want het zijn doorgaans buitenlandse miljardenbedrijven. Je kunt ze misschien niet kopen, maar je kunt wel dealtjes sluiten met hun eigenaren, mensen zoals jij.

Sociale media zijn daarnaast handig als opsporingsmiddel voor mensen met verkeerde meningen. Zo weet je precies wie je in de gaten moet houden. En natuurlijk zorg je dat al jouw media hun content op al die platforms plaatsen. Het volk zal je daarbij helpen. Als het hele verdere medialandschap jouw verhaal vertelt, zal de meerderheid dat omarmen en versterken. Veel succes! 

PS Wil je nog meer praktijktips? Kijk de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur, waarin Poolse journalisten zelf laten zien hoe ze stap voor stap buiten spel zijn gezet.