de zeven afleveringen

Om het grotere verhaal over de Cariben te vertellen kun je bijna niet anders dan diep in Zuid-Amerika, in het Braziliaanse Bahia, beginnen en in Brooklyn, New York eindigen.

Nina Jurna kwam in 2011 in Brazilië wonen in de veronderstelling daar de ideale gemengde samenleving te vinden: een smeltkroes van kleuren en culturen. Het blijkt al snel een illusie.

Brazilië is een harde klassenmaatschappij waarin de geprivilegieerde en hoge posities overwegend door de witte Braziliaanse bovenklasse wordt ingevuld. Onder aan de sociale ladder staan vooral de zwarte Brazilianen.

In Rio is het slavernijverleden letterlijk weggemoffeld. Maar hoe zit dat in Salvador, de hoofdstad van de deelstaat Bahia, waar het overgrote deel van de bevolking zwart is?

Suriname is een land met verschillende bevolkingsgroepen. Een van de meest gemarginaliseerde groepen zijn de inheemsen, de oorspronkelijke bewoners van het gebied dat nu Suriname heet.

Europese kolonisten noemden hen Cariben, maar zij noemen zichzelf liever Kaliña. Samen met de Arowakken, die zichzelf Lokono noemen, vormen ze de oorspronkelijke inwoners van Suriname.

Nina, met haar Surinaamse wortels, ontdekt dat ze via haar biologische moeder afstamt van zowel de Arowak als de marrons, de afstammelingen van de tot slaaf gemaakten die de plantages ontvluchtten. Allebei bevolkingsgroepen die in het huidige Suriname het onderspit delven.

In hoeverre en op welke manier speelt het koloniale verleden van Suriname daarin een rol? Die vraag wordt tastbaar en urgent als Nina met haar familie in het binnenland op zoek gaat naar een voormalige suikerrietplantage die de familie van een verre voorouder erfde.

We verlaten het vasteland van Zuid-Amerika en landen voor het eerst op een onvervalst Caribisch eiland, Trinidad.

Trinidad ligt voor de kust van Venezuela, net als Curaçao en Aruba. Een eiland met een heel eigen gezicht. Een voormalige Engelse kolonie, met twee grote bevolkingsgroepen: nazaten van tot slaafgemaakten uit Afrika. Én nakomelingen van de contractarbeiders uit India.

Maakt het in Trinidad eigenlijk uit waar je wortels liggen? Of zijn alle verschillen opgelost in één kleurrijke smeltkroes?

Nina gaat op zoek naar het totaal vervallen huis van de wereldberoemde schrijver VS Naipaul, ontmoet de veelvuldig gearresteerde revolutionair activist en Black Power leider Kafra Kambon.

Ook spreekt Nina de militant Islamitische leider Umar Abdullah die begin jaren negentig een couppoging probeerde plegen op Trinidad en recent betrokken was bij het ronselen van jonge Trini’s voor IS in Irak.

Verder ziet ze hoe het traditioneel Indiase lichtjesfeest hier een Caribische variant kent en ontdekt ze de oorsprong de Calypso. Vrolijke dansmuziek, maar vol maatschappijkritiek.

Na eeuwen van kolonialisme en slavernij is Curaçao vreemd genoeg nog steeds deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Maar wel met een eigen taal: Het papiamentu. Een creooltaal met Afrikaanse, Portugese, Spaanse en ook Nederlandse invloeden.

Nina ziet hoe met name jonge generaties op de Nederlandse Antillen deze taal tegenwoordig aangrijpen om hun eigen identiteit, zelfbewustzijn en trots te laten zien. Zo woont Nina de finale van Arte di Palabra bij. De strijd om de mooiste voordracht in het Papiamentu- onder de middelbare scholieren van Aruba, Bonaire en Curacao.

Ook ontmoet Nina dichter en activist Gibi Bacilio die is al jaren bezig om het historische besef in Curaçao en ook in Nederland door te laten dringen. Slavernij niet alleen als het verhaal van onmenselijk leed en slachtofferschap maar ook van kracht, vrijheidsdrang en verzet.

