Huisartsen weigeren in toenemende mate zorg aan ongedocumenteerden, zo blijkt uit onderzoek van Lost in Europe. Verschillende hulporganisaties slaan alarm, omdat deze groep als eerste buiten de boot valt, als gevolg van het toenemende huisartsentekort. En dat terwijl iedereen volgens de wet recht heeft op medisch noodzakelijke zorg.

‘Het hele zorgsysteem is overvraagd’, zegt Gemma Sliedrecht van Stichting STIL. De organisatie biedt al 25 jaar hulp aan ongedocumenteerden in Utrecht, maar ziet nu dat huisartsen die eerder bereid waren om ongedocumenteerden nu aangeven dat ze overvraagd zijn. ‘Dan merk je dat deze doelgroep als eerste buitenspel wordt gezet.’

Ook het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt LOS herkent het probleem. ‘Dit is niet de makkelijkste groep voor huisartsen om er even bij te nemen’, zegt coördinator Rian Ederveen. Er is sprake van een taalbarrière, de tolkentelefoon wordt voor huisartsen niet meer vergoed, en ook het declareren van het consult via een speciaal fonds van het CAK kost extra tijd.

Volgens een recent onderzoek van vakblad Medisch Contact kampen huisartsen met een groot werknemerstekort en een te hoge werkdruk. Ook bleek uit een enquête onder artsen dat maar 1 op de 3 artsen standaard gebruikt maakt van de CAK-regeling om zorg voor ongedocumenteerden te vergoeden. Huisartsen geven aan dat de administratieve rompslomp van het invullen van de declaratieformulieren niet opweegt tegen het geld dat zij terugkrijgen voor één consult.

Hulporganisaties nemen steeds meer taken op zich om te regelen dat ongedocumenteerden toch de zorg krijgen waar ze recht op hebben. Stichting STIL geeft aan dat zij ‘een goede samenwerking hebben’ met de gemeente Utrecht. Daardoor kunnen zij bijvoorbeeld de eigen bijdrage van 5 euro vergoeden die gevraagd wordt per medicijnrecept. Ook vergoeden ze brillen, tandartskosten en – minder vaak – abortussen.

In Rotterdam worden er door Stichting ROS medische paspoorten uitgedeeld, waarmee patiënten bij de huisarts kunnen laten zien dat ze geen documenten hebben, maar wel recht hebben op zorg. En in Amsterdam bestaat er de Amsterdam City Rights App waarin ongedocumenteerden kunnen zien waar ze terecht kunnen met medische klachten.

Iedereen heeft recht op zorg

Kamerlid Maarten Heijink (SP) stelt dat iedereen de juiste zorg moet krijgen. ‘Papieren of niet, het is menselijk om elkaar te helpen. Je laat anderen niet zitten.’ Heijink stelde eerder al Kamervragen over de problemen rondom de zorg van onverzekerden. ‘We moeten die financiële verantwoordelijkheid voor het helpen van onverzekerden bij huisartsen weghalen en de kosten als samenleving opvangen.’   

Hoeveel ongedocumenteerden er in Nederland precies zijn, is niet bekend. Het laatste WODC-rapport stelt dat er in 2018 23.000 tot 58.000 mensen zonder verblijfsvergunning in Nederland waren, vertelt Rian Ederveen van het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt LOS. ‘De meeste hulporganisaties zeggen: wij zien er in onze stad veel meer. Wat de precieze cijfers zijn weten we gewoon niet.’

Ongedocumenteerden hebben, net als iedere andere Nederlander, recht op zorg. Hiervoor bestaat de regeling onverzekerbare vreemdelingen. Zorgpraktijken kunnen aan de hand van deze regeling alles wat onder het basispakket van de zorgverzekering valt declareren bij het Centraal Administratiekantoor (CAK). Dit is 80% bij huisartspraktijken en 100% bij verloskundigen.

'Het systeem is te ingewikkeld'

Ederveen vertelt dat veel huisartsen het declaratieproces een ingewikkeld proces vinden. ‘Je moet iets heel anders doen dan wat je voor normale patiënten doet. Dat vraagt extra tijd en moeite.’

