Sunny Side of Ghana

Regelmatig film ik mensen ver weg – bijvoorbeeld in het Himalayagebergte, gedurende Braziliaanse Candomblerituelen of op Ghanese begrafenissen. Achteraf sturen we een dvd naar de betrokkenen en soms mail ik met de hoofdpersonen uit de documentaire. Maar echte feedback van alle gefilmde personages heb ik nooit gekregen, vooral omdat het logistiek vaak onmogelijk is om iedereen te bereiken.

Daarom organiseren we een vertoning van Sunny Side of Spirit in de Ghanese hoofdstad Accra, opdat de mensen die we gefilmd hebben zichzelf op groot scherm terug kunnen zien.

Toch is er genoeg publiek. De zaal zit vol met buurtgenoten en vrienden van Ama en Kwami. Het publiek – en dan vooral Kwami’s aanhang – reageert uitgelaten als er een bekende in beeld is. Ook wanneer er iets gezegd wordt waar veel mensen het grondig mee eens zijn wordt er instemmend geklapt, geroepen en gelachen.

In het begin loop ik nog als een schooljuf rond met een wijsvinger voor mijn mond 'sh sh' te sissen omdat ik bang ben dat men de inhoud mist door het rumoer. Dan laat ik het los en heb ik plaatsvervangend plezier vanwege de lol van het publiek.

Het is vreemd om mijn film in de deze context te zien, vooral vanwege het antropologische karakter van mijn voiceovers. Ineens geneer ik me voor het uitleggerige ‘de Ghanese bevolking doet het zus en zo’ van mijn teksten. Alsof alle Ghanezen te reduceren zijn tot eenzelfde essentie. Ik vraag me af: kan een crossculturele documentaire als deze gemaakt worden zonder generaliserende uitleg?

Ik weet niet of iemand anders zich ook stoort aan de vertaalslag voor het Nederlandse publiek in de film. Alleen Ama kijkt me soms lachend met opgetrokken wenkbrauwen aan en ik zie dat zij hetzelfde denkt.

De meesten aanwezigen lijken eerder blij en trots te zijn, alsof de internationale blik op hun cultuur die op een bepaalde manier valideert.

‘Het is de andere kant van de collectivistische medaille. Je moet jezelf groot houden,’ reageert Ama. ‘Cause if one person falls, everyone falls. Het is een kaartenhuis dat zichzelf overeind houdt. Ik weet nog dat mijn nichtje overleed. Ik zag haar dood op de grond liggen en ik begon spontaan luid te huilen. Daardoor begonnen een paar ooms ook te weeklagen. "Stop met huilen!" riep mijn tante. "Er is een tijd en een plek voor alles. Nu moeten we sterk zijn om alles te regelen. Straks is er ruimte voor de rouw.'"

‘Mag ik toch nog even de kracht van de bijbel noemen?’ vraagt Paul, een vriend van Kwami die bekend staat als een evangelische Christen. Mensen moeten lachen en Ama roept: ‘Ik dacht al, waar blijft God?!’

‘Toen mijn ouders ziek waren heb ik voor ze gezorgd, helemaal alleen,’ vertelt Paul. ‘Zes jaar lang waren ze bedlegerig. Elke dag moest ik ze vroeg in de ochtend wassen in het ziekenhuis. Daarna ging ik er op uit om geld te verdienen om de medische kosten te dekken en om nog wat eten te kunnen kopen. Daarna moest ik weer terug om ze te verzorgen. Het was een erg zwaar leven. Vaak heb ik op het punt gestaan het op te geven. Volgens mij komt een depressie door negatieve gedachten als: “Hier komt geen eind aan.” Maar die negatieve gedachten bestreed ik door teksten uit de Bijbel. Zoals “Fear thou not; for I am with thee: be not dismayed; for I am thy God.”’

‘Jij hebt je manier gevonden,’ reageert Oman, de Nigeriaan ‘Dat is mooi en krachtig. En nu communiceer je er met ons over. Dat is ook heel goed.’

‘Denken jullie dat depressie altijd eenzelfde soort gemoedstoestand is? Of zijn er veel verschillende vormen?’ vraag ik. ‘Want wat sommige van jullie beschrijven lijkt op een soort overlevingswanhoop. Iets wat in Nederland misschien minder voorkomt. Ik denk dat een depressie in het Westen eerder veroorzaakt kan worden door een algeheel gevoel van zinloosheid, door twijfels over de zin van het bestaan. Of door sociaal isolement.’

‘Wij hebben door overlevingsstress geen tijd voor een existentiële crisis,’ lacht een jonge vrouw met een Brits accent. ‘Misschien komt dat nu op, bij de rijkere middenklasse. Want het collectivistische samenleven dat jij in de film laat zien, zie ik bij mijn generatie niet meer zo veel. Mensen wonen alleen. En als ze wel samenwonen kijken ze naar hun eigen content op hun telefoon. Onze tradities gaan teloor omdat we naar Kim Kardashians kont willen kijken!! En de ouderen kijken naar nagesynchroniseerde Mexicaanse soaps. Wat voor effect heeft dat?’

Iedereen lacht en reageert instemmend. En zo eindigt het gesprek met een universeel thema: de invloed van beeld op de realiteit en de zorg om beeldscherm- en social mediaverslaving.