Zo horen we het verhaal achter vrijheidsstrijder Tula, die in 1795 met 2000 anderen in opstand komt tegen het Nederlandse koloniale bewind.

Santo Domingo, de hoofdstad van de Dominicaanse Republiek is de plek waar Columbus ooit voet aan wal zette. Indië dacht hij. Maar hij was op een Caraibisch eiland bewoond door de Taino.

Zo begon de Europese overheersing van de Cariben en daarna van heel Amerika. En ook de gruwelen van het kolonialisme, de genocide op de inheemsen en de slavernij.

Waar Nina in veel andere Caribische landen zag hoe de standbeelden van Columbus tegenwoordig worden toegetakeld en zelfs verwijderd, verbaast zij zich er hier over dat Columbus nog steeds een toeristische trekpleister is.

De koloniale strijd verdeelde het eiland in het Franstalige Haïti en de Spaanstalige Dominicaanse Republiek. Eén eiland, twee totaal verschillende landen en culturen.

Nina onderzoekt aan de grens waarom die verschillen tussen de Spaanstalige Dominicanen en Franstalige Haïtianen momenteel tot zoveel spanningen leiden.

Ook verdiept Nina zich in de merengue, de muziekstijl van het land en vraagt zich af hoe Afrikaans de merengue is.

Op bezoek bij noodgedwongen maar uiterst onwelkom naar de Dominicaanse Republiek uitgeweken Haïtiaanse jongeren ziet Nina hun doorzettingsvermogen iets te bereiken in het leven, bijvoorbeeld met behulp van honkbal.

In Jamaica gaan we op zoek naar de nalatenschap van Bob Marley's 'Redemption song'. Welke betekenis heeft hij en hebben zijn teksten in het huidige Jamaica?

Wat bedoelde Marley met de oproep ‘emancipate ourselves from mental slavery…’? Een uitspraak van de invloedrijke Jamaicaanse activist Marcus Garvey. Wat betekent die uitspraak en hoe doe je dat: jezelf geestelijk bevrijden?

Is Jamaica inmiddels bevrijd? Het land is als onderdeel van het Britse Gemenebest nog steeds verbonden met de voormalige kolonisator, de Engelse kroon. Maar hoe lang nog?

Hier in Jamaica bracht het verzet tegen het kolonialisme een nieuwe religie voort. Een religie die dankzij Bob Marley tot in de verste uithoeken van de wereld aanhangers heeft. Maar waarom willen de rastafari’s weg uit Jamaica? Terug naar Afrika?

De verschillen tussen arm en rijk zijn enorm groot. Zoals Nina in Trenchtown ziet, de wijk in Kingston waar Bob Marleys muzikale carrière van de grond kwam. De marrons van Jamaica worden geleid door een vrouw: Gloria Simms, ook bekend als Mama G. Nina zoekt haar op.

Net als in Suriname worden de mensen wiens voorouders de plantages zijn ontvlucht hier marrons genoemd. Maar anders dan in Suriname genieten de marrons in Jamaica veel respect. Nanny of the Marroons is officieel een nationale held. Haar portret prijkt zelfs op een bankbiljet.

In deze laatste aflevering over de Cariben belandt Nina in Brooklyn, New York. Hier komt alles samen. Letterlijk. Met meer dan een miljoen mensen is het de grootste Caribische gemeenschap buiten de Cariben.

Maar wat doet dat met je identiteit? Wat laten mensen achter, wat blijft behouden? En ontstaat er ook iets nieuws, iets verbindends, als er geen zee meer tussen al die culturen ligt?

Als je goed kijkt is New York doortrokken van Caribische invloeden en ontleent het er een deel van zijn aantrekkingskracht aan.

Nina ervaart het bijna als island-hoppen. Bij elke winkel of horeca  die je binnenstapt, beland je op een ander Caribisch eiland.

In de Cariben zelf is dat anders. Lange tijd was het op de meeste Caribische eilanden makkelijker en goedkoper om naar Frankrijk of Engeland te vliegen dan naar het naburige eiland. Maar hoe Caribisch voelen mensen zich in een metropool als New York?