Kamerlid Julian Bushoff (PvdA) bevestigt dit: 'Het vergoedingsysteem is te ingewikkeld. Het digitaliseren van die regeling zou veel bureaucratische rompslomp voorkomen voor huisartsen.' Het versimpelen van het declaratieproces zou volgens Bushoff de werkdruk van artsen verlagen. 'Dit voorkomt een barrière om zorg te kunnen verlenen aan ongedocumenteerden.'

Het CAK laat in een reactie weten dat zij al veel maatregelen hebben genomen om het declaratieproces te versimpelen. Komende maand start de organisatie met een pilot digitaal declareren, onder een groep van 20 huisartsen.

Te grote uitgave

Verschillende ongedocumenteerde Eritrese vrouwen klopten aan bij Lost in Europe, omdat zij vastlopen in de zorg. Een van die vrouwen is Rahwa. Zij loopt al twee maanden met een knobbel in haar borst en nek. Geen huisarts wil haar doorverwijzen zonder dat ze geld voor een consult betaalt, wat eigenlijk niet zou hoeven. Ook de hoogzwangere Selam heeft de kosten voor een bloedonderzoek bij de huisarts uiteindelijk moeten betalen met de kinderbijslag van haar zoontje. Ze heeft enorme pijn in haar rechterzij, en is heel bang dat er iets mis is met haar of haar kindje. Ze heeft echter geen geld om opnieuw naar de dokter te gaan, en de dokter wil haar niet onderzoeken als ze niet betaalt.

‘Dan gaan we zelf die zorg bieden’

Dokters van de Wereld bracht in 2021 een rapport uit waaruit blijkt dat bijna de helft van de Amsterdamse huisartsen weleens een ongedocumenteerde patiënt weigert. De hulporganisatie trok jarenlang aan de bel maar nu is de nood is té hoog. ‘Voor sommige patiënten moesten we tot wel acht huisartspraktijken bellen en lukte het steeds niet,’ zegt Maaike Hersevoort van Dokters van de Wereld.  Daarom namen ze zelf de touwtjes in handen. Begin 2023 openden ze een medische post – een noodoplossing, aldus de organisatie- aan het zorgplein Osdorp in Amsterdam West. Hersevoort is projectleider van de Medische Post. ‘Iedereen heeft recht op zorg, als wij het bij de huisartsen niet geregeld krijgen, dan gaan we zelf die zorg bieden.’ 

Volgens Rian Ederveen van het Landelijk Steunpunt wijzen veel hulporganisaties ook op de schaduwzijde van een aparte medische voorziening. ‘Als er een aparte post bestaat gaan de patiënten ook zelf geen moeite doen om de dokter te overtuigen van het bestaande systeem. Dat betekent eigenlijk dat artsen geen contact meer hebben met de doelgroep en hier ook niet meer bewust van zijn.’

Lees hier de reacties van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het Centraal Administratie Kantoor (CAK)

reacties

Lost in Europe en Argos vroegen het CAK en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport om reactie naar aanleiding van ons onderzoek. Het ministerie herkent de overbelasting bij huisartspraktijken, maar geeft aan geen signalen te ontvangen dat ongedocumenteerden structureel zorg wordt onthouden.

In antwoord op Kamervragen liet de minister weten dat de verwachting is aan het einde van het eerste kwartaal van 2023 huisartsen digitaal kunnen aansluiten voor de OVV-regeling. Wat is de status hiervan? 
De verwachting is nog steeds dat vanaf het einde van het eerste kwartaal 2023 zorgverleners gefaseerd digitaal kunnen aansluiten op de Regeling Onverzekerbare Vreemdelingen (OVV) en de Subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg voor onverzekerden (SOV). Het CAK start binnenkort met een pilot waar een aantal huisartsenpraktijken aan deelnemen.

Als de CAK-regeling wordt gedigitaliseerd, is er geen verschil meer tussen het declareren bij de zorgverzekeraar of bij het CAK. De declaraties verlopen in beide gevallen via Vecozo. Dat is het reguliere declaratiesysteem in de zorg. Er zijn echter zorgverleners die hebben aangegeven op papier te willen declareren. Dat blijft voor hen mogelijk. 

