Het is 4 februari 1974 als de negentienjarige Patty Hearst met grof geweld in de kofferbak van een auto wordt gegooid. Een paar weken later zal ze zich aansluiten bij de revolutionaire splintergroepering die haar zojuist heeft ontvoerd. In een verklaring laat ze weten vrijwillig en uit volle overtuiging bij de groep te blijven.
Patty Hearst is net zo’n symbool als Charles Manson en Jim Jones. Ze zijn de hoofdrolspelers in drie zaken die zich pakweg vijftig jaar geleden afspeelden in Californië maar nog altijd tot de verbeelding spreken.
Een stroom films, series, boeken en podcasts is gewijd aan The Family van Manson, The Peoples Temple van Jones en The Symbionese Liberation Army (SLA) van Hearst. De belangrijkste vraag: wat bracht hen tot hun daden?
Dat is ook het uitgangspunt van Jeffrey Toobin in Heiress: The Wild Saga of the Kidnapping, Crimes and Trial of Patty Hearst. Het boek verscheen in 2016 en dient als basis voor de zesdelige documentaireserie die CNN over de zaak maakte. Daarin wordt gereconstrueerd hoe Patty Hearst, erfgename van Californische royalty, zich van slachtoffer ontwikkelde tot terrorist die zonder met haar ogen te knipperen een machinegeweer leegschoot.
Was ze gehersenspoeld of sloot ze zich vrijwillig aan bij het leger dat haar had ontvoerd? Volgens Toobin is op die vraag nooit een duidelijk antwoord gekomen, een opvatting die tot woede van de hoofdrolspeelster zelf leidde. Patty Hearst, 64 inmiddels, publiceerde in 1988 een boek waarin ze verklaart dat ze het slachtoffer was van ontvoering, verkrachting en hersenspoeling.
Na haar arrestatie in september 1975 werd ze veroordeeld tot 25 jaar cel, maar al na twee jaar gevangenis mocht ze onder voorwaarden naar huis. Inmiddels is ze oma en vliegt ze met haar Franse bulldogs de hele wereld over. In haar privévliegtuig natuurlijk.
In de zesdelige documentaireserie 'The Radical Story of Patty Hearst' wordt gereconstrueerd hoe een negentienjarig meisje zich kon ontwikkelen tot een koelbloedige terrorist.
arrogantie
Niets herinnert meer aan de voormalige guerillera Tania, de naam die Patty aannam als eerbetoon aan de rechterhand van Che Guevara, en dat wil Hearst graag zo houden. Maar haar verleden blijft haar achtervolgen. Het grondig gedocumenteerde boek van Toobin en de documentaireserie van CNN brachten haar ertoe een schriftelijke verklaring uit te geven waarin ze zich distantieerde van deze geromantiseerde versie van haar leven. Ze weigerde mee te werken omdat ze alles al heeft gezegd en de nachtmerrie van haar ontvoering niet opnieuw wilde beleven. Verder beschuldigt ze Toobin van ‘ongelofelijke arrogantie’, omdat hij had beweerd dat het in haar belang was mee te werken. ‘Ik vond het beledigend dat een man het lef had om een vrouw te vertellen dat hij het laatste woord had over haar trauma.’
Hearst heeft er alles aan heeft gedaan om zichzelf als slachtoffer neer te zetten, wat ze in eerste instantie natuurlijk ook was. Ze was pas negentien toen ze met geweld werd ontvoerd, waarna ze wekenlang geblinddoekt in een kast zat opgesloten. Er was maar één manier om uit die situatie te ontsnappen: zich aansluiten bij de SLA. Dat ze als gevolg daarvan diende te worden ingewijd in hun vrije seksuele moraal kun je inderdaad alleen maar ordinaire verkrachting noemen.
Was Patty Hearst gehersenspoeld of sloot ze zich vrijwillig aan bij het leger dat haar had ontvoerd?
Toch voert Toobin in zijn boek wel degelijk bewijs aan voor een andere versie van de feiten, zoals brieven die Hearst vanuit de gevangenis aan haar toenmalige geliefde Steven Soliah schreef. Daaruit bleek dat ze de revolutionaire zaak van de SLA was toegewijd. In een recensie in The New York Times werd het boek niet alleen ‘terrifically engrossing’ genoemd, ook werd benadrukt dat Toobin begrip toont voor haar keuzes. Zijn conclusie dat Hearst er dankzij de status van haar rijke familie uiterst genadig vanaf kwam, doet daar niets aan af. Niet iedere negentienjarige die een verkeerde afslag neemt in zijn leven heeft dat geluk.
naïef idealisme
En zo is ook de zaak-Patty Hearst uiteindelijk terug te brengen tot de bekende driehoek van ras, sociale klasse en sekse die ook vandaag nog iemands maatschappelijke positie bepaalt. In de eerste aflevering van The Radical Story of Patty Hearst wordt helder uitgelegd waar dat rare Symbionese bevrijdingsleger nu eigenlijk uit voortkwam. De basis bleek te liggen in de wens van een paar linkse studenten om de raciale ongelijkheid in het gevangenissysteem aan de kaak te stellen. Vanuit die overtuiging bezochten ze zwarte gevangenen, onder wie Donald DeFreeze, die handig gebruik maakte van dit naïeve idealisme. Na zijn ontsnapping zou hij de spil vormen van de SLA, waar hij een bijzondere status had vanwege zijn huidskleur en het feit dat hij slachtoffer van het verfoeide systeem was.
The Radical Story of Patty Hearst doet in opzet wel enigszins denken aan Wild Wild Country, de Netflix-productie over de Bhagwan-beweging, en aan The People v. O.J. Simpson. Niet geheel toevallig is Jeffrey Toobin ook de auteur van het gelijknamige boek over die geruchtmakende rechtszaak.
CNN put uit archiefmateriaal en voert veel sprekers op. Een van hen is Steven Weed, de wat suf ogende, hevig besnorde leraar bij wie Patty op haar achttiende introk. Hij is de enige getuige van haar ontvoering.
Wat er niet bij wordt verteld is dat Weed al in 1976 een boek publiceerde waarin hij zijn versie van de gebeurtenissen uiteenzette, hoewel Patty in de gevangenis al te kennen had gegeven geen bezoek te willen ontvangen van haar voormalige verloofde. Ze zouden elkaar nooit meer zien. Toch doet Weed nu uitgebreid zijn verhaal, ondersteund door dramatische beelden van de gereconstrueerde ontvoering waarin we hem bebloed zien rondstrompelen. Nog bedenkelijker is de glansrol die voor Bill Harris is weggelegd, de man die Patty indertijd in de kofferbak gooide. Hij probeert uit te leggen dat de terreurgroep in feite voortkwam uit Vietnam, waar hij zelf ook diende. Dat deel van zijn betoog lijkt wel enig hout te snijden, maar zodra hij begint te vertellen over de ontvoering zelf geniet hij zichtbaar van de herinnering, alsof het allemaal een doldwaas avontuur was.
Wat de rol van Patty Hearst ook precies is geweest, als kijker kun je alleen maar vaststellen dat het etiket trauma hier bepaald niet misplaatst is.
Jeffrey Toobin: Heiress: The Wild Saga of the Kidnapping, Crimes and Trial of Patty Hearst (Anchor)