Hani Hayajneh creëert trots, herkenning en begrip door inscripties op rotswanden in het Midden-Oosten te vertalen.

‘Niemand wil erover praten.’

Regisseur Gijs Swantee over Hani Hayajneh

'Ik vond hem heel bijzonder. Een heel eenzame wetenschapper. Hij onderzoekt dode talen, is een van de weinigen die daar goed in is in het Midden-Oosten. En zijn faculteit aan de Yarmouk-Universiteit in Irbid is maar klein. Hij kijkt in de geschiedenis en ziet beschavingen die de rest van het Midden-Oosten niet ziet. Voor de islam was er geen 'Age of Ignorance', een tijd van onwetendheid, zoals dat in de islam wordt verteld, maar juist hele grote beschavingen met andere godsbeelden. Hij is een soort Don Quichote, hij strijdt voor vrede in de regio door begrip voor de gezamenlijke wortels te kweken. Iedereen die dat doet, maar op de verkeerde plaats woont, wordt vermoord. Zijn collega in Palmyra, Irak, is vermoord door IS.' (lees verder door op 'open' te klikken)

'Hij voelt ook wel druk. Vanuit Saoedi-Arabië bijvoorbeeld. Alles dat voor het koningshuis van Saoed kwam, wordt daar weggezet als fout. Hij lette voor de camera dan ook heel erg op zijn woorden.'

'We waren met hem mee in de woestijn, zoekend naar een soort twitterberichten uit het verre verleden, inscripties op stenen. Het was vlakbij de grens met Syrië, en ineens kwam daar een pick-uptruck vandaan met allemaal mannen erin. "Aan de kant," zei Hani, "zorg dat je niet zichtbaar bent." Dat waren oliesmokkelaars uit IS-gebied. Dus het is nogal een onrustig gebied, waar hij onderzoek doet. En hij doet daar onderzoek naar dingen, die op z'n zachtst gezegd nogal gevoelig liggen.'

'Hij zegt: Ik moet mijn studenten wakker schudden, eerst die oogkleppen af zien te krijgen en dan pas kan er een wereld voor ze open gaan.'

leven en werk

Cultureelerfgoed expert Hani Hayajneh (Jordanië, 1965) is de oudste zoon uit een middenstandsgezin van zestien kinderen. Als grote broer voelde hij zich altijd erg verantwoordelijk voor zijn broertjes en zusjes. Tegen de wil van zijn vader, nam hij niet het familiebedrijf over, maar ging hij studeren. Dit kwam mede door zijn ‘verlichte’ oom die hem altijd aanspoorde boeken te lezen. Met een beurs op zak vertrok hij voor een studie pre-islamitische talen naar Duitsland.

Die tijd in Duitsland was een keerpunt in zijn leven: hij genoot van de vrijheid, de westerse cultuur en de open omgangsvormen. Ook werd hij verliefd op poëzie en klassieke muziek van onder meer Fayrouz, Beethoven en Strauss.

Toen hij terugkeerde in Jordanië wilde hij iets voor zijn land betekenen. Hij werd UNESCO-ambassadeur voor het (im)materieel erfgoed in het Midden-Oosten en hoogleraar pre-islamitische talen en culturen aan de Yarmouk-universiteit in Jordanië.

controversiële passages

Hayajnehs onderzoeksgebied bevindt zich in de woestijn van Jordanië, ingeklemd tussen de brandhaarden van het Midden-Oosten-conflict. In de woestijn zoekt hij inscripties op rotswanden en basaltstenen achtergelaten door voorbijtrekkende bedoeïenen. Deze beschavingen komen uit een pre-islamitisch tijdperk, door hedendaagse islamieten ook wel denigrerend de 'Age of Ignorance' genoemd, de tijd voor de introductie van de islam.

Hayajneh wil deze in feite hoogontwikkelde voorouders van de huidige bevolking niet alleen een gezicht geven, hij hoopt op erkenning en trots voor de eigen culturele geschiedenis en droomt voor meer begrip voor andere culturen. Dit probeert hij te bereiken door voorlichting te geven en het gesprek aan te gaan met jongeren in het Midden-Oosten.

Momenteel is Hayajneh bezig met het samenstellen van een historisch Arabisch woordenboek op basis van meerdere pre-islamitische talen. Hiermee kun je een boek als de Koran, geschreven in moderner Arabisch, op verschillende manieren lezen en interpreteren.

Toch blijft het vertalen van specifieke controversiële passages een gevaarlijk vak, omdat het een gevoelig onderwerp betreft. Hayajneh: ‘Niemand wil erover praten.’ Toch vindt Hayajneh het belangrijk dat deze passages onderzocht worden. ‘De basis van veel religieuze conflicten zijn de uiteenlopende en vaak letterlijke interpretaties van teksten uit de Koran.’

    •

    ‘De basis van veel religieuze conflicten zijn de uiteenlopende en vaak letterlijke interpretaties van teksten uit de Koran.’ - Hani Hayajneh

    © vpro / Jurriaan