Wat wil de minister eraan doen als acuut noodzakelijke zorg niet geweigerd mag worden, maar dit in de praktijk toch gebeurt?
Nederland is gehouden om vreemdelingen die zich op Nederlands grondgebied bevinden medisch noodzakelijke zorg te bieden. Daarnaast is deze hulpverleningsplicht ook neergelegd in de (ongeschreven) beroepsethiek van zorgverleners. 

In Nederland bestaat een zorgplicht jegens iedereen die zich op Nederlandse grond bevindt en medisch noodzakelijke zorg nodig heeft. Dat geldt dus ook voor ongedocumenteerden. Wij ontvangen echter geen signalen dat ongedocumenteerden structureel medisch noodzakelijke zorg wordt onthouden. Daarnaast is het lastig om te oordelen over voorbeelden die via persvragen aan VWS worden voorgelegd, terwijl de afwegingen van de betreffende zorgverleners en de communicatie met de betrokkenen ons niet bekend zijn.  

Er worden wel signalen ontvangen dat de druk bij sommige huisartsenpraktijken hoog is. Met name op die plekken waar veel vreemdelingen verblijven. Het kan daarom voorkomen dat patiënten die planbare zorg nodig hebben, worden doorverwezen.

Het Ministerie van VWS en de LHV blijven scherp op deze signalen. Indien nodig zal verkend worden of ondersteuning nodig is. Het initiatief hiertoe zou dan liggen bij de verantwoordelijke bewindspersoon, te weten de staatssecretaris van JenV, waarbij de eventuele invulling in de praktijk afhankelijk zou zijn van de lokale behoeften. 

Overweegt de minister om de vergoedingen voor de ongedocumenteerdenzorg te verhogen om huisartsen een positieve prikkel te geven om deze patiënten ook te helpen?
De minister van VWS overweegt niet om de vergoedingen voor ongedocumenteerdenzorg te verhogen. Er zijn geen signalen dat de vergoeding onvoldoende zou zijn. Zorgverleners krijgen een percentage van het reguliere passantentarief. Het passantentarief is een hoger tarief dan de tarieven die zorgverzekeraars afspreken met zorgverleners.

Hoeveel procent van de zorg voor ongedocumenteerden wordt vergoed? 
Als een zorgverlener medische zorg heeft verleend aan een vreemdeling zonder verblijfsvergunning, dan kan er een beroep worden gedaan op de regeling onverzekerbare vreemdelingen. De vergoeding is in de meeste gevallen maximaal 80% van de oninbare vordering. Een uitzondering is zwangerschap en bevalling, hiervoor is de vergoeding 100%. Deze percentages zijn wettelijk bepaald door het ministerie van VWS.

Wat doen jullie om huisartsen en andere zorgverleners voor te lichten dat de regeling onverzekerbare vreemdelingen bestaat?
Wij vinden het belangrijk dat de regelingen toegankelijk zijn voor zorgaanbieders. Op verschillende manieren informeren wij zorgverleners over onze regelingen en houden wij ze op de hoogte van ontwikkelingen. Via onze website delen wij nieuws en ontwikkelingen, wij informeren zorgverleners via koepelorganisaties/belangenorganisaties. Daarnaast hebben wij afgelopen jaar verschillende panels georganiseerd met o.a. huisartsen, om onze informatievoorziening verder te verbeteren. 

Klopt het dat de regeling gedigitaliseerd wordt? 
Wij zijn bezig met het invoeren van een laagdrempelige manier van (digitaal) indienen van declaraties voor beiden regelingen. Hiermee kunnen zorgaanbieders eenvoudiger en sneller een declaratie bij ons indienen. We gaan stap voor stap over. Het is bijvoorbeeld voor apothekers mogelijk om hun declaratie digitaal in te dienen. Binnenkort gaan we een pilot starten met het indienen van digitale declaraties door huisartsen. 

VWS heeft laten weten dat de pilot met huisartsen eind maart 2023 van start zal gaan. Hoeveel huisartsen nemen daaraan deel? 
We starten met een groep van ongeveer 20 deelnemers, om zo te kijken of alles naar behoren werkt. De bredere invoering is mede afhankelijk van de resultaten uit de pilot. Uiteraard willen we na de pilot zo snel mogelijk ‘live’ voor alle huisartsen en overige zorgverleners. 

Uit het onderzoek van Medisch Contact vorig jaar onder artsen, kwam naar voren dat slechts 32 procent van de huisartsen standaard gebruik maakt van de subsidiegelden van het CAK als zij een onverzekerde patiënt helpen. Zij geven aan dat de 'administratie rompslomp van het invullen van de declaratieformulieren niet opweegt tegen het geld dat zij terugkrijgen voor een consult'. Daarnaast geeft 20% van de artsen aan nooit van de CAK-regeling gehoord te hebben. Kunnen jullie dit op de een of andere manier terugzien in jullie jaarcijfers? 
In 2022 is het aantal declaraties flink toegenomen. Dat is voor het grootste gedeelte te verklaren door de declaraties in verband met de ontheemden uit de Oekraïne. Hierdoor is tevens de bekendheid met de regeling verder toegenomen. Ook bij de niet-Oekraïne gerelateerde declaraties zien we een toename van bijna 10%. Tegelijkertijd hebben wij de voorlichting aangepast. Door deze combinatie van factoren kunnen we geen exact onderscheid maken. 

Wij vinden het belangrijk dat de regelingen toegankelijk zijn voor zorgaanbieders. Ook erkennen wij dat het (aanvraag)proces op een aantal punten beter kan. We zijn continu in gesprek met zorgverleners om het declaratieproces te verbeteren en te vereenvoudigen. 

Wij spannen ons dan ook in om de administratieve lasten in het proces zoveel als mogelijk te verlichten, de uitleg over voorwaarden te verduidelijken en zorgaanbieders te informeren. Dit doen we in samenwerking met de zorgaanbieders.  

Een aantal voorbeelden van verbeteringen; 

  • Een niet-tijdige melding leidde altijd tot afwijzing van een subsidieaanvraag. Wij hebben geconstateerd dat de regeling niet aansluit op de praktijk en de administratieve (zorg)wereld waaraan de zorgaanbieders gebonden zijn. De subsidieregeling is – op ons advies en verzoek - op dit onderdeel aangepast, zodat een melding nu niet meer nodig is voor het recht op vergoeding.
  • Het aanvraagformulier is vereenvoudigd zodat zorgverleners in 1 oogopslag zien wat wij nodig hebben. Daarnaast is het aantal gevraagde gegevens teruggebracht, zodat het invullen van een formulier minder tijd kost. 
  • We hebben, mede op basis van signalen van de zorgaanbieders, het declaratieproces en de voorlichting vereenvoudigd en verbeterd.  
  • En zoals in de eerdere reactie; Wij zijn bezig met het invoeren van een laagdrempelige manier van (digitaal) indienen van declaraties. Hiermee kunnen zorgaanbieders eenvoudiger en sneller een declaratie bij ons indienen. We gaan stap voor stap over. Op dit moment is het bijvoorbeeld voor apothekers mogelijk om hun declaratie digitaal in te dienen. 

Is er iets waarvan het CAK zelf vindt dat het belangrijk is om naar voren te brengen m.b.t. de zorg voor onverzekerbare vreemdelingen?
Wij vinden het belangrijk dat de regelingen toegankelijk zijn voor zorgaanbieders. Wij spannen ons dan ook in om de administratieve lasten in het proces zoveel als mogelijk te verlichten, de uitleg over voorwaarden te verduidelijken en zorgaanbieders te informeren. Dit doen we in samenwerking met de zorgaanbieders.  

Gemiddeld genomen wordt meer dan 90% van de declaraties direct goedgekeurd. Wij kunnen minder dan 10% niet direct in behandeling nemen. Een deel hiervan kan alsnog worden goedgekeurd met aanvullende informatie.